Z dziennika archeologa: o badaniach ratusza w Braniewie

Ratusz w Braniewie to nieistniejący już dawny symbol miasta. Przez niemal sześćset lat był siedzibą lokalnych władz. Założono go w połowie XIV wieku (pierwsza wzmianka pochodzi z 1364 roku). Warto jednak pamiętać, że miasto było pierwotnie lokowane (na prawie lubeckim) już w 1254 roku, a ostateczną lokację nadano mu 30 lat później. Jak widać początki Braniewa i najstarsze źródła dotyczące ratusza dzieli blisko 100 lat. Siedziba władz miejskich nie mogła się zmienić (nie ma żadnego takiego przykładu dla miast lokowanych na prawie lubeckim), zatem można przypuszczać, że w miejscu gotyckiego ratusza znajdował się inny budynek o tym samym przeznaczeniu.

Sam ratusz wielokrotnie przebudowywano (m.in. w latach 1610, 1741, 1798, 1921), przez co w znacznym stopniu zmienił on swoją specyfikę. Ten początkowo gotycki budynek w XVII i XVIII wieku nabrał cech typowych dla baroku, a w początkach XX wieku doczekał się kolejnych prac, które wpłynęły na jego wygląd. W 1945 roku w wyniku działań wojsk sowieckich doszło do zniszczenia budynku, który rozebrano ostatecznie w 1959 roku, a w jego miejscu powstał niewielki skwer.

Archeologia z przytupem

Mieszkańcy i władze Braniewa dążą do odbudowy historycznej tkanki miasta. W takie działania wpisuje się pomysł odbudowy ratusza. Realizację tych ambitnych planów muszą jednak poprzedzić badania archeologiczne, które od 11 października 2022 roku prowadzi Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu.

Dotychczas nie spotkałem się jeszcze z tak dużym zainteresowaniem społecznym i medialnym, które towarzyszyłoby pracy archeologów (być może równie dużo pisano o pracach prowadzonych z ramienia IPN na Łączce). W Braniewie zorganizowano konferencję prasową, przygotowano wykład naukowy, a teren badań wygrodzono, otaczając go banerem promującym działania pod hasłem „Rusza odbudowa ratusza”.

Huczne otwarcie wykopalisk przełożyło się na zainteresowanie badaniami, a czas spędzany na stanowisku obejmuje już nie tylko pracę przy reliktach ratusza, ale też niemilknący sygnał telefonu, który wiąże się z pytaniami od urzędników, dziennikarzy i miłośników historii. Liczę, że z czasem takie działania zmienią krzywdzący stereotyp archeologii jako utrudnienia w prowadzeniu inwestycji, a dyscyplina postrzegana będzie jako motor napędzający przedsięwzięcia. Kropla drąży skałę.

Kasa pancerna, kałamarz z atramentem i…

Badania na terenie dawnego ratusza w Braniewie trwają zaledwie od tygodnia, a już dostarczyły ciekawych zabytków i cennej wiedzy na temat stanu zachowania budynku. Większość wydobywanej ziemi stanowi przemieszana warstwa gruzu z przedmiotami pochodzącymi głównie z pierwszej połowy XX wieku. Długi czas, w którym zniszczony ratusz pozostawał niezabezpieczony i wystawiony na szaber (od 1945 do 1959 roku), mógłby sugerować, że w ziemi nie kryje się już wiele ciekawych przedmiotów, a jednak udało się pozyskać dużo materiału związanego z historią tego miejsca.

Od strony południowej odsłonięto miejsce dawnego podcienia sądowego, a później kasy miejskiej. Materialnym potwierdzeniem jej istnienia było odkrycie tam zniszczonego sejfu, ale też strzępów dokumentacji i tabliczki wskazującej na przeznaczenie miejsca. Odnaleziono tam także jeden fragment średniowiecznej ceramiki, co najlepiej wskazuje, że gruz, którym zasypywano pozostałości ratusza, był całkowicie przemieszany, a być może pochodził nawet z okolicznych budynków. W obrębie dawnego podcienia odkryto także szklane butelki, przedwojenne sztućce srebrne, talerze czy metalowe koszyczki do szklanek, a nawet złoty łańcuszek. Na całej powierzchni pomieszczenia zachowała się posadzka z XX wieku.

Gotyckie korzenie braniewskiego ratusza potwierdziły mury piwniczne w sąsiadującym pomieszczeniu, gdzie zachowały się łukowate sklepienia (opierające się na gruzie), a także mur z charakterystycznym wątkiem wendyjskim. To pierwsze świadectwo funkcjonowania w tym miejscu gotyckiego budynku z XIV wieku, które zostało odkryte podczas obecnie prowadzonych badań. Niestety nie zachowały się stropy podpiwniczenia. Wśród odkrytych tam przedmiotów na uwagę zasługują naczynia kamionkowe i niewielkie ułamki średniowiecznej ceramiki, talerzyk z XX wieku, kałamarz z rozpuszczonym niebieskim atramentem czy pojedynczy kafel Villeroy & Boch.

W eksplorowanych pomieszczeniach odkryto także ślady działań wojennych m.in. zawór maski przeciwgazowej, menażkę czy… karabin maszynowy DP, który zgodnie z procedurą trzeba było najpierw zgłosić policji, ta z kolei przekazała sprawę jednostce saperskiej, która zabrała broń.

Kolejne tygodnie prac archeologicznych przyniosą zapewne nie tylko ciekawe artefakty, ale też ważne ustalenia architektoniczne. Spodziewamy się określenia obrębu murów budynku, a poniżej stóp fundamentowych, pod którymi mogą kryć się relikty najstarszego ratusza w Braniewie. Źródła odnotowują funkcjonowanie obok ratusza siedmiu bud, które również mogły zostawić czytelny archeologicznie ślad. Badania prowadzone w Braniewie pozwolą odtworzyć historię jednego z najważniejszych budynków w historii miasta. Być może będą też zalążkiem jego odbudowy, a przy okazji dobrą promocją tak ważnej dyscypliny naukowej jaką jest archeologia.

Chcesz zawsze wiedzieć: co, gdzie, kiedy, jak i dlaczego w historii? Polecamy nasz newsletter – raz w tygodniu otrzymasz na swoją skrzynkę mailową podsumowanie artykułów, newsów i materiałów o książkach historycznych. Zapisz się za darmo!

Bibliografia:

• M. Biskup, Rozwój przestrzenny miasta Braniewa, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” nr 1, 1959, s. 3-18.
•   W. Jaroszek, Ratusz staromiejski w Braniewie, Braniewo 2021.