E. Wipszycka, B. Bravo - „Historia starożytnych Greków. T. III” – recenzja i ocena
Pierwsze wydanie, opracowane na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, składające się jedynie z tomu pierwszego (okres archaiczny) i trzeciego (hellenistyczny), zostało niedawno uzupełnione przez wydanie tomu drugiego, dotyczącego okresu klasycznego. Fragmenty książki przygotowane już wcześniej zostały solidnie przejrzane, zmienione i wzmocnione rozdziałami napisanymi przez młodszych współpracowników dwójki autorów. Wydanie II tomu „trojaczków” wysoko ustawiło poprzeczkę.
W stosunku do poprzedniej edycji w tomie trzecim zmieniły się przede wszystkim dwie rzeczy: dopisano rozdział (ok. 100 stron) dotyczący życia i działalności Aleksandra Macedońskiego oraz uzupełniono i nieco przeorganizowano poprzednie rozdziały. Ponadto zmienił się wydawca (poprzednim było PWN), co zaowocowało kilkoma modyfikacjami technicznymi.
Część poświęcona Aleksandrowi jest napisana rzetelnie, zawiera wszystkie informacje potrzebne w tego typu podręczniku. Miłośnicy barwnego stylu Autorów nie będą rozczarowani (np. Pompejusz Trogus był niezłym historykiem żyjącym za czasów Augusta. Niestety jego epitomator zmasakrował pierwowzór, deformując treść niekiedy nie do poznania, jednak uważny badacz znajdzie i tu informacje godne uwagi), pojawiają się tu także znane z poprzednich części „sprawy dyskusyjne” oraz ostrożność w formułowaniu tez i dbałość o ich uzasadnienie. Z drugiej strony ostrożność ta zdaje się momentami nawet zbyt daleko posunięta, co owocuje np. brakiem opisu bitwy pod Gaugamelą.
Jeśli chodzi o interpretacyjną część rozdziału poświęconego Aleksandrowi, Autorzy przyjęli konstrukcję opartą o trzy tezy. Pierwszą jest wskazanie powrotu z Indii jako głównej cezury w kwestii reform mechanizmów funkcjonowania państwa oraz armii. Drugą – za P. Briantem – jest obrona osobistych zdolności Dariusza Kodomana, przesunięcie akcentu z jego osobistych błędów (których jak wskazują Autorzy nie popełnił wiele) na niewydolność organizacji monarchii, a przede wszystkim logistyczną i strategiczną ociężałość licznych, ale niezunifikowanych i rozproszonych armii perskich. Trzecią tezą jest polemika z W. Tarnem i jego koncepcją wizji monarchii Aleksandra. Autorzy odrzucają koncepcję „braterstwa narodów”, wskazując bardziej pragmatyczne mechanizmy rządzące „ustrojem” monarchii. Oddając Tarnowi honor, zwracają też uwagę na interpretacje źródeł, które można dziś przedstawiać w nieco innym świetle niż w latach dwudziestych XX wieku.
O ile część pierwsza, zupełnie nowa, spełnia swoje zadanie i znajduje dobry kompromis między zwięzłością i bogactwem opisu i analizy, tak uzupełnienia już wydanej wcześniej części są dość kosmetyczne. Trzeba oddać Autorom sprawiedliwość, z bibliografii przybyło kilka ważnych nowych pozycji, których wpływ widać w tekście (m.in. monografie J. Ma czy E. Gauthiera), niemniej wydawca zdecydowanie przesadza, twierdząc na ostatniej stronie okładki, że część poświęcona hellenizmowi została gruntownie przepracowana. Owszem, pojawia się kilka nowych szczegółów, niektóre sformułowania w pierwszym wydaniu ujęte jedynie ogólnikowo zostają wzmocnione i uzupełnione. Cenne dodatki znalazły się przede wszystkim we wstępnym rozdziale poświęconym ogólnej charakterystyce hellenizmu (opis elity królewskiej i porównanie monarchii hellenistycznej i wschodniej) oraz kultury tego okresu (porównanie polis i ethne z perspektywy macedońskiej). Opis poświęcony miastom zyskał na znaczeniu – działania poleis lepiej wkomponowano w opisy poszczególnych państw. Poza tym jednak szczegółowe opisy monarchii spotkały się z niewielką atencją. Oprócz rozbudowania rozdziału o ideologii ge doriktetos (ideologii legitymizacji władzy na podbitym przez króla terenie) przy okazji opisu państwa Seleukidów oraz poszerzenia ekskursu dotyczącego źródeł niewiele widać zmian, których zakres wychodzi poza jedno zdanie. Opisy pozostałych rozdziałów wzbogacono albo ogólnikowymi opisami tendencji, albo takież ogólniki z pierwszego wydania wzbogacono o przykłady. Niezrozumiałym zabiegiem ze strony wydawcy jest też zmiana nazw i kolejności rozdziałów, których treść zmienia się kosmetycznie.
Pod dwoma względami technicznymi drugie wydanie jest o wiele słabsze od pierwszego. Wydawca przygotował dla czytelników nakładem liczący 1000 egzemplarzy (w porównaniu z kilkunastoma tysiącami pierwszego), który z pewnością nie pozwoli wszystkim zainteresowanym książkę kupić. Słaba jest też fizyczna jakość książki. Nie wiadomo, czy pojawi się wersja w twardej oprawie (jak w przypadku II tomu), ale książka jedynie klejona przy miękkiej oprawie i ponad 700 stronach błyskawicznie się zużywa. Prawdopodobnie intensywna lektura przed egzaminem będzie w stanie poczynić jej nieodwracalne szkody, które utrudnią skorzystanie z niej jeszcze komuś innemu. Mniej jest też map i wkładek z ilustracjami; wyjąwszy te dotyczące Aleksandra, nie pojawiły się niemal żadne dodatkowe. W porównaniu ze starannie wydaną pierwszą edycją ocena musi być tutaj niestety wyraźnie negatywna. Natomiast od strony redakcyjnej nie można książce niczego zarzucić: korekta czy indeksy są na dobrym poziomie.
Recenzent mający za zadanie ocenić kolejne wydanie tak cennej na polskich półkach księgarskich pozycji staje przed trudnym zadaniem. Z jednej strony wiadomo, że tom III podręcznika Wipszyckiej i Bravo jest książką bardzo wartościową, która świetnie wprowadzi adepta nauk historycznych w świat starożytnej Grecji, a doświadczonemu będzie świetnie służyć za ściągę i pomoc. Tak stare jak i nowe rozdziały polemiczne oraz interpretacyjne są cenne, napisane z rozwagą, ale i polotem. Dodany rozdział o Aleksandrze dobrze wpisuje się w dotychczasową treść podręcznika i stoi na podobnym poziomie. Szkoda tylko, że zmian w porównaniu do pierwszego wydania jest tak niewiele, a techniczna strona książki wypada tak słabo. Pocieszać się można za to niezbyt wysoką (55 zł) jak na taką książkę ceną.
Redakcja: Michał Przeperski
