Chrześcijanie w rodzinie Heroda?

Zobacz też: Wielkanoc i początki chrześcijaństwa

Herod I Wielki. Czy w jego rodzinie byli chrześcijanie?

Jeszcze za życia Jezusa z Nazaretu wśród Jego wyznawczyń znajdowała się Joanna, żona Chuzy, zarządcy na dworze Heroda Antypasa. Około 45 roku wśród proroków i nauczycieli w Kościele w Antiochii został wymieniony Manaen, który wychowywał się z Herodem tetrarchą , czyli Herodem Antypasem. Sam Herod Antypas, tetrarcha Galilei od 4 p.n.e. do 39 roku n.e., spotkał się osobiście z Jezusem w Wielki Piątek 33 roku. Jedynie Łukasz zrelacjonował to spotkanie: Na widok Jezusa Herod bardzo się ucieszył. Od dawna bowiem chciał Go ujrzeć, ponieważ słyszał o Nim i spodziewał się, że zobaczy jakiś znak, zdziałany przez Niego. Zasypał Go też wieloma pytaniami, lecz Jezus nic mu nie odpowiedział. Arcykapłani zaś i uczeni w Piśmie stali i gwałtowanie Go oskarżali. Wówczas wzgardził Nim Herod wraz ze swoją strażą; na pośmiewisko kazał ubrać Go w lśniący płaszcz i odesłał do Piłata.

Antypas, co nie dziwi, chrześcijaninem nie został. Istnieją za to przesłanki, że jego krewni mogli uwierzyć w Jezusa z Nazaretu.

Pozdrówcie tych, którzy należą do domu Arystobula

To jedno zdanie, pochodzące z listu Pawła z Tarsu do Rzymian, dało początek wielu spekulacjom – kim był ów Arystobul? Imię bardzo rzadkie w Rzymie, za to pojawiało się w rodzinie Heroda Wielkiego. Pierwszym Arystobulem z tej familii był syn Heroda i Mariamme, księżniczki z dynastii Hasmoneuszy. Około 8 p.n.e. został stracony pod zarzutem spiskowania przeciwko ojcu. W literaturze naukowej daje mu się liczebnik I, aby odróżnić go od jego imienników. Arystobul I miał syna Arystobula II, wnuka Arystobula III i prawnuka Arystobula IV. Którego z nich wspomniał Paweł z Tarsu? Badacze zwykle wahają się między Arystobulem II a Arystobulem III.

W żyłach pierwszych chrześcijan mogła płynąć krew niesławnej Herodiady...

Arystobul II urodził się około 8 p.n.e. i nie pamiętał swojego ojca, który został stracony w mniej więcej tym samym czasie. Pozostawał w cieniu swojego sławnego rodzeństwa – królów Heroda Agryppy I i Heroda z Chalkis oraz osławionej Herodiady, żony swoich dwóch stryjów, która doprowadziła do ścięcia Jana Chrzciciela. O Arystobulu II zachowało się niewiele informacji. Wychowywał się w Rzymie i około 30-35 roku poślubił Jotape IV, córkę Sampsigeramusa II, króla Emesy, z którą miał córkę Jotape V. Część autorów, zazwyczaj dość ostrożnie, przypuszcza, że to on był Arystobulem z Listu do Rzymian. Wydaje się to o tyle dziwne, że ten przedstawiciel dynastii herodiańskiej prawdopodobnie rezydował na Bliskim Wschodzie.

Więcej wiadomo o Arystobulu III. Był synem Heroda z Chalkis, a więc bratankiem Arystobula II i Heroda Agryppy I. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 45 roku. W tym roku jako Arystobul Młodszy pojawia się w liście cesarza Klaudiusza. Kiedy w 48 roku zmarł Herod z Chalkis, królestwa zmarłego nie dostał jego syn Arystobul III, ale bratanek Herod Agryppa II. Sam Arystobul III mieszkał w tym czasie w Rzymie. Poślubił słynną Salome, córkę Herodiady, która poprosiła o głowę Jana Chrzciciela. Małżonkowie byli ze sobą blisko spokrewnieni (ich wspólnym dziadkiem był Arystobul I) – było to kolejne „normalne nienormalne” małżeństwo w tej rodzinie. Kiedy się dokładnie pobrali nie wiadomo; zdaniem jednych nastąpiło to około 53 roku, inni przesuwają zawarcie małżeństwa na okolice 34 roku. W 54 lub 55 roku Arystobul III został mianowany przez Nerona królem Armenii Mniejszej.

Zdaniem części badaczy to właśnie o domu Arystobula III wspominał Paweł z Tarsu. Datacja Listu do Rzymian wciąż pozostaje sprawą sporną i waha się od 51 do 59 roku, zatem Arystobul III mógł w tym czasie przebywać w Rzymie. Zresztą nie jest to koniecznie – wyjazd z Rzymu nie musiał równać się ze sprzedażą domu. Moim zdaniem, jeżeli szukać Arystobula z Listu do Rzymian wśród potomków Heroda Wielkiego, to był nim właśnie Arystobul III. Król Armenii Mniejszej i Salome doczekali się trzech synów: Heroda VII, Agryppy IV i Arystobula IV; czasami bierze się pod uwagę możliwość, że to ten ostatni został wymieniony w Liście do Rzymian.

... i cieszącej się nie lepszą opinią Salome.

Arystobul z Listu do Rzymian (niezależnie od tego, czy był potomkiem Heroda Wielkiego) sam chrześcijaninem raczej nie był. Nie przeszkodziło to tradycji chrześcijańskiej uczynić z niego misjonarza w Brytanii, a nawet teścia Piotra Apostoła. Zwykle doszukuje się chrześcijan z domu Arystobula wśród niewolników i wyzwoleńców, ale przecież chrześcijaninem mógł zostać ktoś z jego rodziny…

Pozdrówcie Herodiona, mojego rodaka

Ten fragment również pochodzi z Listu do Rzymian. Herodion niewątpliwie był Żydem i chrześcijaninem. Jedni przypuszczają, że to niewolnik lub wyzwoleniec kogoś z rodziny Heroda, inni twierdzą, że Herodion to przedstawiciel dynastii herodiańskiej. Przyjmując tę hipotezę za pewnik, można próbować identyfikować go z Herodem VII, najstarszym synem Arystobula III i Salome, wnukiem słynnej Herodiady.

Określenie „chrześcijanin w rodzinie Heroda” brzmi nieco egzotycznie, ale mieści się w granicach prawdopodobieństwa. Jedynym prześladowcą chrześcijan z dynastii herodiańskiej był wnuk Heroda Wielkiego i brat Arystobula II – król Herod Agryppa I. Jego syn, też Herod Agryppa, tyle że obdarzony liczebnikiem II, słuchając przemowy Pawła z Tarsu stwierdził: Niewiele brakuje, a przekonałbyś mnie i zrobił ze mnie chrześcijanina. Chrześcijaństwo zaczynało swoją karierę jako żydowska sekta, później rozszerzając swoją działalność misyjną na pogan. Przedstawiciele dynastii herodiańskiej, żydzi, w których żyłach płynęła też krew idumejska i nabatejska, obywatele rzymscy, którzy na przełomie I i II wieku n.e. sięgali nawet po godność konsula, mogli przyjąć wiarę w Tego, którego próbował zgładzić ich okrutny przodek – Herod Wielki.

W krainie piętrowych hipotez

Czy Święty Paweł mógł być krewniakiem Heroda Wielkiego?

To, co napisano wyżej, ma oparcie w literaturze naukowej. Pojawiają się też bardziej sensacyjne pomysły szukania chrześcijan wśród potomków Heroda Wielkiego. Greckie słowo syngenez, którym Paweł z Tarsu określił Herodiona tłumaczy się też jako „krewny”. Dało to początek piętrowej hipotezie – założono, że ów Herodion był członkiem dynastii herodiańskiej. Następnie wzięto trzy przesłanki:

1. Paweł z Tarsu służył arcykapłanowi mianowanemu przez Heroda,
2. Paweł z Tarsu nosił żydowskie imię Saul (Szaweł), a Józef Flawiusz wspomina o Saulu, krewnym Heroda Agryppy II,
3. Paweł z Tarsu urodził się jako rzymski obywatel na terenie Judei, rządzonej przez dynastię herodiańską.

Na ich podstawie stawia się wniosek, że Paweł z Tarsu był… członkiem dynastii herodiańskiej . Nawet, gdyby przesłanki te były prawdziwe (a nie są, bo arcykapłanów w latach 6-41 mianował rzymski prefekt, a Apostoł Narodów urodził się w Cylicji), to i tak słabo podpierają tę śmiałą teorię. To już prawdziwe peryferia nauki historycznej. Jednak potwierdzają, że dla badaczy, i tych bardziej, i tych mniej poważnych, związki potomków Heroda Wielkiego z chrześcijaństwem nie uchodzą za coś niemożliwego.

Zobacz też

• O wizji Konstantyna uwag kilka
• Herod Wielki. Droga na szczyt
• Wczesne chrześcijaństwo w oczach Celsusa
• Sobór pojednania w Jerozolimie

Bibliografia

1. The Bible Knowledge Commentary. Red. John F. Walvoord, Roy. B. Zack. Dallas 1983.
2. Ciecieląg Jerzy: Polityczne dziedzictwo Heroda Wielkiego. Palestyna w epoce rzymsko-herodiańskiej, Kraków 2002.
3. Colenso John William: St. Paul's Epistle to the Romans: Newly Translated and Explained from a Missionary Point of View. 1863.
4. Cranfield C. E. B., Sanday William: A Critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the Romans. T. 2. 1979.
5. Del Tondo Douglas J.: Jesus' Words Only Or Was Paul the Apostle Jesus Condemns in Revelation 2. 2006.
6. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology. Red. William Smith. T. 1. Boston 1859.
7. Robert Eisenman: Paul as Herodian. „The Journal of Higher Criticism”, 1996 (dostęp 20.04.2009).
8. Evans M. O.: Aristobulus. W: The International Standard Bible Encyclopedia. T. 1. 1995.
9. Finger Reta Halteman: Roman House Churches for Today. Wyd. 2. 2007.
10. Lampe Peter: Christians at Rome in the First Two Centuries: From Paul to Valentinus. 2003.
11. Moo Douglas J.: The Epistle to the Romans. Wyd. 2. 1996.
12. Schwartz Seth: Josephus and Judaean politics. 1990.
13. Smallwood E. Mery: The Jews under Roman rule: from Pompey to Diocletian. 1976.
14. Wallace-Murphy Tim, Hopkins Marilyn: Custodians of truth: the continuance of Rex Deus. 2005.
15. Watson Francis: Paul, Judaism, and the Gentiles: Beyond the New Perspective. 2007.