Alfons Mucha i kobiety

Styl określany w Polsce jako secesja, a we Francji znany jako art nouveau, obejmował wiele różnych dziedzin artystycznych, takich jak grafika, architektura i rzemiosło artystyczne. Miał też wiele odmian lokalnych określanych różnymi nazwami, m. in. Jugendstil, makaronowy, Stile Liberty Metro. Artyści związani z ruchem secesyjnym pracowali w swoich krajach stwarzając powszechną fuzję idei awangardowych, która dała początek ruchowi artystycznej odnowy. Styl ten charakteryzował się falistymi liniami, licznymi roślinnymi ornamentami i zwierzęcymi motywami.

Alfons Mucha (domena publiczna).

Sztuka plakatu w Paryżu cieszyła się wówczas ogromną popularnością i była najczęściej stosowaną formą reklamy. Ściany domów stojących przy ulicach były obwieszone barwnymi plakatami zapraszającymi do obejrzenia sztuk teatralnych, występów baletów, przedstawień operowych, występów solistów czy do udziału w kawiarnianych koncertach. Reklamy wakacyjnych wyjazdów, szczególnie pociągiem na Lazurowe Wybrzeże, sąsiadowały z reklamami napojów, modnych ubrań i jedzenia.

Alfons Mucha – zobacz też:

• Od Montmartre’u do Berlina. Krótka historia europejskiego kabaretu

Swoją karierę w Paryżu plakatami zapoczątkował słowiański emigrant Alfons Mucha. Urodził się on 24 lipca 1860 roku w mieście Ivančice, w którym jego ojciec był urzędnikiem w sądzie cesarskim i okręgowym. Młody Mucha w młodości związany był ze środowiskiem kościelnym, interesował się muzyką, śpiewem chóralnym i sztuką. Podobno rysować nauczył się wcześniej niż chodzić. W wieku 15 lat, po opuszczeniu szkoły, ojciec załatwił mu pracę urzędnika w sądzie, ale po czterech latach jego syn porzucił to zajęcie i zaczął malować scenografie teatralne, co pozwoliło mu zdobyć doświadczenie malarza dużych formatów.

Wiele lat pracował dla księcia Karla Khuen-Belassi, właściciela zamku Emmerhof w Hrušowarach. Artysta wykonał dla niego i jego rodziny kilka zleceń, po czym przez dwa lata książę Egon finansował jego naukę w Paryżu. Kiedy nagle przestały napływać pieniądze, artysta przeżył ciężkie chwile żyjąc na poddaszu i jedząc fasolę z puszki. Zaczął jednak pracować jako artysta komercyjny, wykonując ilustracje do książek i kalendarzy. Jego kariera rozpoczęła się błyskotliwie po przypadkowym zleceniu – jego zadaniem było zaprojektowanie reklamy do sztuki Gismonda.

Secesyjne twarze słynnej aktorki

Mucha pod koniec grudnia 1884 roku został poproszony o przygotowanie plakatu dla grającej główną rolę Sary Bernhardt. Udał się do teatru, żeby zobaczyć aktorkę na scenie. Jego pomysłem było zaprezentowanie postaci w roli tytułowej. Aktorka, w całej postaci i naturalnej wielkości, została umieszczona na bizantyjskiej mozaice. Projekt od razu spodobał się zainteresowanej.

Plakat Gismondy (domena publiczna).

Dzięki temu plakatowi nazwisko Muchy znalazło się na ustach całego Paryża. Zachwycona aktorka podpisała z artystą pięcioletni kontrakt na plakaty sztuk w których występowała. W następnych latach Mucha wykonał dla niej wiele zamówień, ukazując ją w Lorenzacciu Musseta, Damie Kameliowej Dumasa-syna czy Samarytance Rostanda.

Lubisz czytać artykuły w naszym portalu? Wesprzyj nas finansowo i pomóż rozwinąć nasz serwis!

Plakat do sztuki Lorenzaccio to przedstawienie Sary jako mężczyzny – Lorenza de Medici – w romantycznej tragedii Musseta. Fabuła jest osadzona w XVI-wiecznej Florencji: Lorenzo zabija tyrana Florencji Alessandra de Medici. Smok – herb miasta – został namalowany w górnej części plakatu, a na twarzy Bernhardt widać rozważanie morderstwa symbolizowane przez sztylet, który przekuwa smoka u stóp aktorki.

|Plakat Lorenzaccia (domena publiczna). |Plakat Samarytanki (domena publiczna).|

Plakat sztuki Samarytanka przedstawiał Sarę jako Photinę: dziewczynę z krainy Samaria w starożytnej Palestynie, która stała się zwolennikiem Jezusa i doprowadziła do konwersji całego plemienia na chrześcijaństwo. Sztuka, wprowadzona na scenę w okresie wielkanocnym w 1897 roku i zawierająca biblijny motyw, została napisana przez Edmonda Rostanda dla Bernhardt. Mucha wybrał scenę z drugiego aktu, w którym dziewczyna znajduje się przy dzbanie z wodą. By bardziej oddać nastrój spektaklu, na górze dzieła znajduje się mozaika z hebrajskim napisem „Jehowa” w aureoli wokół głowy Sarah. Pozornie losowe rozproszenie gwiazd okala głowę aktorki.

W Damie Kameliowej Bernhardt zagrała tytułową rolę kurtyzany Kamelii, która umiera na suchoty i uwalnia w ten sposób kochanka z obietnicy poślubienia jej. Na plakacie zrozpaczona bohaterka opiera się ze znudzenia o balustradę, a dookoła otacza ją tło pełne srebrnych gwiazd. W jej włosach znajduje się biała kamelia, zaś na dnie plakatu drugi kwiat trzymany jest przez rękę, symbolizując śmierć.

|Plakat Damy kameliowej (domena publiczna).|Plakat Medei (domena publiczna).|

W plakacie dla sztuki Medea artysta ukazał aktorkę w słynnej greckiej tragedii. Sztuka opowiada o tym jak Medea odkrywa niewierność męża Jazona i zabija ich dwoje dzieci. Istota tragedii została zawarta w wizerunku artystki, która jest przedstawiona z szeroko otwartymi oczami i zakrytą resztą twarzy. Stylizowany krajobraz w tle pokazuje wpływ współczesnej mody na klimaty Orientu i zwiększa egzotyczną atmosferę dramatu.

Sarę Bernhardt i Muchę łączyła przyjaźń oraz wspólne zainteresowania. Mieli upodobania do makabry i wydarzeń nadnaturalnych. Urządzali w pracowni seanse z udziałem mediów, a Mucha lubił malować sceny śmierci. Sarah Bernhardt naprawdę nazywała się Henriette-Rosine Bernard i urodziła się w Paryżu. Ukończyła paryskie konserwatorium, a w 1866 roku zaczęła występować w teatrze Odeon. Była jedną z pierwszych wielkich gwiazd – osobowością prowadzącą ekscentryczny styl życia. Bardzo dobrze współpracowało się jej z artystą.

Artysta wśród reklamodawców

Nie tylko Gismonda zniewalała widzów z wyżyn ściany plakatowej. Nigdy przedtem nie było w Paryżu tyle plakatów artystycznych ile około 1900 roku. Bywalców światowych wystaw należało intensywnie kusić reklamami, aby wesprzeć sprzedaż produktów rozwijającego się przemysłu. Plakaty zachwalały wszystko: od roweru poprzez lekarstwa po wizytę w nocnym lokalu.

Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!

Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!

Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/

Długowłose modelki ubrane w zwiewne szaty trzymały w dłoniach bibułki do papierosów, ciasteczka, proszek do prania czy perfumy. Słynny plakat Job z 1896 roku jest jednym z najbardziej znanych reklamowych dzieł Muchy, zaprojektowanym dla Spółki Joseph Bardou, produkującej bibułki papierosowe. W tym plakacie artysta umieścił postać kobiety na tle napisu „Job” i szarego tła. Z zapalonym papierosem w ręku kobieta pochyliła głowę zmysłowo do tyłu, a dym przeplata się z logo firmy i włosami w stylu makaronów Muchy. Do kompozycji została także wprowadzona bizantyjska mozaika, podobna do tej z plakatu Gismondy. Dwa lata później artysta zaprojektował podobny plakat: czarnowłosa kobieta ma na nim podniesiony do góry duży palec u stopy, czyli symbol podniecenia seksualnego, i pali papierosa z którego dym oplata plakat. Zapięcie w kształcie logo „Job” utrzymuje kobiecą suknię razem i przyciąga wzrok widza na piersi kobiety. Plakaty reklamujące bibułki do papierosów były skierowane głównie do palących kobiet, którym jeszcze do niedawna obyczaj społeczny zakazywał palenia w miejscach publicznych.

Plakat reklamujący bibułki papierosowe (domena publiczna).

Zgodnie z założeniami stylu secesyjnego, Alfons Mucha poświęcił się sztuce użytkowej. Projektował nie tylko plakaty reklamowe, ale też kalendarze, karty dań i ilustrował czasopisma. Opublikował nawet zbiór opracowanych przez siebie ornamentów, prowadzonych charakterystyczną miękką linią, z motywami bizantyjskimi, baśniowymi zwierzętami i symbolami. Najbardziej charakterystyczne były jednak kobiety pełne wdzięku i zmysłowości. Życie artysty zmieniło się dzięki plakatom – stał się popularnym i rozchwytywanym projektantem grafiki użytkowej. Wielu twórców zamawiało u niego reklamy swoich produktów.

W swoim artystycznym dorobku Mucha zasłynął nie tylko z plakatów dla sztuk teatralnych i firmy produkującej bibułki papierosowe. Po wielkim sukcesie plakatu do sztuki Gismonda artysta otrzymywał wiele propozycji współpracy i rzadko odmawiał. Z 1896 roku pochodzi plakat reklamujący perfumy produkowane przez Société des Usines Chimiąues du Rhône w Lyonie. Z tego samego roku pochodzi także plakat reklamujący szampana – i w tym przypadku główną postacią reklamującą ten produkt jest kobieta ubrana w powłóczystą szatę trzymająca kieliszek szampana. Kobiety na plakatach, atrakcyjne i pełne zmysłowości, były szczególnie skuteczne w docieraniu do odbiorców. W wyniku sukcesów plakatów, Mucha otrzymywał wiele zleceń, m.in. od firm Sylvanis Essence, Parfumerie Bleuze-Hadancourt czy Savonneries de Begnolet.

Plakat reklamujący perfumy (domena publiczna).

Produkty do których Mucha projektował plakaty nie zawsze pasowały do wizerunku paryskiej kobiety. Mimo, że dziewczęta o rozmarzonym spojrzeniu i w zwiewnych szatach stały się jego „znakiem firmowym”, to wizerunek kobiety z butelką wina, kieliszkiem szampana czy zapalonym papierosem o zachęcającym uśmiechu było dalekie od sztywnej rezerwy przestrzeganej przez dobrze wychowaną Paryżankę. Plakaty te były jednak pożądane i w coraz większym stopniu wykorzystywane. Bardziej stonowany wygląd kobiety w komercyjnym dziele Muchy można zauważyć na plakacie dla firmy Chocolat Ideal. Kobieta przedstawiona jest na nim z dwójką dzieci cieszących się na widok niesionej przez nią filiżanki z czekoladą, z której ponętnie unosi się lekka poświata pary i którą oplata napis.

Plakat reklamujący czekoladę (domena publiczna).

Mucha nadał sztuce plakatu nowy wymiar. Jego dzieła były długie (sięgały nawet dwóch metrów) i wydobywały młodzieńczą smukłość sylwetki kobiety. Długie bujne włosy spowijające postać były malowane w stylu określanym jako macaroni, liniami tworzącymi arabeski przełamujące płaszczyznę obrazu i podkreślając kobiece krągłości ciała. Jego dziewczęta o długich falistych włosach, w lekkich szatach, pełne wdzięku i powabu czy trzymające kwiaty, spoglądały na widza z plakatów i uśmiechały się zalotnie w reklamach czasopism.

Histmag potrzebuje Twojej pomocy! Wesprzyj naszą działalność już dziś!

Na drodze do klasyki secesji

Alfons Mucha był znany także z podejmowania wielu wyzwań. Chętnie zgodził się na propozycję paryskiego jubilera na zaprojektowanie kompletu biżuterii w stylu secesyjnym na wystawę w Paryżu w 1900 i projektu nowego sklepu z biżuterią w 1901 roku. Artysta już wcześniej projektował biżuterię na sceniczne potrzeby Sary. W swojej karierze wykonał także serię litografii Zodiak do kalendarza.

Litografia z serii Zodiak (domena publiczna).

W ostatnich latach XIX wieku Mucha był na terenie Paryża „arcykapłanem secesji”, styl ten zresztą przez pewien czas nazywano La style Mucha. W swojej ojczyźnie artysta nie cieszył się szczególnym uznaniem, w Paryżu natomiast pamiętano o nim i jeszcze w 1936 roku, czyli na kilka lat przed śmiercią. Zorganizowano wtedy wystawę jego dzieł w Musee du Jeu de Paume. Pod koniec życia pracował nad cyklem ogromnych obrazów przedstawiających główne wydarzenia z dziejów Słowiańszczyzny. Zmarł w 1939 roku, niedługo przed rozpoczęciem II wojny światowej.

Kobiety Muchy były popularne także w pracach innych artystów. Artyści graficy próbowali zmienić każdy zwykły obiekt w coś absolutnie niezbędnego i pożądanego przez każdego, w czym pomagały kuszące damy. Plakaty w stylu art nouveau ukazywały zwykle jedną lub dwie młode kobiety w kuszących pozach i strojach, z pięknymi włosami, najlepiej w spopularyzowanym przez Muchę stylu macaroni, na dekoracyjnym tle wypełnionym mnóstwem kwiatów. W wyniku niezwykłych przemian w tradycji artystycznej w ostatnich latach XIX wieku los wielu artystów – od Francuza Toulouse-Lautreca po emigranta Muchę – uległ zmianie, a oni zyskali sławę. Sztukę plakatu zaczęto cenić, a pewne edycje w stylu secesyjnym stały się przedmiotami kolekcjonerskimi.

Histmag potrzebuje Twojej pomocy! Zostań naszym Patronem na Patronite.pl!

Bibliografia:

• Czubińska Magdalena, O secesji słów kilka, „Zwoje”, nr 44, sierpień 2006.
• Fahr-Becker Gabriele, Secesja, Konemann, Warszawa 2004.
• Mucha Foundation, muchafoundation.org, dostęp: 2.11.2014
• La Samaritaine - Sarah Bernhardt [w:] yaneff.com, dostęp: 2.11.2014
• Ormiston Rosalind, Robinson Michael, Secesja: plakat, ilustracja książkowa i malarstwo czarującej epoki fin de siècle'u, Arkady, Warszawa 2010.
• Wallis Mieczysław, Secesja, Arkady, Warszawa 1967.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz