Tadeusz Tomaszewski – „Wracając do Wilna” – recenzja i ocena

Książka „Wracając do Wilna” to zbiór 21 wywiadów z ludźmi, którzy najlepiej znają i pamiętają czasy polskich Kresów Wschodnich. Rozmowy zostały przeprowadzone w latach 2008-2015 w różnych częściach Polski, a także za granicą. Każdy wywiad został poprzedzony krótką notką biograficzną dotyczącą interlokutora i niemal etnograficznym opisem okoliczności towarzyszących spotkaniu. Wiele opisów miejsc, które pojawiają się w tekście zostało zilustrowanych unikatowymi, historycznymi fotografiami. Ta książka to zapis wspomnień wyjątkowych ludzi - ikon nauki, kultury i sztuki, dzięki którym możemy niezwykle dokładnie odtworzyć zapomniany klimat Wileńszczyzny.

Z pewnością temat został podjęty przez Autora nieprzypadkowo, gdyż sam jest wilnianinem, pracującym w wileńskim radiu i chyba jak nikt inny rozumie specyfikę i problemy tego miasta. Dzięki temu udało mu się zbudować wciągającą i nieliniową narrację wyłącznie poprzez odpowiedni dobór pytań. Rozmowy dotyczą Wilna jako miasta młodości interlokutorów, którzy odkrywają przed czytelnikiem nieznane zakamarki rodzinnego miasta, a także jego kulturową i społeczną specyfikę. Do najważniejszych tematów należą także wątki dotyczące dramatycznych wydarzeń wojennych czy wieloetniczności miasta i regionu. Pojawiają się one w prawie każdej rozmowie.

Książka „Wracając do Wilna” daje możliwość odbycia prawdziwej podróży w czasie. Zawarte w niej opowieści były dla mnie tak wciągające, że nie pozwalały odłożyć lektury przed dokończeniem danego wywiadu. Zapomniany już dziś świat wyszukanych manier i przedwojennej kindersztuby, a także naukowych i kulturalnych elit, skontrastowany z biedą i konfliktami tworzy interesującą mozaikę.

Jestem skłonny stwierdzić, że to także jedna z najciekawszych książek, które dotyczą dwudziestolecia międzywojennego w Wilnie. To dowód na to, że historii można uczyć nie tylko w ramach dialektyki akademickiej. Co prawda brak tutaj aparatu naukowego i wyjaśnienia niektórych zagadnień w przypisach, ale rozmowy pozwalają zrozumieć praktycznie wszystkie, najważniejsze płaszczyzny życia w ówczesnym, polskim Wilnie.

Proces powstawania książki z pewnością wymagał od autora dużo cierpliwości, pomysłowości, a przede wszystkim wiedzy, która pozwoliła na stworzenie spójnej lektury, mimo tego, że ma ona w sumie aż 22 autorów (21 rozmówców i autor).

Pewien mankament książki może stanowić dobór rozmówców z bardzo wąskiego grona intelektualnej i towarzyskiej awangardy – wszyscy są ludźmi wyjątkowymi w płaszczyznach działalności, którymi się zajmują. Architekci, aktorzy, naukowcy, dziennikarze to grupy zawodowe kojarzone z pasją i wykształceniem, dlatego warto zastanowić się czy nie poznajemy Wilna wyłącznie przez pryzmat intelektualnych elit.

Nie zmienia to faktu, że „Wracając do Wilna” to pasjonująca książka, która dla mnie – mającego wileńskie korzenie – ma szczególny, osobisty wymiar. Gorąco polecam wszystkim miłośnikom historii, a dla sympatyków polskich Kresów to pozycja obowiązkowa.