Oblicza zła. Wizerunek szatana w sztuce średniowiecznej (cz. I)

opublikowano: 2009-04-30 03:10
wszystkie prawa zastrzeżone
poleć artykuł:
Średniowiecze często określane jest mianem epoki strachu. W czasach, gdy granica między tym co rzeczywiste i fikcyjne nie istniała, a świat duchowy i cielesny swobodnie się przenikały w ludzkiej świadomości, diabeł był realniejszy niż kiedykolwiek. Średniowiecze stworzyło tysiące jego sylwetek – niektóre są dziś powszechnie znane, inne wydają się niezrozumiałe, bądź wręcz... śmieszne. Gdy powstawały, wszystkie miały ten sam cel. Artyści poprzez zdeformowane, nieludzkie bestie starali się ukazać ohydę zła i przerażające widmo spotkania z jego materialną formą tu na ziemi, bądź po śmierci – pośród mąk piekielnych.
REKLAMA

Liczba i różnorodność graficznych przedstawień szatana i jego podkomendnych czyni ich klasyfikację niezwykle trudną. W efekcie do dzisiaj „ikonografia zła” kryje wiele tajemnic, a składające się na nią dzieła (od wielkich fresków, po niepozorne miniatury) są rozrzucone po kościołach, archiwach, muzeach i bibliotekach całego świata. W niniejszym artykule chciałbym przedstawić subiektywny wybór przedstawień szatana pochodzących z epoki średniowiecza. Celowo pominąłem tu dzieła najbardziej znane, przede wszystkim pochodzące z przełomu epok drzeworyty Albrechta Durera i malowidła Hansa Memlinga. Skupiłem się na przykładach wcześniejszych, przede wszystkim tych, które mogą dzisiaj dziwić formą artystyczną, zamysłem. W pewnym stopniu zestawienie to stanowi uzupełnienie dla opublikowanego przed rokiem w „Histmagu” artykułu „Diabeł jako Murzyn. Średniowieczne korzenie rasizmu”, który ukazał się także drukiem.

Bestia

Przerażone diabły na XIV-wiecznym fresku z kościoła Santa Maria Novella we Florencji. Autor: Andrea da Firenze. Estetyka zbliżona do znanych powszechnie wyobrażeń diabłów, choć detale twarzy czy kolorystyka mogą dziwić.
Wyobrażenie dużo bardziej egzotyczne z dzisiejszej perspektywy. Takiej postaci spodziewalibyśmy się raczej w filmie science-fiction, niż w scenie spotkania ze św. Augustynem na obrazie późnogotyckiego malarza, Michaela Pachera.
Kolejny niezwykły diabeł. Wyobrażenie nieznanego twórcy zaginionego ołtarza z klasztoru kartuzów w Buxheim (ok. 1500). Nasuwa się pytanie, skąd George Lucas czerpał swoje inspiracje...
Te sylwetki dla ludzi średniowiecza były uosobieniem strachu. Dzisiaj mogą dziwić, lub wręcz śmieszyć. Ilustracja pochodzi z jednej z XV-wiecznych edycji Złotej legendy Jakuba de Voragine.

Polecamy e-book Marcina Sałańskiego „Wyprawy krzyżowe. Zderzenie dwóch światów”:

Marcin Sałański
„Wyprawy krzyżowe. Zderzenie dwóch światów”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
76
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-934630-5-3

Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!

REKLAMA
Belzebub i inne demony. Ilustracja z Livre de la Vigne Nostre Seigneur z ok. 1450-1470 r. Diabelską sylwetkę głównej postaci podkreśla pomnożona liczba odrażających twarzy, a także płomienie buchające z uszu, łuski pokrywające ciało, czy kolejna morda w miejscu przyrodzenia. Wszystkie diabły trzymają haki, służące torturowaniu potępionych.
Mozaika zdobiąca kopułę baptysterium we Florencji (XIII w.). Grzesznicy dosłownie pochłaniani są przez wcielenie otchłani: odrażającą bestię zasiadającą na pierwszym planie.
Diabeł w formie czterogłowej czarnej bestii. XV-wieczne malowidło z kościoła w Favrie pod Turynem
Miniatura z XIII-wiecznego kodeksu przedstawiająca diabła z czarną twarzą. Motyw popularny także w literaturze

Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”

Michał Beczek
„Wikingowie na Rusi”
cena:
14,90 zł
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
135
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-37-2
REKLAMA

Kusiciel

Miniatura z rękopisu Le Somme Le Roy powstałego we Francji u schyłku XIII wieku. Brodaty sknera w łachmanach, podjudzany przez diabły, ukrywa monety w skrzyni, tym samym ukazując swoje skąpstwo.
Diabły zachęcają do grabieży i waśni, posiadają też moc sprowadzania burzy. Szatańskie działania ukazano iluminacji z francuskiego Breviari d'Amor (XIV wiek).
Inna scena z tej samej iluminacji: diabeł, na rozkaz swego pana, lucyfera, zachęca ludzi do lubieżności.
Szatan kusi mnicha do ziemskich marności, nakłaniając go do podziwiania własnej urody, a tym samym do pychy. Ilustracja z XIV-wiecznego Breviari d'Amor.

Polecamy e-book Marcina Sałańskiego „Elita władzy w Królestwie Jerozolimskim (1174–1185)”:

Marcin Sałański
„Elita władzy w Królestwie Jerozolimskim (1174–1185)”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
85
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-934630-8-4
REKLAMA
Diabeł ukazany w formie murzyńskiego mężczyzny nakłania do grzesznych ziemskich rozrywek, w tym przypadku polowań. Ilustracja z tego samego manuskryptu autorstwa Matfre Ermengau.
Diabły kuszą także poprzez przepych i uczty. Ponownie warto zwrócić uwagę na ich czysto murzyńskie sylwetki.
Ewa kuszona przez węża, utożsamianego w średniowieczu (podobnie jak dzisiaj) z diabłem. Ilustracja z interesującym przedstawieniem węża pochodzi z Speculum humanae salvationis (1470).

++Czytaj dalej – reszta ilustracji na kolejnej stronie >>++

Polecamy e-book Antoniego Olbrychskiego – „Pojedynki, biesiady, modlitwy. Świat średniowiecznych rycerzy”:

Antoni Olbrychski
„Pojedynki, biesiady, modlitwy. Świat średniowiecznych rycerzy”
cena:
Wydawca:
Michał Świgoń PROMOHISTORIA (Histmag.org)
Liczba stron:
71
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-07-5
REKLAMA
Komentarze

O autorze
Kamil Janicki
Historyk, były redaktor naczelny „Histmag.org” (lipiec 2008 – maj 2010), obecnie prowadzi biuro tłumaczeń, usług wydawniczych i internetowych. Zawodowo zajmuje się książką historyczną, a także publicystyką historyczną. Jest redaktorem i tłumaczem kilkudziesięciu książek, głównym autorem i redaktorem naukowym książki „Źródła nienawiści. Konflikty etniczne w krajach postkomunistycznych” (2009) a także autorem około 700 artykułów – dziennikarskich, popularnonaukowych i naukowych, publikowanych zarówno w internecie, jak i drukiem (również za granicą).

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone