Konkurs „Polskie atrakcje”: Ikony nie tylko w cerkwi. Interaktywna ekspozycja Muzeum Ikon w Supraślu
Za drzwiami przyjemnie otula chłód i mrok przyciemnionych wnętrz. Opowieść o ikonie rozpoczyna się od przedstawień kanonicznych wzorowanych na sztuce bizantyjskiej. To właśnie w Bizancjum narodził się kanon ikony, w której nic nie jest przypadkowe, a każdy wzór, kolor, linia czy gest ma określoną, niezmienną od tysiącleci symbolikę.
Ekspozycja została zaplanowana tak, by tworzyć przemyślaną narrację o ikonie – jej idei, charakterze i przesłaniu. Od kanonu przechodzimy do Ikon Wielkich Świąt z wyobrażeniami Zmartwychwstania Chrystusa w centrum kompozycji. Wzrok przyciągają także menologiony – ikony kalendarzowe, odpowiadające tekstom opisującym życie świętych, czytanym podczas kolejnych nabożeństw oraz świętom przypadającym w poszczególnych miesiącach.
(fot. A. Mańczyna). Zwiedzaniu towarzyszą projekcje świetlne i dźwiękowe, które idealnie komponują się z aranżacją przestrzeni, tworząc niezapomnianą aurę mistyki i tajemniczości. Doznania artystyczne i kontemplacyjny nastrój wzmaga unoszący się cerkiewny śpiew chóralny.
Przestrzeń muzealna podzielona została na dziewięć tematycznych części, nawiązujących do rzymskich katakumb, Cerkwi czy święta Jordanu. Nastrój ekspozycji budują także mała architektura: kapliczka czy otwarte okno podlaskiej chaty z zaaranżowanym w nim „świętym kątem”. Całość dopełniają fotografie świętych miejsc, cerkwi, uroczystości religijnych, modlących się wiernych.
(fot. A. Mańczyna). Specjalne miejsce na wystawie zajęły wizerunki Najświętszej Marii Panny, która w prawosławiu otaczana jest szczególnym kultem jako Boża orędowniczka i opiekuńcza Matka. Osobne miejsce posiadają także ikony Świętego Jana Chrzciciela.
Muzeum w Supraślu jest jednym z niewielu miejsc, gdzie spotkamy się z wytworami kultury staroobrzędowców – nielicznej, hermetycznej społeczności, która przestrzega zakazu wstępu innowierców do swoich świątyń. Na ekspozycji zobaczymy stanowiące wytwórczość starowieskich rękodzielników XIX-wieczne metalowe ikony podróżne, plakiety oraz krzyże. Placówka realizuje obecnie projekty mające na celu konserwację, uzupełnienie i wzbogacenie kolekcji ikon staroobrzędowych. Obiekty zostaną zaprezentowane na wystawie stałej jako część wydzielonej kolekcji reprezentującej dziedzictwo artystyczne i religijne staroobrzędowców. Projekty są współfinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
(fot. A. Mańczyna). Muzeum posiada jedną z największych i najciekawszych kolekcji ikon w Polsce. W jego zbiorach znajduje się łącznie około 1200 obrazów z XVIII, XIX i XX wieku. Wśród nich niezaprzeczalnym unikatem są XVI-wieczne freski ocalałe ze zburzonej podczas II wojny światowej cerkwi Zwiastowania NMP. Jest to jedyny w Polsce zabytek pobizantyjskiego malarstwa ściennego. Malowidła oparte na kanonach sztuki bizantyjskiej ukazują sceny z życia Jezusa Chrystusa i Matki Bożej, wyobrażenia świętych, Archaniołów oraz Apostołów. Zrekonstruowana świątynia znajduje się obecnie na terenie Monasteru Supraskiego.
W muzeum zobaczymy również wizerunki proroków, pierwszych apostołów, ewangelistów oraz świętych, wśród których najliczniej reprezentowany jest Święty Mikołaj jako patron wielu wezwań. Na wystawie znalazły się także zabytki pochodzące z terenów południowo-wschodniej Polski, określane mianem „ikon karpackich” oraz te pochodzące z podlaskich świątyń. Dodatkową atrakcją jest film prezentujący proces powstawania ikony.
Ciekawostką jest to, że dużą część zbiorów muzeum stanowią ikony zatrzymane przez celników podczas prób przemytu zza wschodniej granicy do Polski. Obiekty te trafiły do placówki po zakończeniu postępowań sądowych. Muzeum stale się rozwija, realizuje nowe projekty i powiększa swoją kolekcję – obecnie na konserwację czeka aż ponad 600 ikon!
(fot. A. Mańczyna). W ofercie muzeum znajdują się zajęcia edukacyjne, podczas których uczestnicy poznają wszystkie etapy pracy nad ikoną oraz uczą się rozpoznawać zapisane w niej treści. Lekcje mają charakter warsztatowy – po multimedialnej prezentacji niezbędnych narzędzi uczestnicy przechodzą do polerowania desek i kopiowania rysunku, a następnie malowania obrazu temperą. Osoby zainteresowane symboliką ikony nauczą się odczytywać sens kolorów i gestów. Z lekcji mogą skorzystać zarówno grupy zorganizowane, jak i osoby indywidualne.
Na terenie muzeum co dwa lata organizowany jest Międzynarodowy Festiwal Cerkiewnego Dzwonienia. Jest to wydarzenie unikalne w skali całego kraju. Przyświeca mu idea działania na rzecz pielęgnowania ginących zwyczajów związanych z muzyką sakralną i obrzędowością prawosławną. Przeglądowi twórczości artystów towarzyszą praktyczne zajęcia warsztatowe z „cerkiewnego dzwonienia”, koncerty i wystawy plenerowe.
(fot. A. Mańczyna). Muzeum jest czynne codziennie (oprócz poniedziałków i dni świątecznych). W czwartki wstęp jest bezpłatny. Wejścia na wystawę odbywają się w grupach 25-osobowych, w około 30-minutowych odstępach. Zwiedzanie odbywa się zawsze z opiekunem ekspozycji lub przewodnikiem (w tym drugim wypadku wymagana jest wcześniejsza rezerwacja telefoniczna). Dojazd komunikacją publiczną z Białegostoku zajmuje około pół godziny.
Strona internetowa Muzeum Ikon w Supraślu muzeum.bialystok.pl.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”
