Krzysztof Komorowski — „Bitwa o Warszawę ’44” – recenzja i ocena

Przykładem jest nowa książka Krzysztofa Komorowskiego Bitwa o Warszawę ’44. Militarne aspekty Powstania Warszawskiego. Autor, dyrektor Wojskowego Biura Badań Historycznych i wieloletni oficer zawodowy, postanowił zebrać dotychczasowe wyniki badań nad historią powstania, a wziął przy tym pod uwagę zarówno wspomnienia głównych uczestników wydarzeń, jak i liczne dokumenty, z których wiele nie zostało do tej pory wykorzystanych. Komorowski nawiązuje do wyników badań zasłużonych historyków takich jak płk Adam Borkiewicz czy gen. Jerzy Kirchmayer i polemizuje z nimi.

Jak wskazuje sam tytuł, autor położył największy nacisk na kwestie stricte wojskowe, jednak nie ucieka od zagadnień politycznych. W swojej pracy wychodzi od oceny polskich tradycji powstańczych. Następnie skupia się na okresie poprzedzającym wybuch zrywu: opisuje koncepcje operacyjne, ocenia sytuację militarną na froncie — zwłaszcza bitwę niemiecko-radziecką na przedmościu praskim — porównuje siły polskie i niemieckie i z oficerską precyzją charakteryzuje pole walki. Następnie Komorowski przedstawia moment podjęcia decyzji o rozpoczęciu walk i charakteryzuje kolejne ich etapy, a w osobnym rozdziale zajmuje się kwestią sojuszniczej pomocy dla powstania (alianckiej i radzieckiej). Pracę wieńczą wnioski wyciągnięte z przebiegu walk — autor nie tylko formułuje oceny bezpośrednio dotyczące powstania, lecz również odnosi się do historii późniejszych konfliktów zbrojnych oraz współczesnej doktryny obronnej Rzeczpospolitej.

Komorowski nie unika krytyki zarówno dowództwa powstania (np. w sprawie zmiany godziny rozpoczęcia walki), jak i dowódców niektórych zgrupowań. Docenia jednocześnie heroizm żołnierzy polskich i ludności cywilnej, przy czym książka nie ma wydźwięku martyrologicznego.

Pozycja Bitwa o Warszawę ’44 jest typowym opracowaniem naukowym, nasyconym faktografią. Mimo to lektura nie nuży, a jedyną zauważalną niedogodność mogą odczuć osoby nieznające doskonale Warszawy — mnogość ulic i budynków może wprowadzić w głowie zamęt, a zamieszczona w książce mapa jest niezbyt dokładna.

Ważnym elementem tej pozycji jest ponadtrzystustronicowy zbiór dokumentów polskich, niemieckich, radzieckich i alianckich dotyczących powstania. Możemy tu znaleźć m.in. liczne instrukcje, rozkazy, meldunki oraz wspomnienia uczestników wydarzeń — dobrze, że daje się zwykłemu czytelnikowi możliwość poznania często niedostępnych dla niego materiałów. Również właściwa część opracowania wzbogacona jest tabelkami oraz licznymi fotografiami i szkicami sytuacyjnymi.

Przez ponad czterdzieści lat PRL-u nie można było pisać o powstaniu warszawskim całej prawdy. Teraz, dzięki książce Bitwa o Warszawę ’44, jego oblicze militarne doczekało się opartej na świeżych badaniach, obszernej syntezy. Chociażby dlatego książka warta jest przeczytania. Krzysztof Komorowski miejscami dość krytycznie ocenia pewne decyzje polskiego dowództwa, nie szczędzi też szczerych uwag skierowanych do naszych ówczesnych sojuszników. Docenia jednak ogromny wysiłek narodu, składając tym samym hołd poległym powstańcom.

Na grudniowych XV Targach Książki Historycznej praca Krzysztofa Komorowskiego została nagrodzona nagrodą KLIO w kategorii varsaviana. Przewodniczący jury prof. Tomasz Szarota skomentował uhonorowane wydawnictwo tymi słowami: I ja, i moi szanowni koledzy z jury byliśmy pod ogromnym wrażeniem. Janusz Tazbir powiedział nawet, że nie sądził, że w materii tak już wyeksploatowanej przez różnych autorów da się powiedzieć tyle nowego.