Pietro Citati — „Wiosna Chosrowa. Dwadzieścia wieków kultury irańskiej” – recenzja i ocena

Jego autor, Pietro Citati jest włoskim pisarzem i krytykiem literackim. Jest autorem biografii m.in. Kafki, Goethego i Tołstoja. W swoim dorobku ma też 3 publikacje dotykające tematu przenikania się wielkich religii. Jedną z nich jest wspomniana wyżej „Wiosna Chosrowa”.

Tytuł eseju dotyczy wiosny, zarówno rzeczywistej, jak i metaforycznej, rozumianej jako rozkwit państwa, jaki towarzyszył panowaniu Sasanidów, m.in. Chosrowa II Parwiza.

Nie można narzekać na brak pysznych opowieści, zawartych w recenzowanej pozycji. Jedną z nich jest urokliwa legenda związana ze wspomnianym władcą. W czasie chłodów Chosrowowi nie było dane podziwiać piękna roślin czy ptaków. Na okres zimowy służba rozwijała na podłodze kobierzec, przedstawiający za pomocą tkanin i kamieni szlachetnych wiosnę w pełnej krasie. „Przyglądając się wzorom, król zapominał o śniegu i mrozie, a radości wiosny zdawały się mu już bliskie i znajome”.

Opowieści pięknej treści

Jeszcze pyszniejsza jest opowieść o życiu męczennika islamu, al-Husajna (gdzie indziej nazywany jest al-Halladżem). Jest to historia człowieka, który chcąc być jak najbliżej Boga, w końcu się z nim utożsamił, za co został skazany na śmierć. Al-Husajn na śmierć czekał z niecierpliwością, bo tylko ona mogła mu dać gwarancję poznania Boga. Kara ziemska okazała się dla niego swoistą nagrodą.

Takich niezwykłych opowiadań w dziele Citatiego jest więcej. Dzięki barwnemu i obrazowemu językowi niczym z przypowieści arabskich, książkę czyta się łatwo, szybko i przyjemnie. Trzeba jednak posiadać pewną bazową wiedzę na temat kultury irańskiej.

Nie posiadając jej można pomieszać legendę z minioną historią i zwyczajnie nie wiedzieć, co się czyta. Bo dla kogo, z wyjątkiem studentów iranistyki, historii i kulturoznawstwa imiona takie jak Hormizd II, Narkses czy Szapur III będą znajome?

Można jednak esej ten potraktować jako zbiór kilkunastu beletrystycznych opowiadań na temat starożytnej Persji i lektura stanie się czystą przyjemnością.

Kultura w pigułce

Przejścia między kolejnymi historiami w poszczególnych rozdziałach są płynne, niezauważalne. Książce można zarzucić niemal zupełny brak konkretnych dat, lub chociażby wieków. Gdyby się pojawiły, czytelnik pozbyłby się wrażenia, że ma do czynienia ze zbiorem orientalnych bajek.

Mimo tego patrząc na spis treści, udaje się jednak zauważyć wyraźny podział chronologiczny. Autor na 144 stronach przedstawił skrótowo 2000 lat kultury Iranu — od wędrówki i osiedlania się plemion irańskich nad Morzem Kaspijskim i ich wierzeń, poprzez czczenie świętego ognia i zaratusztrianizm, do oficjalnego końca kultury stricte irańskiej, a więc arabizacji i islamizacji Persji.

Tytuł tej małej książeczki jest nieco na wyrost, można się po nim spodziewać publikacji popularnonaukowej, albo wręcz akademickiej. Eseiście chodziło jednak tylko o przedstawienie kilku najważniejszych kwestii, filarów na których kultura irańska się opiera.

Jednym z takich filarów jest światło, wiele razy przywoływane na stronicach „Wiosny Chosrowa”. Światło rozumiane, jako Bóg dający życie — doczesne i wieczne. Szkoda, że Citati nie przytoczył jednej z pasujących tutaj idealnie muzułmańskich filozoficznych teorii dotyczących boskiego światła.

Polega ona na tym, że im bliżej się go jest, tym większe ryzyko, że człowiek się stopi albo spali, dlatego też Bóg, aby uchronić od tego swoich wyznawców, ukryty jest za kilkunastoma zasłonami.

Pomimo tego braku, można odczuć przebijający z książki mistyczny, poetycki, pełen niedopowiedzeń i ukrytych metafor klimat towarzyszący dziełom arabskich pisarzy i filozofów. Pietro Citatiemu udało się wystylizować i dopieścić swoją publikację tak, żeby przypominała ona ich twórczość. Tą literacką stylizacją można się zauroczyć i wpaść w nią po uszy.

Zredagował: Kamil Janicki

Korekta: Małgorzata Misiurek