Andrzej Friszke – „Adam Ciołkosz. Portret polskiego socjalisty” – recenzja i ocena
Autorem biografii Adama Ciołkosza jest Andrzej Friszke. Profesor historii i specjalista z zakresu II Rzeczpospolitej, polskiej emigracji politycznej i znawca zagadnień dotyczących opozycji politycznej w Polsce po 1944 roku. W latach 80. Andrzej Friszke był redaktorem „Tygodnika Solidarność”. Aktywnie działał w środowisku Klubu Inteligencji Katolickiej.
Biografię Adama Ciołkosza podzielono na 18 rozdziałów. Została opatrzona wstępem i zakończeniem oraz aparatem naukowym w postaci przypisów. Zrezygnowano jednak z zamieszczenia klasycznej bibliografii, zastępując ją notą bibliograficzną. Autor wymienił w niej krótko najważniejsze materiały archiwalne i pozycje książkowe wykorzystane w pracy. Wspomniał również o miejscu przechowywania archiwaliów użytych do prac nad książką.
W pracy poświęconej Adamowi Ciołkoszowi Andrzej Friszke przedstawił w sposób szeroki portret psychologiczny jednego z liderów Polskiej Partii Socjalistycznej. W dość przystępny sposób omówił kształtowanie się jego poglądów. Bardzo ciekawym zabiegiem okazało się omówienie działalności Adama Ciołkosza w Wolnym Harcerstwie i pośród socjalistów, gdy Ciołkosz studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był to niezwykle ważny moment w jego życiu, bowiem wówczas jak i wcześniej ukształtował się sztywny pogląd bohatera pracy na kwestie związane z lewicą. Andrzej Friszke z resztą cały czas wskazuje w swej pracy, iż Adam Ciołkosz widział i umiejętnie definiował granicę między socjalizmem a komunizmem. Wskazywał, iż dla Ciołkosza marksizm od początku nie był dobrą formą sprawiedliwości społecznej.
Omawiając postać bohatera swej pracy, autor nie skonstruował głębokiego profilu psychologicznego Adama Ciołkosza. Jednakże wskazał na najważniejsze zdarzenia i zachowania, które wpływały na osobowość bohatera pracy. Jednocześnie w sposób szeroki omówił relacje Adama Ciołkosza z najbliższą rodziną. Dotyczy to jego żony – Lidii, która u boku swojego męża prowadziła aktywną działalność polityczną i społeczną oraz rodziców, którzy byli przesiąknięci ideami lewicowymi. Można zaryzykować stwierdzenie, iż biografia Ciołkosza jest nie tylko portretem polskiego socjalisty, ale polskiego ruchu socjalistycznego, bowiem autor wnikliwie opisał relacje Ciołkosza z najważniejszymi polskimi socjalistami. Skoncentrował się również na kontaktach i wzajemnych relacjach Adama Ciołkosza z liderami ruchu socjalistycznego na świecie.
Tym, co mnie osobiście zainteresowało w biografii Ciołkosza, było jego niezwykłe wyczulenie na kwestię ukraińską. Dotyczy to zarówno okresu międzywojennego, jak też II wojny i czasów powojennych. W tej kwestii autor dość szeroko wskazał na próby porozumienia z Ukraińcami, już od momentu, gdy Adam Ciołkosz działał w harcerstwie. Wówczas to poszukiwał on porozumienia i wspólnych dróg działania z ukraińską organizacją skautową Płast. Później jako aktywny działacz Polskiej Partii Socjalistycznej szukał płaszczyzny porozumienia z socjalistycznymi ugrupowaniami ukraińskim. Natomiast w czasie wojny, przebywając na emigracji głośno akcentował sprawę niepodległości Ukrainy. W tym kontekście miał podobne zapatrywania co Jan Kwapiński.
W swej pracy Andrzej Friszke szeroko omówił kontakty Adama Ciołkosza z polską lewicą niekomunistyczną we Francji i Stanach Zjednoczonych. Wskazał również na tarcia w łonie lewicy emigracyjnej po wojnie. Swe rozważania na temat działalności Adama Ciołkosza, autor biografii zakończył na latach 70. XX wieku. Krótko Friszke scharakteryzował poglądy bohatera swej pracy na działalność opozycji antykomunistycznej w Polsce. Odniósł się również do zapatrywań Ciołkosza na działalność KOR-u i Solidarności. Ze swej strony uważam, iż mógł rozwinąć ten wątek szerzej, gdyż jak sam wskazał jego bohater – pomimo choroby i wieku – był osobą bardzo aktywną.
Praca autorstwa Andrzeja Friszke, jak już wskazałem, jest wnikliwym studium postaci Adama Ciołkosza. Jest również szerokim omówieniem działalności polskiego ruchu socjalistycznego z lat 1918–1970. Jej bazę materiałową stanowią dokumenty pochodzące ze zbiorów prywatnych Adama i Lidii Ciołkoszów. W swych badaniach autor oparł się również na materiałach zgromadzonych w Archiwum Akt Nowych, Instytucie Polskim i Muzeum Sikorskiego w Londynie. Poza materiałami archiwalnymi w pracy wykorzystano opublikowane drukiem dokumenty oraz prasę i literaturę specjalistyczną. Koncentrując się na materiałach archiwalnych, daje się zauważyć brak informacji na temat wykorzystania spuścizny po Janie Kwapińskim przechowywanej w AAN, czy też zmikrofilmowanych materiałów z Instytutu Hoovera dotyczących działalności władz polskich na wychodźstwie.
Praca autorstwa Andrzeja Friszke jest godna polecenia przede wszystkim ze względu na postać Adama Ciołkosza – człowieka, który za czasów PRL-u był skazany na zapomnienie. Jest również interesująca, bowiem jej bohater wykazywał niezwykłą zaciekłość w dążeniu do poszanowania idei sprawiedliwości społecznej. Z drugiej zaś strony praca Andrzeja Friszke ukazuje w sposób prawdziwy obraz II Rzeczpospolitej. Autor pokazał w niej, przez pryzmat bohatera, blaski i cienie ówczesnej Polski. Omawiając okres wojenny, skupił się koncepcjach rozwoju powojennej Polski, kwestiach programowych polskich socjalistów, tarciach w łonie polskiej emigracji podczas wojny i po jej zakończeniu.
Korekta: Justyna Piątek
