10 sposobów na weryfikację źródeł internetowych w dobie dezinformacji

opublikowano: 2022-03-19 11:02
wolna licencja
poleć artykuł:
Internet miał być genialnym narzędziem rozwoju, które poszerzy naszą wiedzę o świecie. Niestety stał się on również przekleństwem współczesnej epoki. W przestrzeni wirtualnej toczy się nieustanna walka. Każdy, kto korzysta z Internetu może stać się ofiarą dezinformacji. Jak tego uniknąć?
REKLAMA
Reporterzy z różnymi formami fałszywych wiadomości na ilustracji Fredericka Burr Oppera z 1894 roku

Fałszowanie i manipulowanie prawdą nie jest wytworem współczesności. Fake newsy, które stanowią nośnik częściowej lub całkowitej nieprawdy, towarzyszą naszej cywilizacji niemal od czasów wynalezienia pisma. Dezinformacja potrafi spowodować ogromne szkody, dlatego należy jej przeciwdziałać. Od czego zacząć?

1. Nie ulegaj emocjom i włącz krytyczne myślenie

W konfrontacji z nieokiełznaną przestrzenią wirtualną, każdy z nas w większym lub mniejszym stopniu jest podatny na manipulację. Dezinformacja opiera się na socjotechnikach, które wpływają na odbiór nieprawdziwych wiadomości. Fake newsy mają oddziaływać na ludzkie emocje, dlatego ulegając silnym bodźcom, odbiorca chętnie przekazuje kontrowersyjne treści dalej. Trafiając na materiał o szokującym wydźwięku, warto chwilowo odłożyć emocje na bok. Należy zachować czujność i podejść do podejrzanej wiadomości z krytyczną ostrożnością. W dobie manipulacji medialnej każde źródło może podać błędną informację, nawet blog, konto w social mediach czy portal, który do tej pory darzyło się zaufaniem.

2. Sprawdź źródło

Podstawą krytycznej analizy jest weryfikacja źródła. Należy sprawdzić skąd pochodzi dany tekst i czy strona, na której został pierwotnie opublikowany jest rzetelna. Istotna jest tematyka publikowanych treści oraz aktualność strony. Autentyczniejsze wydają się być witryny internetowe, które zawierają kompletne dane kontaktowe. Takie informacje zwiększają wiarygodność źródła oraz zapewniają użytkownikowi możliwość dotarcia do bezpośredniego autora treści.

Podobne zasady obowiązują w przypadku analizy źródłowej popularnonaukowych i naukowych książek oraz artykułów. Przede wszystkim należy przyjrzeć się spisowi bibliograficznemu. Rzetelność tekstu jest w dużej mierze zależna do materiałów, z których korzystał autor. Jeśli w bibliografii znajdują się linki do spekulatywnych blogów i filmów wideo, to jest to znak ostrzegawczy, aby nie rozpoczynać lektury takiej publikacji. W przypadku materiałów naukowych warto sprawdzić, czy dana publikacja została poddana procesowi recenzenckiemu. Nie bez znaczenia jest również renoma i dotychczasowy kierunek wydawnictwa.

3. Zweryfikuj informacje o autorze

Źródło nieodłącznie związane jest z samym autorem, dlatego warto poświęcić kilka chwil na weryfikację osoby, która stworzyła daną treść. Dobrze wiedzieć, czy mamy do czynienia ze specjalistą w dziedzinie, której dotyczy tekst. Czy autor posiada w tej sferze bogaty dorobek naukowy, czy może jest laikiem, który do tej pory oscylował wokół zupełnie odmiennych tematów? Wiarygodność i jakość treści łączą się z doświadczeniem i osiągnięciami autora.

Ilustracja przedstawia Williama Randolpha Hearsta jako błazna rzucającego tłumowi chętnych czytelników gazety z nagłówkami takimi jak: „Apele do namiętności, jadu, sensacji, ataki na uczciwych urzędników, konflikty, wypaczone wiadomości, osobiste krzywdy i wprowadzające w błąd”

Podobna zasada obowiązuje w sferze mediów społecznościowych, które stanowią podatny grunt pod działalność dezinformacyjną. Ciągły przepływ informacji sprzyja powstawaniu setek tysięcy, a nawet milionów nowych fałszywych kont.  Służą one szerzeniu nieprawdziwych informacji oraz podsycaniu chaosu. Autorzy fake newsów mogą podszywać się pod instytucje, firmy czy osoby prywatne, uznawane do tej pory za zaufane. W sytuacji, gdy napotkana informacja wydaje się być nieprawdziwa, warto przyjąć rolę detektywa i sprawdzić treści znajdujące się na profilu podejrzanego użytkownika. Gdy konto istnieje od niedawna, a zawarte na nim treści są monotematycznym propagandowym ciągiem, prawdopodobnie mamy do czynienia z niebezpieczną jednostką dezinformacyjną, czyli tzw. trollem internetowym.

4. Zweryfikuj źródła wizualne

Na ludzką podświadomość wpływa nie tylko kontrowersyjny tekst, ale i obraz, dlatego elementem manipulacji informacyjnej jest również treść graficzna. Zdarza się, że materiały wizualne zostały przedstawione w kontekście zupełnie odmiennym, niż zakładała to rzeczywista sytuacja. Przy grafikach lub filmach warto również zwracać uwagę na datę publikacji, gdyż przedstawione informacje mogą być już zdezaktualizowane. Dobrą praktyką jest „szukanie obrazem” za pomocą np. wyszukiwarki Google Images. Problem pojawia się w przypadku wideo. Filmu jako całości nie można zweryfikować w ten sam sposób, co fotografii. Istnieje jednak pomocna w takiej sytuacji praktyka. Wystarczy zapauzować materiał na problematycznym fragmencie, zrobić zrzut ekranu i szukać tą samą metodą. W ten sposób można próbować dotrzeć do źródła i sprawdzić, czy dany obraz przedstawia opisane w tekście wydarzenie. Warto również skorzystać z dedykowanych do tych celów narzędzi:

5. Porównaj treść z innymi źródłami

Podczas udostępniania niezweryfikowanych treści należy zachować ostrożność. Zanim powieli się prawdopodobnego fake newsa, warto zajrzeć do innych, rzetelniejszych źródeł. Ponadto liczy się kontekst. Można sprawdzić, czy przytoczony fakt rzeczywiście został potwierdzony w pierwotnej formie przez nasze źródło. W weryfikacji materiałów pomocne będą strony rządowe lub witryny fact-checkingowe, których celem działania jest walka z dezinformacją. Warto zwrócić uwagę na:

Proces weryfikacji wydarzeń historycznych działa na analogicznych zasadach. Posiadając wątpliwości względem zdobytych informacji, należy zwrócić się w stronę bezpośrednich źródeł lub opracowań, najlepiej napisanych przez specjalistów z danej epoki.

6. Unikaj clickbaitów

Clickbaity, czyli chwytliwe nagłówki najczęściej służą manipulacji i dezinformacji. Ich celem jest prowokacja, przyciąganie uwagi oraz gra na emocjach czytelnika. Sama treść może być nieprecyzyjna względem zapowiedzi szokującego tytułu. Natrafiając na clickbaitowy nagłówek, niezależnie czy w sieci, czy na półkach księgarni, warto zupełnie go zignorować, aby nie tracić swojego cennego czasu.

7. Zapytaj eksperta

Z kolei warto uzyskiwać wiarygodne opinie od osoby, która zajmuje się daną dziedziną na co dzień. W przypadku, gdy nie posiadamy pewności co do rzetelności napotkanej w sieci informacji, nie bójmy się szukać odpowiedzi u ekspertów lub u samego źródła.

8. „Lajki” nie są wyznacznikiem wiarygodności

Korzystając z social mediów, nie należy ulegać tzw. presji liczb. Tysiące interakcji czy udostępnień nie potwierdza wiarygodności przedstawionej w poście informacji. Pamiętajmy, że rzeczywistość mediów społecznościowych jest bardzo podatna na prowokacyjne treści, które z łatwością mogą stać się viralowym trendem.

Fabryka fake newsów, fot. Jorge Barron Fernández

Dotyczy to również popularności różnego typu teorii spiskowych lub prób fałszowania przeszłości, z którymi na każdym kroku musi mierzyć się badacz historii. To, że filmy o kosmitach jako budowniczych piramid na Discovery Channel cieszą się niesłabnącą popularnością, a transmisje na YouTube o rzekomym lechickim imperium posiadają tysiące wyświetleń, nie oznacza, że są one prawdą.

9. Weryfikuj treść pod względem językowym

Nie każdą informację w sieci tworzy człowiek. W wojnę cyfrową zaangażowana jest również sztuczna inteligencja, czyli wykreowane na potrzeby propagandy boty. Przekazywane za ich pośrednictwem komunikaty są często niegramatyczne. Widać gołym okiem, że część wyrażeń jest przełożona z innego języka. Dziwne, niezrozumiałe sformułowania oraz kalki językowe powinny być dla nas sygnałem ostrzegawczym.

10. Reaguj i tłumacz

Gdy uzyskamy pewność, że informacja jest nieprawdziwa, nie bójmy się tego faktu obnażyć przed światem. Jak tego dokonać? Należy opublikować ostrzeżenie. Warto opisać sytuację i wytłumaczyć, dlaczego przedstawiony materiał jest niewiarygodny. Równie ważnym elementem opisu (a w social mediach może i ważniejszym) jest obraz. Jako dowód, należy wstawić zrzut ekranu przedstawiający fake news i nanieść na niego duży napis: „fake”, „informacja nieprawdziwa”, „oszustwo”. Na pewno zwróci to uwagę innych użytkowników, zwłaszcza, gdy sam napis będzie w wyrazistym kolorze.

Istnieje wiele sposobów, które pozwolą nam sprawdzić wiarygodność internetowych, ale również pisanych źródeł. Weryfikacja rzetelności czytanych przez nas treści powinna stać się naszą codzienną rutyną, która jednocześnie będzie pełnić rolę oręża w walce z dezinformacją. Warto więc sprawdzać źródła i likwidować w zarodku nieprawdziwe informacje poprzez np. zgłaszanie do administracji platformy profili lub grup, które powielają kłamstwa na temat otaczającej nas rzeczywistości, ale również historii.

Polecamy e-book pod red. Magdaleny Mikrut-Majeranek „Poradnik młodego humanisty. Studia bez tajemnic”

praca zbiorowa pod red. Magdaleny Mikrut-Majeranek
„Poradnik młodego humanisty. Studia bez tajemnic”
cena:
11,90 zł
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
183
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-65156-44-0
REKLAMA
Komentarze

O autorze
Redakcja
Redakcja Histmag.org

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone