Anja Tuckermann – „Mano. Chłopiec, który nie wiedział, gdzie jest” – recenzja i ocena

Prześladowanie w nazistowskich Niemczech ze względów rasowych dwóch cygańskich rodów Sinti i Roma nie jest zbyt dobrze znane przeciętnemu człowiekowi. Mało kto wie, że byli oni zsyłani do obozów koncentracyjnych (m.in. do KL Auschwitz II-Birkenau), gdzie poddawano ich masowej eksterminacji. Dodatkowo bardzo często zapominamy, że wyzwolenie z obozu koncentracyjnego nie było wcale końcem niewoli. Byli więźniowie właściwie do końca życia zmagają się z traumą poobozową, zwaną inaczej astenią poobozową lub KZ-Sydromem. Dlatego książka pt. Mano. Chłopiec, który nie wiedział, gdzie jest powinna zostać przeczytana przez jak największą liczbę osób.

Historia Mano, cygańskiego chłopca pochodzącego z Monachium, jest bardzo poruszająca. Zagubienie w powodzi traumatycznych wspomnień, lęk przed odrzuceniem i niemożność wyjścia z labiryntu własnego umysłu nie może pozostawić nikogo obojętnym. 11-letni chłopiec, były więzień KL Auschwitz II-Birkenau, KL Ravensbrück i KL Sachsenhausen zostaje wyzwolony podczas Marszu Śmierci. Nie był to jednak dla niego koniec strachu. Po tym, jak zostaje przygarnięty przez francuskich byłych więźniów, w przekonaniu, że nikt z jego rodziny nie ocalał, trafia do Francji. Po drodze uświadamia sobie, że nikt nie lubi Niemców, więc język, którym się posługuje, może sprowadzić na niego kłopoty. Za poradą pewnej Francuzki udaje, że z powodu przeżyć obozowych zapomniał języka francuskiego, zaś jego rodzina mieszkała w okolicach Marsylii. Z lęku przed odrzuceniem, a może nawet śmiercią, rzeczywiście zapomina kim jest. Wie tylko, że na imię ma Mano.

We Francji Mano trafia pod opiekę dobrych ludzi, którzy za wszelką cenę starają się pomóc mu w odnalezieniu rodziny, a także własnej tożsamości. Zmagają się z jego lękami, chorobami, obozowymi wspomnieniami. Im więcej uzyskuje od nich czułości, tym bardziej stara się zataić swoje niemieckie pochodzenie. A im bardziej stara się ukryć swoje korzenie, tym bardziej zaplątuje się w meandry swego umysłu.

Problem wspomnień obozowych jest aktualny po dzień dzisiejszy. Warto również pamiętać, że początkowo w ogóle nie diagnozowano przypadłości byłych więźniów w kategorii traumy i zmian osobowościowych. Dobrym przykładem jest tutaj tytułowy bohater, którego w szpitalu psychiatrycznym starano się leczyć elektrowstrząsami. Na szczęście jego opiekunowie wykazali się ogromnym poświęceniem i zrobili naprawdę wiele, żeby chłopca stamtąd wyciągnąć. To właśnie dzięki kilku francuskim rodzinom Mano powoli odzyskał swoje dzieciństwo, a w końcu także pamięć o sobie samym.

Historia Mano wydarzyła się naprawdę. Anja Tuckermann zebrała dokumenty i relacje osób, które zetknęły się w 1945 roku z chłopcem bez przeszłości i pomogły mu odnaleźć rodzinę. Dzięki jej pracy powstała poruszająca historia, która niewątpliwie sprawi, że niejednemu czytelnikowi zakręci się łza w oku. Dodatkowym atutem książki Mano. Chłopiec, który nie wiedział, gdzie jest jest niewątpliwie poruszona kwestia problemów psychicznych byłych więźniów. Na ogół ten temat jest pomijany, tak jakby po otwarciu się bram obozów nastąpił w więźniach reset wszystkiego, co przeszli.

Anja Tuckermann napisała książkę mądrą i ważną. Rzadko pisze się w recenzjach takie stwierdzenie, ale ta praca powinna trafić na listę lektur szkolnych. Nie tylko jako przykład dobrej literatury, ale przede wszystkim jako ostrzeżenie, co może stać się z niezrozumienia drugiego człowieka.