Konrad Adenauer: Trzy kariery
Konrad Adenauer – zobacz też: Helmut Schmidt – kanclerz z Hamburga
Kanclerz Konrad Adenauer (fot. Katherine Young, źródło: Deutsches Bundesarchiv, B 145 Bild-F078072-0004, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution ShareAlike 3.0 Germany) Młodemu Konradowi, pochodzącemu z katolickiej rodziny z Kolonii, wpojono chrześcijańskie wartości. Był jednym z pięciorga dzieci radcy kanclerskiego Johanna K. Adenauera i jego żony, Heleny Scharfenberg. Rodzina modliła się razem codziennie wieczorem, co tydzień uczęszczała też na niedzielną mszę. Adenauer urodził się w czasach, gdy cała Nadrenia wraz z Kolonią należała do Prowincji Nadreńskiej Prus. Przeżył I i II wojnę światową, a doświadczenia te wpłynęły na sposób uprawiania przez niego polityki – potrafił być elastyczny i ugodowy, lecz w niektórych sprawach uparcie pozostawał przy swoim.
W roku 1894 Adenauer zdał maturę w gimnazjum w Kolonii, a następnie studiował prawo i gospodarkę narodową we Fryburgu i Monachium. Pracę rozpoczął na stanowisku asesora sądowego przy prokuraturze w Kolonii i szybko piął się po szczeblach kariery – był przedstawicielem kancelarii adwokackiej Hermanna Kausena oraz sędzią pomocniczym Sądu Krajowego w Kolonii. Wstąpił też do Partii Centrum, był radnym miasta, a od roku 1909 objął stanowisko pierwszego radnego i tym samym zastępcy nadburmistrza Kolonii.
W tym czasie Adenauer ożenił się ze swoją pierwszą żoną, Emmą Weyer, która niestety zmarła przedwcześnie w roku 1916. Dzięki temu małżeństwu młody polityk wszedł w wyższe sfery Kolonii i miał możliwość nawiązania przydatnych później kontaktów. W 1917 roku wybrany został na nadburmistrza Kolonii i stanowisko to piastował do 1933 roku.
I wojna światowa przyniosła wielkie zmiany w Europie – chaotyczna sytuacja panowała również w Nadrenii, która w obliczu haseł bolszewickich docierających z Berlina zaczęła wykazywać tendencje separatystyczne. Ich zwolennicy powiązani byli z Partią Centrum, a Adenauer dostrzegł w projekcie państwa nadreńskiego sposób na rozwiązanie kryzysu panującego w Niemczech. Jednak agresywna polityka separatystów – między innymi liczne pucze – sprawiła, że w roku 1924 cały projekt upadł.
Koloński banknot z 1920 roku z widocznym podpisem Adenauera (domena publiczna). Po śmierci pierwszej żony Konrad Adenauer ożenił się po raz drugi z Auguste „Gussie” Zinser w roku 1919. Miał wówczas 43 lata. W latach 20. nazywany był „niekoronowanym królem Nadrenii”. Niestety, jego sytuacja pogorszyła się w czasie panowania nazistów – 13 marca 1933 roku został przepędzony z urzędu nadburmistrza, musiał też wyjechać z rodzinnej Kolonii do Berlina. Wcześniej jednak, chcąc odejść z godnością, nie powitał Adolfa Hitlera na lotnisku w Kolonii, wysyłając tylko swojego sekretarza, który oświadczył Führerowi, że nadburmistrz nie wita na lotnisku przewodniczących partii. Nakazał też zdjąć z mostu kilka flag ze swastyką, tłumacząc, że most jest obiektem miejskim, a flagi partyjne są nie na miejscu. Ratusz opuścił dopiero nocą z 12 na 13 marca, bojąc się o życie. Zabrał jednak ze sobą klucz do budynku, który przechowywał aż do śmierci w swoim biurku. Następne trzy lata były dla niego bardzo trudne – był publicznie szkalowany i nazywany zdradliwym separatystą; przez rok musiał nawet schronić się w opactwie benedyktyńskim w górach Eifel. W końcu eksburmistrz zamieszkał wraz z rodziną w Rhöndorf, lecz wkrótce musiał opuścić to miejsce z powodu rzekomego „zakłócenia spokoju publicznego i bezpieczeństwa”. Zamieszkał więc sam w miejscowości Unkel, gdzie spędzał czas na pracy w ogrodzie, lekturze i konstruowaniu wynalazków, których jednak nie opatentowano.
II wojnę światową Adenauer przeżył względnie spokojnie, nie popierając nazistów, ale też nie angażując się w ruch oporu, skupiony wokół dawnego nadburmistrza Lipska Carla Goerdelera i Clausa von Stauffenberga. Uznał, że Niemcy sami nie wyzwolą się z narodowego socjalizmu, nie wierzył też, że spiskujący wojskowi będą w stanie usunąć Hitlera. Miał też wzgląd na swoją żonę i siedmioro dzieci, które starał się chronić.
Mimo że starał się nie wychylać, Adenauer został aresztowany w roku 1944. Popełnił wówczas błąd, którego musiał bardzo żałować: uciekł z obozu przejściowego, pozorując zawał serca. Gdy po kilku dniach gestapo zauważyło, że więzień zniknął ze szpitala, postanowiono aresztować jego żonę, Gussie. Torturowana psychicznie i szantażowana, zdradziła w końcu, gdzie znajduje się jej mąż; załamała się dopiero wtedy, gdy zagrożono aresztowaniem jej dwóch najmłodszych córek. Próbowała odebrać sobie życie, przecinając sobie tętnice; skutkiem tego była kilkuletnia, wyniszczająca choroba, na którą w końcu zmarła w roku 1948. Adenauer został zwolniony z więzienia w listopadzie 1944 roku, gdy okazało się, że jego dokumenty zaginęły.
Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
Po zakończeniu działań wojennych Kolonia okazała się jednym z najbardziej zniszczonych miast w Niemczech – wojska amerykańskie, które zajęły ten teren, potrzebowały więc doświadczonych ludzi, którzy mogliby reorganizować życie w mieście. Konrad Adenauer otrzymał więc propozycję ponownego objęcia posady nadburmistrza Kolonii. Jego kariera była jednak krótka, ponieważ został odwołany przez brytyjskie władze wojskowe.
Plakat wyborczy CDU z podobizną Konrada Adenauera z 1953 roku (fot. ze zbiorów Archiv für Christlich-Demokratische Politik, opublikowano na licencji Creative-Commons-Lizenz „Namensnennung – Weitergabe unter gleichen Bedingungen 3.0 Deutschland“). Adenauer, mimo że pozbawiony urzędu, nie próżnował – w grudniu 1945 roku został wybrany na pierwszego przewodniczącego zgromadzenia w zjeździe Chrześcijańskich Demokratów w Bad Godesberg. 22 stycznia natomiast został przewodniczącym nowoutworzonej partii CDU – Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej. Ugrupowanie to dominowało na niemieckiej scenie politycznej w latach 1949-1963. Działania Adenauera i popularność partii doprowadziły do objęcia przez przeszło siedemdziesięcioletniego już polityka urzędu pierwszego powojennego kanclerza Niemiec Zachodnich.
Lata jego kadencji odznaczały się staraniami o utworzenie jedności europejskiej, dążeniem do ścisłego sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi, otwarciem się na państwa Zachodu, a w polityce wewnętrznej zastosowaniem społecznej gospodarki rynkowej, która zakładała udziały pracowników w przedsiębiorstwach. Wraz ze swoim ministrem gospodarki, Ludwikiem Erhardem, doprowadził Niemcy do takiego samego poziomu produkcji, jak przed wojną; w latach 60. RFN stało się jedną z pierwszych potęg przemysłowych świata.
Konrad Adenauer stanowczo sprzeciwiał się ZSRR oraz konsekwentnie nie uznawał NRD. Odmawiał też uznania granicy z Polską na Odrze i Nysie Łużyckiej. Z tego powodu był darzony niechęcią i dezaprobatą w PRL – naśmiewano się z niego zwłaszcza w przypadku, gdy został włączony do Zakonu Krzyżackiego w roku 1958. Zdjęcie kanclerza w płaszczu krzyżackim opublikowała praktycznie każda działająca wówczas gazeta.
Być może to sprawiło, że w Polsce nieznane są dokonania pierwszego powojennego kanclerza Niemiec – doprowadził on do porozumienia z Francją, podpisał też tzw. traktaty rzymskie w roku 1957, będące początkiem unii gospodarczej i politycznej w Europie.
Na początku lat. 60 Konrad Adenauer zaczął tracić poparcie, a gdy uznał, że nie jest już w stanie pełnić urzędu kanclerza, złożył rezygnację ze wszystkich zobowiązań. Nowy rząd w roku 1963 powołał już Ludwik Erhard.
Pierwszy kanclerz RFN zmarł 19 kwietnia 1967 roku – na jego pogrzebie spotkali się wszyscy liczący się wówczas politycy europejscy. Udało mu się wyprowadzić Niemcy Zachodnie na gospodarczą prostą – jego dokonania w tym względzie nazywa się czasem „cudem gospodarczym”. Po latach docenia się też rolę Adenauera jako współtwórcy zjednoczonej Europy. W czasie swoich czternastoletnich rządów dokonał dla historii Niemiec więcej niż którykolwiek późniejszy kanclerz.
Bibliografia:
- Konrad Adenauer. Człowiek, polityk i mąż stanu, praca zbiorowa pod redakcją H. P. Mensiga i K. Ruchniewicza, Konrad Adenauer Stiftung, Warszawa 2001.
- Kozub-Ciembroniewicz Wiesław, Konrad Adenauer: personalizm i tradycjonalizm, Księgarnia Akademicka, Kraków 2000.
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
