Leon Wójcikowski - odrobinę zapomniany mistrz tańca
Leon Wójcikowski – zobacz też: Polka – wesoły taniec niepochodzący z Polski
Leon Wójcikowski jako młynarz w balecie "Czarodziejska miłość" Manuela de Falla, ok. 1925 r. (domena publiczna) Karierę artystyczną rozpoczął w zespole Siergieja Diagilewa. Później trenował pod okiem słynnego choreografa George’a Balanchine’a, a w 1929 roku przyjął zaproszenie do zespołu Anny Pawłowej. Pracował z najbardziej cenionymi choreografami na świecie.
Igor Strawiński mawiał, że „największymi tancerzami są Niżyński i Wójcikowski” – o ile Niżyńskiego kojarzą niemal wszyscy, to o Wójcikowskim niewiele się dziś mówi. Nazwisko to nie należy do najpopularniejszych. Mało kto kojarzy także Leona Wójcikowskiego, dzięki któremu świat międzynarodowej sztuki poznał utalentowanych tancerzy z Polski. A szkoda, bo ten taneczny geniusz był ambasadorem polskiej sztuki tanecznej na świecie.
Był synem szewca i tancerki
Urodził się w rodzinie rzemieślniczej. Był synem szewca i flisaka, Marcina Wójcikowskiego (1872-1948) oraz tancerki corps de ballet Teatru Wielkiego, Teatru Rozmaitości i Nowości Janiny z Łączyńskich (1877-1953). Przyszedł na świat 20 lutego 1899 roku o godzinie 9.00 w mieszkaniu przy Zaułku Brzozowym 28 w Warszawie. Jego rodzicami chrzestnymi zostali Wacław Czajkowski oraz Julia Morawska. Chrzest miał miejsce w archikatedrze Świętego Jana w Warszawie.
W latach 1907-1914 uczęszczał do szkoły baletowej przy Teatrze Wielkim w Warszawie, mieszczącej się przy ulicy Trębackiej, gdzie uczył się pod okiem Aleksandra Gillerta oraz Jana Walczaka. Już w 1914 roku otrzymał nobilitację na członka corps de ballet Teatru Wielkiego. Los okazał się jednak przewrotny, ponieważ jego ojciec został powołany do wojska, w związku z czym Leon musiał podjąć się pracy zarobkowej. Wszystkie zmieniło się 19 sierpnia 1915 roku, gdy zamknięto Teatr Wielki, a do Warszawy przybył sekretarz Diagilewa, Stanisław Dróbecki, który rozpoczął akcję werbunkową. Wójcikowskiego zaangażowano do Ballets Russes Siergieja Diagilewa i wkrótce wyjechał do Lozanny.
Początek pracy w zespole Ballet Russes de Diagilev
Jego kariera rozpoczęła się w zespole Ballet Russes de Diagilev, gdzie opiekę nad kondycją i techniką tancerzy sprawował maestro Enrico Cecechetti. Wraz ze wstąpieniem do zespołu, zmianie uległo nazwisko artysty na Woizikovsky, a młody tancerz rozpoczął międzynarodowe tournée po Europie i Stanach Zjednoczonych. Tańczył w Century Theatre, czy w nowojorskiej Metropolitan Opera, a następnie w hiszpańskim Theatro Eugenia Victoria w „Las meninas”.
George Balanchine (domena publiczna) W latach 20. XX wieku w Monte Carlo Wójcikowski trenował pod okiem słynnego choreografa George’a Balanchine’a. W 1924 roku tańczył m.in. w balecie „Les biches”, czyli „Łanie" w choreografii Bronisławy Niżyńskiej (Balety Rosyjskie Diagilewa). Balet ten doczekał się polskiej premiery dopiero w 1973 roku, w Poznaniu. Po śmierci Diagilewa w 1929 roku artysta przyjął zaproszenie do zespołu Anny Pawłowej, a już od 1931 roku pracował dla Ballets Russes de Colonel de Basil w emigracyjnej Operze Rosyjskiej.
Natomiast w 1935 roku, wznosząc się na fali sukcesów, założył Les Ballets de Léon Woizikovsky (można spotkać też pisownię: Les Ballets de Leon Wójcikowski), które przetrwały jedynie rok. Wystawiał znane publiczności balety, ale zorganizował także premierę „Czarodziejskiej miłości” w 1936 roku. Jednakże borykając się z problemami finansowymi oraz repertuarowymi, gdyż chętnie wykorzystywał balety Fikina oraz Miasina, co skutkowało protestem choreografów, złożyły się na decyzję o zawieszeniu działalności.
Nieudana próba prowadzenia własnego zespołu
Siergiej Diagilew (domena publiczna) Po próbach samodzielnego kierowania zespołem wrócił do Ballets Russes de Colonel de Basil (pułkownika Basila), który wysłał go na eksperymentalne tournée po Australii w 1936 roku, na występy do Melbourne. Nieco później odniósł sukces w Nowej Zelandii. Po tym epizodzie, Wójcikowski otrzymał propozycję poprowadzenia Baletu Polskiego, którą chętnie przyjął. Reprezentował polską sztukę na Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu. Jako kierownik Baletu Polskiego odbył międzynarodową trasę po krajach francuskojęzycznych, propagując repertuar narodowy. Tańczył w balecie „Czarodziejska miłość”, którego premiera miała miejsce w jego 40. urodziny, bo 20 lutego 1939 roku w Nicei. Balet ten wszedł w skład drugiego programu Baletu Polskiego. Było to pierwsze polskie wystawienie „Czarodziejskiej miłości”, które jednak nie doczekało się prezentacji w Polsce.
Wybuch wojny przerwał artystyczne tournée
Kiedy jego dobra passa trwała w najlepsze, w Warszawie wybuchła wojna, dlatego też miłujący swą ojczyznę Leon postanowił wrócić do Polski. Odrzucił propozycję pracy w niemieckim Teatrze Miasta Warszawy. W okupowanej Warszawie mistrz tańca parał się pracą pedagogiczną. Był również przykładnym obywatelem, ponieważ chętnie pełnił dyżury przeciwpożarowe i pomagał w gaszeniu palących się kamienic. Po upadku powstania został uwięziony z grupą artystów w obozie przejściowym w Pruszkowie, a następnie przewieziono go do obozu w Gablonz (mieszczącego się na terenie dawnej Czechosłowacji), z którego jednak szybko się wydostał, ponieważ dzięki hojnej zapłacie otrzymał tygodniowa przepustkę.
Polecamy e-book Michała Przeperskiego „Gorące lata trzydzieste. Wydarzenia, które wstrząsnęły Rzeczpospolitą”:
Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!
W latach 40. Wójcikowski brał udział w odbudowie polskiego życia artystycznego. Działał także w Warszawskim Wróbelku, a nieco później przeniósł się do Krakowa, w którym odradzało się życie artystyczne. Prowadził też krakowski Teatr Kameralny. Wybitny tancerz założył tam swoją szkołę, pracował także w Teatrze Muzycznym w Łodzi.
Na przełomie lat 1947/1950 piastował stanowisko choreografa w Teatrze Nowym w Warszawie, a później także w Operze Warszawskiej, z czego szybko zrezygnował, aby podjąć współpracę z Państwową Operą w Poznaniu. Także i to stanowisko szybko porzucił na poczet pracy w Państwowym Liceum Choreograficznym, późniejszej Państwowej Szkole Baletowej (za działalność pedagogiczną uhonorowano go nawet tytułem profesora).
Laureat licznych nagród
Na swoim koncie ma m.in. opracowanie choreografii do filmów: „Warszawska premiera” (reż. J. Rybkowski, 1950), „Uczta Baltazara” (reż. J. Zarzycki, 1954) oraz „Opowieść o żołnierzu” (razem z Z. Kilińskim, reż. J. Kulma, 1958). W 1952 roku otrzymał Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, a rok później Nagrodę Artystyczną II stopnia za działalność w dziedzinie baletu. Natomiast w 1959 roku uhonorowano go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski i Orderem Sztandaru Pracy II klasy.
Léon Bakst, portret Leonida Miasina, 1914 (domena publiczna) Zawodowo związał się w tym okresie z operą. Rok 1960 okazał się kolejnym owocnym w życiu artysty, ponieważ Wójcikowski otrzymał od Leonida Miasina propozycję wyjazdu na festiwal we Włoszech i pracę w jego zespole Balletto Europo. Szybko pojawiła się kolejna sposobność objęcia intratnej posady, gdyż został docentem Instytutu Tańca Scenicznego przy Reńskiej Akademii Muzycznej, a w roku 1966 objął swą opieką także Ballett - Studio w Bonn. Gościnnie uczył również w królewskiej Operze Flamandzkiej.
Problemy zdrowotne przesądziły o końcu kariery
Dobrą passę przerwał dokuczliwy ból stóp, który skłonił Wójcikowskiego do powrotu do Polski w 1972 roku i rozpoczęcia leczenia. W 1973 roku powstał o nim film dokumentalny w reż. F. Fuchsa. W kraju spotkały go same rozczarowania i sukcesywne zaczął usuwać się w cień. Pełne niespodziewanych wydarzeń i usłane sukcesami życie zakończył 23 lutego 1975 roku. Został pochowany na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (kw. 63 B – rz. 3, m. 6.).
Warto wtrącić także parę słów o jego życiu prywatnym, które związane było z tańcem. Jego pierwszą żoną została tancerka rosyjska, Helena Antenowa, drugą - Maria Krzyszkowska, a kolejną Anita Mandowskiejska. Leon Wójcikowski nie unikał lgnących do niego kobiet. Począwszy od pierwszej żony Eleny Antonowej, partnerki Sokołowej i Niny Rajewskiej, którą pozostawił w obozie Gablonz, kończąc na młodziutkiej, bo 22-letniej Anicie Mandowskiej, z którą związał się w połowie lat 50. Wśród ciekawostek można znaleźć nawet zapiski informujące o tym, że Wójcikowski nie stronił od hazardu, a w latach 70. XX wieku ochoczo grał w Toto-Lotka.
Po pożegnaniu się ze sceną rozpoczął karierę jako pedagog
Wójcikowski miał olbrzymi wpływ na rozwój tańca. Dobrze oceniany pedagog stworzył polską technikę tańca baletowego. Jednakże początkowo był konserwatywnie związany z diagilewowską tradycją. Jako pedagog gościnny uczył także w Antwerpii, w Królewskiej Operze Flamandzkiej. Miał wspaniałą pamięć choreograficzną. Jego spokojne i ugodowe nastawienie zjednywało sobie rzesze młodych ludzi, którzy rozpoczynali swoją drogę zawodową miedzy innymi w Państwowym Liceum Choreograficznym, Państwowej Średniej Szkole Baletowej, czy w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Moskwie. Prowadził także zajęcia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie.
Był pierwszym w dziejach polskiego baletu tancerzem-pedagogiem, który został uhonorowany przez Radę Państwa tytułem naukowym w 1956 roku wychował dziesiątki znanych i wybitnie uzdolnionych tancerzy i tancerek, a swoim życiem nieustannie dowodził, że sztuka to najwyższa wartość w jego życiu, dla której gotów jest poświęcić swoje osobiste szczęście.
Bibliografia:
- Irena Turska, Przetańczone życie: rzecz o Leonie Wójcikowskim, Kraków, 2006.
- Irena Turska, Przewodnik baletowy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 2008.
- Jan Stanisław Witkiewicz, Leon Wójcikowski. Mistrz tańca, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2013.
- Tacjanna Wysocka, Dzieje baletu, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1970
- "www.teatrwielki.pl":www.archiwum.teatrwielki.pl
- www.taniecpolska.pl
