„Hołodomor 1932 – 1933: Wielki Głód na Ukrainie...” (red. Jan Jacek Bruski) – recenzja i ocena
Jednym z wielu historyków, którzy spróbowali zmierzyć się z tym trudnym tematem jest Jan Jacek Bruski. Jest on znanym (przede wszystkim w Polsce) i cenionym badaczem zajmującym się historią najnowszą Ukrainy. Opublikowana przez niego w 2004 roku praca „Petlurowcy. Centrum Państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie (1919 – 1924)” była przełomem w dziedzinie badań nad próbami odzyskania niepodległości przez Ukrainę w latach 1917 – 1924, jak też wnikliwym studium relacji polsko-ukraińskich w latach dwudziestych minionego stulecia.
„Hołodomor 1932 – 1933” opracowany przez wspomnianego autora jest wyborem dokumentów dotyczących nie tylko samej klęski głodu na Ukrainie, ale także genezy i skutków „ukraińskiego Holocaustu”. Zamieszczone w opracowanym przez Jacka Bruskiego zbiorze dokumenty pochodzą przede wszystkim z zasobu Archiwum Akt Nowych w Warszawie i Centralnego Archiwum Wojskowego. Przekazują one informacje o polityce ukrainizacji (korenizacji), która została zainicjowana w kwietniu 1923 roku przez XII Zjazd RKP (b) – Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). Materiały pokazują także fiasko tego programu. W dalszej części zostały umieszczone dokumenty przekazujące wymowne i wstrząsające świadectwo o klęsce głodowej, jak też i te, które informują o wstępie do nowych prześladowań – „wielkiej czystki”, która została zainicjowana przez stalinowski aparat represji już w 1934 roku.
Dzięki upadkowi komunizmu w naszym kraju otworzyły się dla badaczy archiwa. Mogą oni bez przeszkód zbliżyć się do prawdziwego obrazu tego tragicznego wydarzenia w dziejach narodu Ukraińskiego. „Hołodomor 1932 – 1933” opracowany przez Jana Jacka Bruskiego stanowi kontynuację długiej listy publikacji wydanych na zachodzie Europy, które do upadku komunizmu były dla badaczy z Polski i Ukrainy niemal niedostępne. Uzupełnia prace zagraniczne, bowiem zawiera dokumenty, które dla badaczy z Zachodu były przed 1989 rokiem niedostępne.
W ostatnich latach temat Wielkiego Głodu jest, na szczęście, bardzo popularny również w naszym kraju. Przełomowymi pracami na ten temat okazały się monografia wybitnego znawcy tej tematyki – Roberta Kuśnierza „Ukraina w latach kolektywizacji i Wielkiego Głodu (1929 – 1933)” wydana w 2005 roku oraz tego samego autora „Pomór w „raju bolszewickim”. Głód na Ukrainie w latach 1932 – 1933 w świetle polskich dokumentów dyplomatycznych i dokumentów wywiadu” wydany w 2008 roku. Ta ostatnia pozycja trafiła na rynek, gdy skład „Hołodomoru 1932 – 1933” był na ukończeniu. W związku z tym część dokumentów znajduje się w obu zbiorach źródeł, co we wstępie stwierdził Jacek Bruski.
Niewątpliwym walorem edycji tekstów dokonanej przez Jana Jacka Bruskiego jest aneks. Zostały w nim zamieszczone dokumenty, które znajdują się w zasobie Rosyjskiego Państwowego Archiwum Wojennnego w Moskwie – (RGWA) (Rossijkij Gosudarstwiennyj Wojennyj Archiw). Materiały zamieszczone w aneksie pochodzą z zespołu II Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. Zespół ten wchodzi w skład tzw. „trofiejnych fondów”, a materiały znajdujące się w nim pochodzą z terenów Polski. Zostały wywiezione przez Armię Czerwoną w 1944 i 1945 roku. Na aneks składa się 25 dokumentów, które pochodzą z lat 1931 – 1934.
W świetle dostępnych publikacji dotyczących Wielkiego Głodu na Ukrainie w latach trzydziestych XX wieku wybór źródeł opracowany przez Jacka Bruskiego jest dobrą pozycją. Przydatną zarówno historykowi zajmującemu się dziejami najnowszymi Ukrainy, jak również nauczycielom, którzy zdecydują się na lekcję o Wielkim Głodzie. Zaletą tego opracowania jest to, że pokazuje ono obecnemu odbiorcy wielowątkowy wymiar klęski z lat 30. Praca Bruskiego dokumentuje również bardzo rozległy stan wiedzy na ten temat ówczesnych sfer rządzących w II Rzeczpospolitej. Wiedziały one bardzo wiele, jednak nie zrobiły nic by nagłośnić cała sprawę.
Zredagował: Kamil Janicki
