Pytanie miesiąca (7): Co to jest „Archiwum Mitrochina”?

(Ukaz Klimenta Woroszyłowa o utworzeniu KGB) Ukaz Klimenta Woroszyłowa o utworzeniu KGB

Wasilij Mitrochin był archiwistą I Zarządu Głównego KGB. Jak sam twierdzi, w czasie praskiej wiosny rozczarował się co do celów systemu komunistycznego. W latach 1974–1982 był odpowiedzialny za przeniesienie Archiwum KGB z Łubianki do Jansieniewa. W tym czasie skopiował ogromną ilość dokumentów, do których miał nieskrępowany dostęp. W roku 1985 przeszedł na emeryturę, zaś zgromadzone materiały ukrył na swojej daczy. W 1992 roku chciał przekazać zgromadzoną dokumentacje CIA (w ich ambasadzie w Talinie), jednak wzięto go za prowokatora. Ostatecznie wydał ją brytyjskim służbom MI-6, które później sprowadziły jego rodzinę z Rosji. Duża część materiałów została opracowana, a następnie opublikowana przez Mitrochina (wspólnie z Christopherem Andrew) roku jako Archiwum Mitrochina. KGB w Europie i na Zachodzie. Książka ukazała się w 1996 roku w Wielkiej Brytanii, zaś pierwsze polskie wydanie trafiło do księgarń w roku 2001. Dwa lata temu wyszła jego poprawiona wersja, zaś w 2006 roku pojawił się tom II: KGB i świat.

Co zawiera Archiwum Mitrochina ?

W Archiwum Mitrochina znajduje się w nim syntetyczny opis działalności KGB w latach 1930–1980. W oparciu o dokumenty zgromadzone przez Mitrochina autorzy przedstawiają zasięg działania i wiele tajnych akcji tej zbrodniczej organizacji. Nie ograniczają się tylko do ich opisu, ale odkrywają także tożsamość wielu agentów sowieckiego wywiadu. Liczba osób, które były zaangażowane w szpiegowanie własnych państw na korzyść ZSRR, była ogromna. Informacje, które Mitrochin przekazał najpierw służbom specjalnym, a następnie ujawnił w wydanej książce, doprowadziły do wielu aresztowań w kilkunastu krajach. W Wielkiej Brytanii w skandal szpiegowski zamieszanych było około 100 osób. We Włoszech informacje Mitrochina doprowadziły do powołania komisji parlamentarnej. Odsłonięto także wiele kompromitujących faktów z działalności mediów i polityków lewicowych, jak na np. związki z KGB Romano Prodiego czy wsparcie francuskich gazet „Le Monde” czy „L’Express” udzielane Sowietom.

Tom drugi pozwala prześledzić operacje KGB poza Europą i resztą Zachodu, a są one równie interesujące, jak te znajdujące się w części pierwszej. Archiwum Mitrochina doskonale uzupełnia książka KGB autorstwa Ch. Andrew i Olega Gordijewskiego.

Polskie wątki

Dawna siedziba KGB na Placu Łubiańskim w Moskwie (fot. A. Savin, na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0)

Sprawom polskim poświęcone są w Archiwum Mitrochina dwa rozdziały. Mimo ich niewielkiej objętości znajdują się tam naprawdę ciekawe informacje. Pierwsza część z nich dotyczy wzrostu roli Kościoła w PRL od czasów Gierka, czego najbardziej spektakularnym efektem był wybór Karola Wojtyły papieżem. Opisana została także działalność siatki szpiegowskiej w Watykanie – Służba Bezpieczeństwa miała agentów ulokowanych w bezpośrednim otoczeniu Jana Pawła II. W Archiwum Mitrochina znajdziemy także informacje dotyczące Wojciecha Jaruzelskiego (opisany jako najpewniejszy człowiek Kremla) i operacji wprowadzenia stanu wojennego. Wątek polski kończy opis upadku systemu komunistycznego w naszym kraju.

Bibliografia

• Andrew Christopher, Gordijewski Oleg, KGB, Bellona, Warszawa 1997.
• Andrew Christopher, Mitrochin Wasilij, Archiwum Mitrochina. KGB w Europie i na Zachodzie, Warszawskie Wydawnictwo Literackie „Muza”, Warszawa 2001.
• Ciż, Archiwum Mitrochina, t. 2, KGB i świat, Rebis, Poznań 2006.
• Ciż, Archiwum Mitrochina, t. 1, KGB w Europie i na Zachodzie, Rebis, Poznań 2009.
• Darski Józef, Archiwum Mitrochina. 50 lat sowieckiej infiltracji Zachodu, [w:] Obywatelskie nieposłuszeństwo, 07 kwietnia 2009 [dostęp: 13 października 2011], <[http://obnie.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=153]>.

„Pytanie miesiąca” to popularnonaukowy cykl (kolejne odcinki publikujemy w każdy trzeci wtorek miesiąca), w którym każdorazowo próbujemy odpowiedzieć krótko na jedno kontrowersyjne, intrygujące lub po prostu często zadawane pytanie dotyczące historii. Jeśli chcesz dołączyć do autorów przygotowujących odpowiedzi – [[email protected]">[email protected]]!">[email protected]]!

Redakcja: Roman Sidorski