Aby nikogo nie pozostawić na polu bitwy…

Przywracanie pamięci o polskich bohaterach i przywoływanie imion poległych żołnierzy to szczególna narodowa misja, której realizację powierzono Instytutowi Pamięci Narodowej. Istniejące w nim Biuro Poszukiwań i Identyfikacji podejmuje działania związane z poszukiwaniem szczątków poległych i pomordowanych ofiar terroru komunistycznego, zbrodni niemieckich i czystek etnicznych. Naszym celem jest nie tylko podjęcie szczątków z bezimiennych dołów śmierci, ale także zawołanie ich po imieniu. Wszak każda ofiara z życia złożona za niepodległy byt Państwa Polskiego wymaga tej szczególnej, herbertowskiej ścisłości, by ustalić imiona wszystkich tych co zginęli w walce z władzą nieludzką („O potrzebie ścisłości”).

Ta droga prowadzi przez wiele etapów. Zazwyczaj zaczynamy w archiwach. Analizujemy zebrane relacje świadków, czytamy dokumentację więzienną, zeznania i wspomnienia. Stale współpracujemy nie tylko z Archiwum IPN, ale także z innymi jednostkami w kraju i za granicą. Takie badania pozwalają nam dookreślić miejsce, w którym należy przeprowadzić prace archeologiczne.

Równolegle, kwerenda archiwalna pozwala nam także dotrzeć do informacji o poszukiwanych przez nas osobach. Gromadzimy dane takie jak wzrost czy budowa ciała, ale także stan zdrowia, przebyte choroby, posiadane urazy i okoliczności śmierci. To wszystko pomaga nam w późniejszym procesie identyfikacji.

Dotychczas zespół prof. Krzysztofa Szwagrzyka przeprowadził prace w prawie 500 lokalizacjach w kraju i za granicą, odnajdując szczątki ponad dwóch tysięcy osób. Najbardziej rozpoznawalnym, a zarazem najbardziej symbolicznym miejscem, z którego wydobyto szczątki ofiar jest oczywiście kwatera „Ł” Cmentarza Wojskowego na Powązkach w Warszawie (tzw. „Łączka”), gdzie komuniści pogrzebali ponad trzysta osób zamordowanych w dawnym więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej. Nasze prace prowadzimy w lasach, na cmentarzach, miejscach zbrodni, a nawet terenach miejskich, tj. parki czy osiedla. Jesteśmy wszędzie tam, gdzie sprawcy mogli ukryć ciała swoich ofiar.

Kolejnym etapem działań jest próba identyfikacji genetycznej. W Instytucie Pamięci Narodowej prowadzona jest Baza Materiału Genetycznego, w którym gromadzone są dane ofiar oraz ich krewnych. Od momentu jej powstania zgromadzono w niej 3,5 tys. prób materiału genetycznego, w tym prawie dwa tysiące od krewnych ofiar. Faktem jest, że duża liczba zgromadzonych profili genetycznych znacznie zwiększa skalę uzyskiwanych identyfikacji.

Niezwykle istotnym wydarzeniem było pozyskanie od Federalnego Biura Śledczego USA (FBI) systemu do przeprowadzania genetycznych analiz porównawczych o nazwie CODIS. Innowacyjność tego rozwiązania polega na możliwości porównywania ze sobą bardzo dużych ilości zgromadzonych danych i wyszukiwania na tej podstawie pokrewieństwa pomiędzy ofiarami a rodzinami. Uruchomienie w IPN tego systemu nie tylko znacząco zwiększyło liczbę uzyskiwanych identyfikacji, ale również otworzyło szansę dla spraw nierozwiązanych od wielu lat. Powyższy, nieco techniczny opis przekłada się na niezwykle bliskie i wzruszające momenty, w których – mimo przed laty utraconych nadziei – możemy poinformować rodziny, że odnaleźliśmy i zidentyfikowaliśmy ich ukochaną osobę. Wykorzystanie narzędzi informatycznych, w połączeniu z wiedzą i doświadczeniem genetyków przywraca nadzieję w to, że już niedługo kolejne rodziny będą mogły ze spokojem pożegnać swoich bohaterów. A my razem z nimi.

Zwieńczeniem prac naszego zespołu jest właśnie ten wspomniany moment wręczenia not identyfikacyjnych rodzinom ofiar. Uroczystość ta ma rangę państwową, odbywa się w Pałacu Prezydenckim lub Belwederze, obecni są na niej – oprócz rodzin – przedstawiciele władz i instytucji państwowych, świata nauki i mediów. Doniosłość tej chwili sprawia, że staje się ona nie tylko swoistym zadośćuczynieniem ofiarom i ich bliskim, ale jest też głębokim przeżyciem osobistym dla wszystkich w niej uczestniczących. Robimy wszystko, co w naszej mocy, aby prowadzić nasze działania w sposób jak najbardziej sprawny, bo czas biegnie nieubłaganie.

8 marca 2023 r. w Belwederze, odbyła się kolejna uroczystość, podczas której zostały ujawnione nazwiska dwudziestu ofiar, których szczątki odnalazł zespół Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN. Kolejne rodziny odzyskają swoich bliskich. Mogliśmy wspólnie „wezwać ich po imieniu”, a następnie pożegnamy z honorami należnymi polskim bohaterom. Dobiegną zatem końca kolejne pogrzeby, które trwały od ponad 70 lat.

Naszą misję, zadania które realizujemy oraz dotychczasowe prace zaprezentujemy podczas zbliżającego się Kongresu Pamięci Narodowej (13-15 kwietnia br.). Będzie to okazja nie tylko do spotkań ze specjalistami naszego zespołu, ale także do udziału w międzynarodowej debacie poświęconej poszukiwaniu szczątków ofiar komunizmu. Będzie nam niezwykle miło spotkać się z każdym!

Towarzyszy nam ta świadomość, którą wyraził, wspomniany wyżej Zbigniew Herbert, że jesteśmy mimo wszystko stróżami naszych braci. Zatem od lat „Powracamy Po Swoich”, aby odnaleźć szczątki naszych bohaterów, aby nie pozostawić nikogo na polu bitwy. Aby stało się zadośćuczynienie…

ks. Tomasz Trzaska

Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN

https://poszukiwania.ipn.gov.pl/

Sylwetki osób, których identyfikację ogłoszono 8 marca 2023 r. w Belwederze