Historia Szkocji: 10 dat, które powinieneś znać
126 r. - limes
Problemy z pacyfikacją Brytanii skłoniły cesarza Hadriana do podjęcia specjalnych środków. W 126 r. północna część wyspy odgrodzona została długim na 117 km wałem, obsadzonym przez 10-15 tys. ludzi. Głównym celem było powstrzymywanie wojowniczych Piktów z Kaledonii (dzisiejsza Szkocja) oraz Brigantów. Kilkanaście lat później Antoninus Pius przeniósł limes 160 km na północ, w okolice dzisiejszego Glasgow i Edynburga. Nowe tereny okazały się niemożliwe do utrzymania. W obliczu kolejnych najazdów Rzymianie opuścili Wał Antonina około 184 r. Fortyfikacje postawione za cesarza Hadriana dłużej spełniały swoją rolę. Jednak i w tym wypadku nieustanny napór plemion z północy zmusił w końcu Rzymian do opuszczenia Brytanii (początek V w.). I choć skuteczny opór wobec niezwyciężonego Cesarstwa budzi dziś dumę wśród Szkotów, to jednak izolacja od reszty świata i brak silnych wpływów rzymskich przyczyniły się do cywilizacyjnego zacofania regionu.
Pozostałości Wału Hadriana. Miejsce znane jako Castle Nick (fot. Adam Cuerden; domena publiczna) Historia Szkocji – zobacz też:
843 r. - królestwo
Malcolm II Przez długi okres kontakty między Piktami i Szkotami ograniczały się do wojen, handlu, mariaży i nietrwałych unii personalnych. Wyprawy Wikingów w VIII i IX w. dały impuls do stworzenia silniejszych struktur państwowych. W 834 r. podczas bitwy z Piktami poległ władca szkockiej Dalriady, Alpin. W obliczu narastającego zagrożenia ze strony norweskich najeźdźców doszło jednak do zjednoczenia. W 843 r. Kenneth mac Alpin, król Szkotów, objął również tron Piktów. W nowopowstałej monarchii, zwanej Pictavią (a następnie Albą), Szkoci byli ludem mniej licznym, lecz należącym do elity politycznej. Z biegiem czasu to ich język oraz kultura stały się dominujące na tym terenie. Na początku XI w. król Malcolm II poprowadził zwycięską wyprawę na południe, pokonując armię Kanuta Wielkiego i przyłączając do Królestwa Piktów i Szkotów dużą część Northumbrii. Tym samym rozpoczął się okres coraz silniejszych wpływów kultury angielskiej wśród elity Alby. Mimo dużych zasług, Malcolm II zapisał się w historii jako władca okrutny. Zamordował bowiem poprzedniego władcę, Kennetha III oraz jego synów, aby obsadzić na tronie swojego wnuka, Duncana I. Tym samym w Szkocji rozpoczęło się panowanie dynastii Dunkeldów, a w raz z nim okres krwawych walk o władzę.
1040 r. - dramat
Duncan I Dzieje Szkocji w połowie XI w. stały się kanwą słynnego dramatu Szekspira. Okres ten to pełne trudu starania, jakich podejmowali się władcy dążący do zjednoczenia kraju i zwalczenia decentralizacji. Chwiejne rządy Duncana I zostały przerwane przez Makbeta, który w 1040 r., zwyciężywszy poprzednika w bitwie, bezprawnie zasiadł na tronie. Wygnani synowie Duncana po wielu latach upomnieli się jednak o swoje dziedzictwo. Malcolm, wychowany na normańskim dworze, z pomocą Siwarda z Northumbrii w 1054 r. pokonał Makbeta w bitwie pod Scone. Walki wewnętrzne przeciągały się, zatem syn Duncana zasiadł na tronie dopiero w 1058 r. Małżeństwo Malcolma III z angielską księżniczką przyczyniło się do zwiększania wpływów południowego sąsiada na szkockim dworze. Rozpoczęła się droga do feudalizmu, w czym wzorem była Anglia pod rządami Wilhelma Zdobywcy. Wojowniczemu władcy udało się nawet narzucić Malcolmowi hołd lenny. W przyszłości umożliwiło to angielskim królom roszczenie pretensji do Szkocji.
1295 r. - powstanie
Aleksander III Aleksander III, ostatni z Dunkeldów, zmarł, pozostawiwszy po sobie jedynie trzyletnią córkę, Małgorzatę. Rada Królewska, w pertraktacjach z angielskim władcą, Edwardem I, ustaliła, że poślubi ona jego syna. Małgorzata zmarła, a na tronie Szkocji zasiadł Jan Balliol, składając przy tym hołd lenny Edwardowi. Angielski senior szybko stracił sympatię Szkotów, wymagając od nich wsparcia finansowego i wojskowego podczas wojen z Francją. W 1295 r. zawarty został tzw. „stary sojusz” ([Auld Alliance]), oznaczający przymierze między Szkocją a Francją oraz rozpoczęcie działań zbrojnych z Anglią na dwóch frontach. Edward I pokonał jednak północnego sąsiada, odbierając mu status niezależnego królestwa. Obowiązkowy pobór, podatki i uciążliwa obecność żołnierzy skonsolidowały Szkotów, pchając ich do powstania. W 1297 r. armia prowadzona przez Williama Wallace’a pokonała Anglików w bitwie pod Stirling, dając początek wojnie o niepodległość. Nierówny układ sił nie pozwolił Wallace’owi długo smakować zwycięstwa. W 1305 r. został podstępem schwytany i stracony, ale nie położyło to kresu dalszym walkom. Dopiero w 1329 r. Robert I Bruce, król Szkocji, został uznany przez Anglię oraz papieża za prawowitego monarchę. Uznany za bohatera narodowego Bruce zmarł jednak miesiąc później, a historia konfliktów szkocko-angielskich miała trwać jeszcze długo po jego śmierci.
1371 r. - dynastia
Robert III z Annabellą Drummond Panujący od 1371 r. ród Stuartów nie był wprawdzie pierwszą, szkocką dynastią, ale żadna tak silnie nie odznaczyła się w dziejach kraju. Za jej panowania odnowiono „stary sojusz” z Francją, podejmując ponownie zbrojne działania przeciwko Anglii. Początkowe losy dynastii nie rysowały się w różowych barwach. Jej przedstawiciele doznawali licznych wypadków i urazów, częstokroć ginąć w niewyjaśnionych okolicznościach. Robert III, kopnięty przez konia, do końca życia pozostał inwalidą. Jakub III zginął od wybuchu armaty, a jego następca – od angielskiej kuli. Jednak to właśnie przedstawiciel tego rodu, Jakub VI, zasiadł w końcu na tronie Anglii (jako Jakub I), łącząc dwa kraje w unii personalnej (1603 r.). Udało mu się to dzięki przychylności Roberta Cecila, który kierował Radą Królewską w ostatnich latach życia Elżbiety I. Rodzina Stuartów utraciła panowanie na skutek rewolucji Cromwella. Po zakończeniu rządów Lorda Protektora udało jej się powrócić do łask. Żeńska części dynastii utrzymała władzę do początków XVIII w. Z jej zwolennikami, protestującymi przeciw panowaniu dynastii hanowerskiej, ostatecznie rozprawiono się w 1746 r., gromiąc ich w bitwie pod Culloden.
Polecamy e-book Damiana Dobrosielskiego – „Kobieta w świecie Azteków”
1560 r. - religia
Jakub I Historycy uznają, że w połowie VIII w. chrześcijaństwo objęło już swoim zasięgiem całą Szkocję. Duży wpływ na dzieje tego kraju wywarła następnie reformacja. Za datę wprowadzenia protestantyzmu uznaje się rok 1560, w którym Parlament w Edynburgu przyjął trzy ustawy: 1) o zniesieniu władzy papieskiej w królestwie Szkocji, 2) o zakazie odprawiania mszy, 3) o unieważnieniu wszystkich ustaw od czasu panowania Jakuba I (korzystnych dla Kościoła katolickiego). Szkockie Wyznanie Wiary oparto na wzorze szwajcarskim. Tym samym jego tekst był w znacznej mierze zgodny z doktrynami Kalwina. Rok później wydana została tzw. „Pierwsza Księga Dyscypliny”, regulująca nowe zasady funkcjonowania i organizacji Kościoła. W przeciwieństwie do wyznania anglikańskiego, Kościół szkocki zakładał możliwość ingerencji duchownych w sprawy publiczne. Ten konflikt interesów uwypukli się podczas panowania Stuartów.
1707 r. - unia
Akt Unii z 1707 r. połączył królestwo Anglii z królestwem Szkocji unią realną, dający tym samym początek Wielkiej Brytanii. Anglikom zależało na połączenie ze względu na „stary sojusz”, do którego ich północny i południowy sąsiad odwoływali się w trudnych momentach, zmuszając Anglię do walki na dwa fronty. Również parlament szkocki uznał unię za korzystną, ze względu na zadłużenie kraju po nieudanych próbach kolonizacyjnych. Tego entuzjazmu nie podzielała jednak opinia publiczna. Akt Unii podpisywano zatem w burzliwej atmosferze. W myśl jego postanowień Szkocja zrzekła się własnego parlamentu, na rzecz Parlamentu Angielskiego, umożliwiono jej za to wolny handel z południowym sąsiadem. Mimo wszystko to Anglia była silniejszym partnerem, dyktując w przyszłości politykę zagraniczną i gospodarczą.
Union Jack - flaga Wielkiej Brytanii 1746 r. - wysiedlenia
Za zorganizowanie zrywu w 1746 r. przez zwolenników Stuartów, całą Szkocję dotknęły liczne represje. Zabroniono noszenia kiltów i posiadania broni, zlikwidowano funkcję sekretarza stanu ds. Szkocji, zniesiono dziedziczną jurysdykcję właścicieli ziemskich. Pod koniec XVIII w. rozpoczął się proces „oczyszczania Wyżyn”. Bogaci mieszkańcy nizin wykupywali ziemie od ubogich górali, tworząc na nich pastwiska dla owiec i rugując ludność. Wysiedleni szukali szczęścia za oceanem, bądź w innych rejonach Szkocji. Przyczyniło się to nie tylko do wyludnienia rejonu, lecz także rozbicia klanów oraz załamania wielowiekowej tradycji kulturowej i społecznej. Kres wysiedleniom położył dopiero Crofters’ Act z 1886 r., chroniący drobnych posiadaczy ziemskich.
Bitwa pod Culloden (mal. David Morier) 1934 r. - partia
Alex Salmond, lider Szkockiej Partii Narodowej (fot. Harris Morgan; CC BY 2.0) Szkocka Partia Narodowa, największa dziś na terenie tego kraju organizacja polityczna, powstała w 1934 r., przez połączenie Partii Szkockiej z Narodową Partią Szkocji. Masowy ruch narodowy rozpoczął się już w latach 70. XIX w., na skutek reformy wyborczej. Coraz silniej odznaczały się tendencje dążące do decentralizacji władzy. W 1921 r. Narodowa Liga Szkotów zaczęła domagać się własnego parlamentu, działała też na rzecz popularyzacji szkockiej kultury. W późniejszym okresie zjednoczona już SPN zaczęła domagać się pełnej niepodległości.
1999 r. - parlament
1 lipca 1999 r. królowa Elżbieta II dokonała inauguracji Parlamentu Szkockiego. Tym samym instytucja ta powróciła do życia po trzystu latach nieobecności. Była to odpowiedź na referendum zarządzone przez premiera Tonego Blaira, w którym prawie 75 proc. wyborców odpowiedział się za powołaniem szkockiego parlamentu. Instytucja ta, wraz z autonomicznym rządem, mogą podejmować decyzje w zakresie edukacji, rolnictwa, gospodarki, czy służby zdrowia. Jednak polityka zagraniczna, czy wykorzystywanie zysków z wydobycia ropy naftowej pozostają w kompetencji władz w Londynie.
Bibliografia:
- Kapitaniak Tomasz, Historia Szkocji, Wydawnictwo Ibidem Łódź 2000.
- Linklater Eric, The lion & the unicorn or what England has meant to Scotland, George Routledge ans Sons, London 1935.
- Zabiegalik Stefan, Zarys historii Szkocji, Wydawnictwo DJ, Gdańsk 2000.
