„Bośnia i Hercegowina 15 lat po Dayton” - red. P. Chmielewski, S. Szczesio – recenzja i ocena

Wydany w ubiegłym roku zbiór dwudziestu trzech artykułów stanowi inaugurację serii wydawniczej „Bałkany XX/XXI w.”. Projekt stawia sobie ambitne zadanie skoordynowania oraz organizacji badań nad problematyką związaną z państwem jugosłowiańskim, jego rozpadem i funkcjonowaniem nowopowstałych organizmów państwowych. Zgodnie z opinią redaktorów tomu, najważniejszym argumentem za realizacją projektu jest potrzeba podjęcia badań szczegółowych nad różnymi aspektami toczących się (...) wydarzeń w państwach postjugosłowiańskich, ich monitorowania, ale nade wszystko dążenia do w miarę obiektywnego zdiagnozowania kształtujących się w tych krajach stosunków polityczno-gospodarczo-społecznych i określenia perspektyw ich dalszego rozwoju (...).

Nie sposób odmówić racji autorom, stąd też z zaciekawieniem przystąpiłem do lektury tomu poświęconego współczesnej Bośni i Hercegowinie. Jako że w 2010 roku upłynęło piętnaście lat od podpisania porozumienia daytońskiego, kończącego walki na terenie BiH, właśnie ten temat wybrano celem szerszego zbadania.

Wydawnictwo ma charakter interdyscyplinarnego zbioru artykułów. Jest to amalgamat przemyśleń autorów z kilkunastu polskich ośrodków naukowo-badawczych. Zbiór jest zróżnicowany zarówno pod względem poruszanej tematyki, szczegółowości opracowań, jak też perspektywy ideologicznej. Choć nie jest on jednorodny pod względem poziomu merytorycznego, niemniej każda z zaprezentowanych prac jest wartościowa.

Dwadzieścia trzy poruszone tematy zaliczono do jednej z trzech podgrup wyróżnionych według kryterium chronologiczno-rzeczowego. Osią dzielącą pierwszą i drugą część jest rok 1995. W najobszerniejszej części pierwszej, zatytułowanej „Wojna i dyplomacja”, zamieszczono dziesięć artykułów traktujących o zagadnieniach stricte militarnych oraz dotyczących zaangażowania dyplomacji poszczególnych krajów oraz ich opinii publicznej w stosunku do wybranych aspektów konfliktu (analiza dotyczy: Federacyjnej Republiki Jugosławii, Niemiec, USA, Rosji oraz Polski). Część druga, „Piętnaście lat po Dayton. W poszukiwaniu ładu i stabilizacji”, zawiera siedem artykułów skupiających się na opisie i analizie współczesnej sytuacji w Bośni i Hercegowinie oraz trudności, z jakimi styka się to podzielone państwo. Jest to część najbardziej analityczna. Natomiast trzecia część, „Między przeszłością a przyszłością”, zawiera sześć różnorodnych artykułów, które można by określić jako varia. Artykuły dotyczą np. muzułmańskiej i serbskiej pamięci o Srebrenicy czy precedensu kosowskiego.

Z części drugiej i trzeciej, traktujących o obecnej sytuacji oraz o perspektywach rozwojowych Bośni i Hercegowiny przebija troska, a wręcz poważny niepokój o przyszłość tego młodego państwa. Jest ono swoistym eksperymentem społeczności międzynarodowej, którego celem było zabezpieczenie pokojowej koegzystencji wszystkich grup ludności na terenie tego kraju poprzez umiejętnie wypracowany kompromis. Zadanie niezwykle trudne, co pokazują poszczególne artykuły (np. Marko Babicia, „Węzeł gordyjski: piętnaście lat daytonowskiej Bośni i Hercegowiny”, czy Patrycji Sokołowskiej, „Problemy implementacji cywilnych aspektów porozumienia z Dayton na przykładzie aktywności Wysokiego przedstawiciela oraz Unii Europejskiej”).

Cały zbiór jest zarazem świadectwem problemu, z jakim boryka się polska bałkanistyka, a mianowicie z trudnością ze znalezieniem kierunku rozwoju, zorganizowaniem grupy badaczy, którzy poświęcą swój czas i umiejętności kwestiom bałkańskim. Brakuje nam prac oryginalnych, będących przedstawieniem subiektywnego punktu widzenia, opartego na wnikliwych studiach. Zamiast tego łatwo wpaść w pułapkę powielania schematów zaproponowanych przez badaczy z krajów postjugosłowiańskich oraz badaczy anglojęzycznych. Stąd też propozycję powstania „Centrum naukowo-badawczego. Bałkany na przełomie XX/XXI wieku.” uważam za ogromną wartość, która przyniesie efekty w przyszłości. Między innymi ze względu na odległość od naszych granic i pewną peryferyjność bałkanistyka nie doczekała się takiego rozwoju jak studia wschodnie, brakuje choćby południowosłowiańskiego odpowiednika Ośrodka Studiów Wschodnich. Wraz ze wzrostem znaczenia współpracy z krajami południowymi, bliskim już akcesem Chorwacji do Unii Europejskiej, istnieje szansa na zmianę tego stanu rzeczy. Wyraźnym krokiem w tym kierunku jest właśnie powołanie wspomnianego Centrum i jego pierwsza publikacja – Bośnia i Hercegowina 15 lat po Dayton.

Redakcja: Michał Przeperski