Bartosz Kaczorowski – „Franco i Stalin” – recenzja i ocena

Stosunki między Związkiem Radzieckim a Hiszpanią rządzoną przez generała Franco w okresie II wojny światowej są niesłychanie interesującym fragmentem historii tego okresu. Pomimo iż, obydwa kraje nie znalazły się w tym czasie w stanie otwartego konfliktu zbrojnego, to jednak hiszpański dyktator po 22 czerwca 1941 roku wysłał na front wschodni tzw. Błękitną Dywizję, walczącą u boku Wehrmachtu z wojskami sowieckimi.

W związku z tym nasuwają się dwa pytania: Jaki był rzeczywisty stosunek Hiszpanii do ZSRR w tym okresie? Jaki wpływ na relacje hiszpańsko-sowieckie miały powiązania Hiszpanii z ówczesnymi władzami III Rzeszy? Przynosi na nie odpowiedź znakomita książka Bartosza Kaczorowskiego, oparta na wyjątkowo obszernej kwerendzie archiwalnej w archiwach hiszpańskich oraz szeregu innych państw: (Anglia, Francja, Włochy, Irlandia, Węgry, Portugalia).

Autor w swojej publikacji ukazuje konsekwentnie antysowiecką politykę frankistowskiej Hiszpanii w okresie II wojny światowej. Była ona spowodowana szeregiem czynników. Należała do nich przede wszystkim pomoc Sowietów udzielana stronie republikańskiej w okresie wojny domowej w Hiszpanii w latach 1936-1939, i obawa że Sowiety mogą ponownie zacząć mocno ingerować w wewnętrze sprawy Hiszpanii. Przyczyną samą w sobie był również konserwatywny światopogląd wyznawany przez generała Franco i jego otoczenie. To powodowało, iż widzieli oni w komunistycznym ZSRR i w samej koncepcji rewolucji komunistycznej zagrożenie dla cywilizacji zachodniej. Oprócz tego na politykę Hiszpanii tego okresu miały także wpływ ich moralne oraz finansowe długi: wobec III Rzeszy oraz faszystowskich Włoch, związane z ich pomocą udzielaną stronie narodowej w okresie wojny domowej (np. dług finansowy wobec Włoch został przez Madryt spłacony dopiero w 1961 roku). W końcu swoje znaczenie miały poważne zniszczenia wojenne kraju, będące skutkiem zakończonej niedawno wojny domowej. Wszystko to wyraźnie osłabiało wolę hiszpańskiego rządu do angażowania się w kolejny konflikt zbrojny.

Po napaści Niemiec na Polskę w dniu 1 września 1939 roku Hiszpania nie wystąpiła w obronie Polski, ale też nie wypowiedziała jej wojny. Zamiast tego, w październiku 1939 roku wystąpiła w propozycją mediacji między Wielką Brytanią i Francją z jednej strony a Niemcami z drugiej. Zakładała ona zawarcie pokoju między zwaśnionymi stronami, w zamian za zgodę Niemiec na odtworzenie kadłubowego państwa polskiego. Propozycja została odrzucona przez Niemcy, podczas gdy Wielka Brytania i Francja – używając języka autora – „w pierwszych sondażowych rozmowach dawały jej zielone światło”. Ta propozycja podyktowana była m.in. chęcią stworzenia w Europie Środkowo-Wschodniej zapory dla rozprzestrzeniania się wpływów ZSRR.

Z polskiego punktu widzenia powyższa koncepcja wzbudza kontrowersje. Warto jednak pamiętać, że Hiszpania uznała utworzony we Francji polski rząd generała Władysława Sikorskiego oraz zgodził się na istnienie jego przedstawicielstwa w Madrycie. Z tego samego względu w czasie wojny sowiecko-fińskiej w latach 1939-1940 Hiszpania poparła Finlandię (od udzielenia jej większej pomocy powstrzymały ją Niemcy, będące w tym okresie w sojuszu z ZSRR).

Po napaści Niemiec na ZSRR w czerwcu 1941 roku. Franco zdecydował się wysłać na front wschodni wspomnianą już wcześniej tzw. „Błękitną Dywizję”, złożoną z ochotników. Z jednej strony stanowiła ona formę „spłaty długów” wobec Niemiec z okresu wojny domowej, a z drugiej rekompensatę za odmowę wypowiedzenia wojny Wielkiej Brytanii w 1940 roku. (dywizja została wycofana z frontu w październiku 1943 roku). W latach 1942-1943 Hiszpania sformułowała tzw. Plan D, który miał na celu powstrzymanie sowieckiej ekspansji w Europie, poprzez zawarcie porozumienia między hitlerowskimi Niemcami a zachodnimi aliantami. Pomimo jego niepowodzenia, Franco nie zrezygnował z antysowieckiej polityki. czego przejawem był jego list do Winstona Churchilla z 18 października 1944 roku, w którym proponował brytyjskiemu premierowi utworzenie bloku antysowieckiego. Ujawnienie przez Churchilla tej propozycji Stalinowi (!) doprowadziło do podjęcia przez tego ostatniego kroków przeciwko Hiszpanii. W efekcie, w czasie konferencji poczdamskiej Hiszpania otrzymała zakaz przystąpienia do ONZ od Wielkiej Trójki.

Książka Bartosza Kaczorowskiego jest pozycją której do tej pory dotkliwie brakowało w naszej historiografii. Przedstawia w sposób rzetelny i wyczerpujący politykę frankistowskiej Hiszpanii w okresie II wojny światowej nie tylko wobec ZSRR, ale także do pewnego stopnia wobec hitlerowskich Niemiec, rozwiewając wiele mitów narosłych wokół tych kwestii. Gorąco zachęcam do lektury.