Zagłada Romów w „Zachęcie”

Wystawa „Zagłada Romów Europejskich i rasizm we współczesnej Europie” to wspólny projekt realizowany przez Centrum Kultury i Dokumentacji Niemieckich Sinti i Romów w Heidelbergu, Stowarzyszenie Romów w Polsce oraz inne europejskie organizacje romskie przy współudziale szeregu instytucji kulturalnych i naukowych z wielu krajów Europy. Jest rozwinięciem wystawy powstałej w 2001 roku, której stała ekspozycja mieści się w bloku XIII na terenie Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Ekspozycja ma na celu przybliżenie wiedzy o holokauście Sintii i Romów. Członków tej społeczności prześladowano na podstawie nazistowskiej ideologii rasowej — pozbawiano praw, zamykano w gettach i ostatecznie deportowano do obozów zagłady.

Wystawa ukazuje tragedię narodu przy równoczesnym eksponowaniu indywidualnego, subiektywnego wymiaru doznanych cierpień. Z naturalizmem przedstawia losy narodu skazanego na totalną eksterminację w imię „wyższych” narodowych, rasowych i ideologicznych racji poprzez pryzmat doświadczeń i emocji jednostkowych. Stara się wydobyć i zilustrować zło, ból i cierpienie, jakie było udziałem poszczególnych ludzi.

Wśród eksponatów znajdują się dokumenty, fotografie, dowody tożsamości pochodzą od kilkudziesięciu instytucji a także osób prywatnych zaangażowanych w realizacje tego przedsięwzięcia. Wystawa została podzielona tematycznie na cztery części według historycznej chronologii. Całość odzwierciedla radykalizację skierowanej przeciwko społecznościom Sintii i Romów „polityki rasowej”: od pierwszych działań prześladowczych i izolujących do przemysłowej zagłady masowej w komorach gazowych Auschwitz.

Pierwsza część opowiada o stadium początkowym zorganizowanych prześladowań Romów począwszy od dojścia narodowych socjalistów do władzy aż do pierwszych deportacji do obozów koncentracyjnych zlokalizowanych na terenie okupowanej przez III Rzeszę Polski.

Druga część wystawy przypomina ludobójstwo dokonane na Romach w okupowanej przez nazistów Europie. Teksty umieszczone na planszach dotyczą wspólnych działań narodowych socjalistów w ramach polityki eksterminacji.

Trzecia część poświęcona jest ludobójstwu, jakiego dokonano na Romach niemal z całej Europy w obozie koncentracyjnym Auschwitz- Birkenau.

Czwarta część dokumentuje sytuację mniejszości romskiej po 1945 roku. Opisuje również sposoby dyskryminacji Romów w krajach Europy Środkowo-Wschodniej.

Autorzy wystawy starali się odsłonić wymiar ludzkiego — nie wyłącznie romskiego — doświadczenia, polegającego na przypisywaniu cechom odrębności grupowej jej negatywnych skutków. Cierpienie nie ma uwarunkowań narodowych, jest zawsze udziałem danego człowieka, niezależnie od jego przynależności etnicznej, kulturowej, religijnej czy rasowej. Ten ludzki wymiar holocaustu przemawia do nas o wiele bardziej, niż koncentrowanie się na sytuacji i statusie grupy. Subiektywne odczuwanie nieszczęścia jednostkowego dotyka nas bardziej niż tragedia „masowa”

Wystawa „Zagłada Romów Europejskich i rasizm we współczesnej Europie” ma szanse wyznaczyć nowe oblicze ekspozycji muzealnej, które dotychczas kojarzone jest najczęściej z zimnymi, martwymi, pozbawionymi życia rekwizytami sprawiającymi wrażenie sztuczności i oderwanymi od rzeczywistości. Struktura ekspozycji przełamuje schemat, ukazując inną stronę historii — historię zwykłych, przeciętnych ludzi — skupia się na intymnej, osobistej warstwie przeżyć uczestników zbiorowej zagłady Romów. Zdjęcia, cytaty i dokumenty wchodzące w skład wystawy są opowiadaniami poszczególnych osób, które wyrażają swoje subiektywne przeżycia związane z dramatem holocaustu.