„Tęczyńscy” – znakomita monografia Janusza Kurtyki
Prof. Janusz Kurtyka, prezes Instytutu Pamięci Narodowej, który zginął w katastrofie smoleńskiej, w świadomości większości społeczeństwa funkcjonuje jako badacz historii najnowszej. Rzeczywiście, poświęcił jej kilkadziesiąt publikacji, ale przede wszystkim był mediewistą.
Monografia Janusza Kurtyki pt. „Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu” ukazała się w nakładzie 1000 egzemplarzy. Przy okazji pierwszej rocznicy śmierci tego zasłużonego badacza chciałbym zwrócić uwagę na książkę „Tęczyńscy. Studium z dziejów polskiej elity możnowładczej w średniowieczu”. Jest to poszerzona wersja dysertacji, na podstawie której Janusz Kurtyka w 1995 roku uzyskał stopień doktora. Ukazała się w 1997 roku nakładem krakowskiego wydawnictwa Secesja.
Dzieło to spotkało się z dużym uznaniem środowiska naukowego. „Jego praca stanowić będzie odtąd wzorzec gruntownej monografii genealogicznej, wzorzec zresztą niełatwy do naśladowania i dorównania. Historiografia polska dysponuje już wieloma monografiami, żadna z nich nie może się równać z pracą Kurtyki” – pisał prof. Antoni Gąsiorowski. „Pojawienie się tego dzieła stanowi niewątpliwie wydarzenie w naszej mediewistyce. Stanowić może doskonały wzór do naśladowania i to nie tylko dla badań genealogicznych, ale może przede wszystkim dla studiów nad stratygrafią społeczną czy mechanizmami sprawowania władzy i funkcjonowania stronnictw możnowładczych” – tak oceniał książkę prof. Tomasz Jurek. Waldemar Bukowski, podsumowując dorobek naukowy Janusza Kurtyki, stwierdził: „Można powiedzieć, że był to jeden z kamieni milowych mediewistyki”. Potwierdzeniem opinii recenzentów były nagrody im. Adama Heymowskiego (1996) i im. Klemensa Szaniawskiego (1998).
Jest to prawdziwa cegła: 674 strony plus mapy i tablice genealogiczne. Praca jest podzielona na siedem rozdziałów według klucza chronologicznego. Poznajemy początki rodu Toporów od XI wieku, a następnie szczegółowo losy Tęczyńskich, czołowego polskiego rodu możnowładczego w XIV i XV wieku, oraz stanowiących ich boczną linię Rabsztyńskich. Do tego aneks, w którym szczegółowo omówiono genealogię tej znanej możnowładczej rodziny.
Nie jest to jednak monotonna historia związków małżeńskich czy transakcji finansowych z udziałem Tęczyńskich. Ich losy stają się okazją do przedstawienia całego spektrum zagadnień i w efekcie Janusz Kurtyka nakreślił szeroką panoramę dziejów Polski od czasów Łokietka do przełomu XV i XVI wieku. To się po prostu czuje, że ma się do czynienia z pracą monumentalną. Podziw budzi już samo wykorzystanie wielkiej ilości źródeł, a także literatury – nie tylko polskiej, ale także amerykańskiej, brytyjskiej, czeskiej, francuskiej, holenderskiej, niemieckiej i węgierskiej.
Wprawdzie jest to książka z zakresu mediewistyki, lecz warto, aby sięgnęli po nią także badacze innych epok. Sam naukowo krążę na odcinku między XVI a XX wiekiem, a mimo to lektura „Tęczyńskich” była dla mnie inspirująca. Pisząc o danym zagadnieniu, łatwo zagubić się w szczegółach, doprowadzić do sytuacji, w której pojedyncze drzewa zasłaniają las. „Tęczyńscy” to swojego rodzaju drogowskaz dla młodych naukowców, że nie warto pisać pracy tylko dla dwóch literek przed nazwiskiem, że nie warto stawiać na minimalizm.
--Wszystkie cytaty pochodzą ze wspomnienia Mediewista autorstwa Waldemara Bukowskiego, zamieszczonego w numerze specjalnym „Biuletynu Instytutu Pamięci Narodowej” (nr 112-113/2010), poświęconego Januszowi Kurtyce.--
