Anna May Wong: pierwsza Azjatka w Hollywood
Anna May Wong (właściwie Wong Liu Tsong) przyszła na świat 3 stycznia 1905 roku w Los Angeles, w stanie Kalifornia. Wychowywała się w pobliżu dzielnicy Chinatown. Była drugim z siedmiorga dzieci właściciela lokalnej pralni Wong Sam Singa i jego drugiej żony Lee Gon Toy. Anna i jej starsza siostra zostały zapisane do publicznej szkoły podstawowej przy California Street, gdzie spotykały się z dyskryminacją i prześladowaniem ze strony białych dzieci. W związku z tym, rodzice zdecydowali o przeniesieniu dziewczynek do chińskiej szkoły. Zajęcia obywały się tam jednak w języku angielskim, co w dużej mierze ułatwiło adaptację do amerykańskiego społeczeństwa.
Już w dzieciństwie Anna May Wong zainteresowała się kinem. Marzyła o zostaniu gwiazdą filmową. Czasami wagarowała i traciła przeznaczone na lunch pieniądze, aby oglądać najnowsze filmy. Odwiedzała również plany filmowe, podglądając pracę reżyserów, asystentów i aktorów, licząc na to, że kiedyś sama znajdzie się wśród nich. Nie musiała długo czekać na spełnienie marzeń – na wielkim ekranie zadebiutowała już jako czternastolatka, grając epizodyczną rolę w niemym dramacie „The Red Lantern” (1919) z główną rolą Ałły Nazimovej.
Azjatycka gwiazda w rasistowskim Hollywood
Anna May Wong marzyła o sławie, była ambitna, a jej gra aktorska niepretensjonalna. Chciała grać role poważne i wartościowe, w których mogłaby zerwać ze stereotypowym wyobrażeniem o narodzie chińskim, jakim Hollywood karmiło Amerykanów. Mimo determinacji, siły woli i prawdziwego talentu, sukces wciąż wydawał się odległy. Polityka dyskryminacji i segregacji rasowej w USA na początku XX wieku uniemożliwiały „mieszanie się” ras, zakazując przedstawiania w kinie związków i pocałunków białych z przedstawicielami innych ras. Z tego względu Wong nigdy nie było dane wystąpić w roli melodramatycznej heroiny. We wczesnych filmach powstających w Fabryce Snów portrety Chińczyków ograniczały się do krzywdzącego wizerunku „zjadaczy ryżu”, osób zagrażających głównym postaciom ekranu, knujących i stojących po stronie bezprawia.
Tak też było w przypadku Anny, mimo że artystka miała przecież narodowość amerykańską. Jej bohaterki otaczała aura tajemnicy, były zmysłowe, kuszące i niebezpieczne. Niestety, często były również ukazywane w sposób rasistowski lub uprzedmiatawiający – Wong grywała służące, kobiety gorszące białych mężczyzn, zabójczynie, a w końcu ofiary napaści seksualnej.
Lata świetności aktorki przypadły na okres kina niemego i przełom dźwiękowy. Anna wkupiła się w łaski publiczności i stała się rozpoznawalna. Widownię fascynowała jej orientalna uroda i niepowtarzalny styl. W 1922 roku wystąpiła w przełomowym dla swej kariery filmie „Złodziej z Bagdadu”, gdzie towarzyszyła na ekranie samemu Douglasowi Fairbanksowi, który został wówczas okrzyknięty „królem Hollywood”. Wkrótce sama Wong zyskała status jednej z najpopularniejszych gwiazd lat 20. i 30., cieszącej się międzynarodową sławą.
„Zdrajczyni Chin”
W drugiej dekadzie XX wieku Anna May Wong zagrała w dużej liczbie niemych produkcji, występując w filmach m.in. z legendarnym Lonem Chaneyem [„Mr. Wu” (1927)], Joan Crawford [„Across to Singapore” (1928)], a także Polką, która zrobiła karierę w Hollywood – Gildą Gray [„Diabelska tancerka” (1927)]. Aktorka była jednak zmęczona schematycznością proponowanych ról. W jednym z wywiadów mówiła:
Mamy swoje (my, Chińczycy) własne cnoty. Mamy ścisły kodeks postępowania, honorowości. Dlaczego nigdy nie pokazują tego na ekranie? Znużyło mnie to wszystko.
Anna podjęła decyzję o wyjeździe. Na pewien czas opuściła Fabrykę Snów i postanowiła spróbować swych sił w europejskim przemyśle filmowym i teatralnym. Tam występowała w niemieckich, francuskich i brytyjskich produkcjach, z czego największym sukcesem okazał się dramat „Piccadilly” (1929). Podczas pobytu na Starym Kontynencie zdobyła także uznanie sceniczne i nawiązała wiele przyjaźni, m.in. z reżyserką Leni Riefenstahl. W latach 30. Anna odwiedziła również Chiny – tam spotkała się z krewnymi, poszukiwała informacji o własnych korzeniach, a także wniknęła w rodzimą kulturę. Jej osiągnięcia w Hollywood spotkały się jednak z ostrą krytyką Chińczyków: utrwalającą na wielkim ekranie stereotypy o swoim narodzie Wong wprost okrzyknięto w prasie „zdrajczynią Chin”.
Ekspresem do Szanghaju
Ostatecznie Anna May Wong powróciła do Stanów Zjednoczonych, gdzie po teatralnych sukcesach odniesionych w Europie występowała również na Broadwayu. Aktorka zgodziła się przyjąć rolę w filmie „Córka smoka” (1931), tylko ze względu na obietnicę zaangażowania jej przez wytwórnię Paramount w następnej produkcji Josefa von Sternberga. Jego obraz „Szanghaj Ekspres” miał premierę w 1932 roku. Anna May Wong wystąpiła tu u boku swej wieloletniej przyjaciółki i wielkiej divy ekranu – Marlene Dietrich. Dziś to właśnie „Shanghai Express” należy do najlepiej rozpoznawalnych pozycji w jej artystycznym dorobku.
Kup e-booka „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej”
Książkę można też kupić jako audiobook, w cenie 16,90 zł.
Zagrała tu postać zmysłowej Hui Fei, która pada ofiarą gwałtu dokonanego przez stojącego na czele chińskich rewolucjonistów Changa. Kobieta postanawia zemścić się za doznane krzywdy i zabija swego oprawcę. W czasie realizacji filmu dyskryminacja znowu dała o sobie znać. Wynagrodzenie Anny May Wong mającej w „Szanghaj Ekspres” nie mniej ekranowego czasu od słynnej Marleny, wynosiło zaledwie 6 tys. dolarów, podczas gdy imponująca gaża pani Dietrich sięgała kwoty 78 166 dolarów. Wówczas tak wielka różnica w płacach aktorek z pewnością nikogo nie dziwiła, lecz z dzisiejszego punktu widzenia jasne jest, że był to jeden z przejawów rasizmu.
„Ziemia błogosławiona”, ale nie dla każdego...
Panująca w Hollywood dyskryminacja zaprzepaściła szanse Wong na angaże w wymarzonych produkcjach. Stało się tak m.in. w 1937 roku, kiedy aktorka starała się o rolę w dramacie społecznym „Ziemia błogosławiona”. Film opowiadał o losach chińskiego małżeństwa i stanowił adaptację cenionej powieści Pearl S. Buck. Dziś nikt nie wątpiłby, że idealnymi kandydatami do odtwórców głównych ról będą osoby o chińskich korzeniach lub narodowości.
Jednak wtedy Ameryka była inna – po wykonaniu próbnych zdjęć Annę „odesłano z kwitkiem”. Wysłużono się wymówką o „nieodpowiedniej” urodzie artystki. Jak na ironię pierwszoplanowa rola w opowiadającej o Chińczykach „Ziemi błogosławionej” powędrowała w ręce... Niemki. Twarz Luise Rainer pomalowano żółtą farbą, a jej kreacja O-Lan została nagrodzona Oscarem. Anna raz jeszcze musiała przełknąć gorycz porażki, zdeterminowanej wszechobecnym rasizmem i uprzedzeniami.
Inspirująca Anna May Wong
Wielkim zainteresowaniem w filmografii Anny cieszył się kryminalny obraz „Daughter of Shanghai” (1937), napisany specjalnie z myślą o niej. Jest to pozycja iście symboliczna w jej dorobku – tym razem pięknej i utalentowanej gwieździe udało się wyłamać spod odgórnej marginalizacji jej ról: Wong wcieliła się w postać pierwszoplanową, co było rewolucyjnym posunięciem ze strony realizatorów produkcji. W 1942 roku premierę miały zaś dwa filmy wojenne o antyjapońskiej wymowie – „Lady from Chungking” i „Bombs Over Burma”. Anna przekazała wynagrodzenie ze wspomnianych dwóch dramatów na rzecz akcji humanitarnych pomagającym obywatelom Chin w czasie II wojny światowej.
Anna May Wong była nie tylko pierwszą amerykańską aktorką pochodzenia azjatyckiego, której udało się zdobyć międzynarodowy rozgłos i miejsce wśród wielkich gwiazd Hollywood. Przez lata swej kariery przeżywała wzloty i upadki, stała się niekwestionowaną ikoną stylu i postacią inspirującą kolejne pokolenia. Aktorka ubolewała nad tym, że większość jej ról opierała się na krzywdzących Chińczyków stereotypach, jednak z perspektywy czasu jej obecność na ekranie przyjmuje wymiar epokowy.
Anna Wong była jedną z osób, które zapoczątkowały walkę z dyskryminacją w przemyśle filmowym, artystką, która w pierwszych dziesięcioleciach istnienia kina udowodniła, że przedstawiciele innej rasy mają szansę na zdobycie sympatii publiczności. Stała się legendą. Wong była ponadto pierwszą Amerykanką pochodzenia chińskiego, która otrzymała swój program w telewizji – w 1951 roku występowała w programie „The Gallery of Madame Liu-Tsong”. Ukoronowaniem jej artystycznego dorobku było przyznanie gwiazdy w Hollywoodzkiej Alei Sław. Anna May Wong zmarła 3 lutego 1961 roku na atak serca.
Bibliografia:
- Alexander Kerri Lee, Anna May Wong [dostęp: 15.02.2022].
- Chan Anthony B., Perpetually Cool: The Many Lives of Anna May Wong (1905-1961), Rowman & Littlefield 2003.
- Jean-Philippe McKenzie, The True Story and Struggles of Hollywood’s Anna May Wong, [dostęp: 15.02.2022].
- Leibfriend Phillip, Mi Lane Chei, Anna May Wong: A Complete Guide to Her Film, Stage, Radio and Television Work, McFarland 2010.
redakcja: Jakub Jagodziński
Tekst pierwotnie ukazał się na portalu OldCamera.pl
