Kto założył Ostrów Tumski – najstarszą część Wrocławia?

Archikatedra wrocławska na Ostrowie Tumskim (fot. Jar.ciurus, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska).

Wrocławski Ostrów Tumski był celem ekspedycji archeologicznych od ponad 70 lat. To najstarsza część miasta uznawana też za jego architektoniczną perłę.

„Można byłoby się spodziewać, że jako stołeczny ośrodek wczesnośredniowiecznego Śląska i jeden z ważniejszych grodów w formującej się strukturze państwa Piastów, jest doskonale zbadany. Mimo to ciągle nie mamy pewności, kto i kiedy założył gród na Ostrowie Tumskim” – powiedziała PAP dr Aleksandra Pankiewicz w Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego.

Dzięki środkom uzyskanym z Narodowego Centrum Nauki badaczka będzie się starała przeanalizować liczne sprawozdania z wykopalisk i dokonać ich interpretacji. W ocenie Pankiewicz właśnie tego zabrakło w większości dotychczasowych publikacji na temat początków grodu na wrocławskim Ostrowie Tumskim – skupiano się jedynie na opisie odkrytych zabytków i reliktów zabudowy.

„Nawet bardziej ogólne artykuły, gdzie co prawda podejmowano temat nieco szerzej, przynosiły więcej pytań niż odpowiedzi” – uważa badaczka.

Według niej nadal niewyjaśniona pozostaje kwestia tego, kto wzniósł gród – wiadomo, że wydarzyło się to w połowie X w., ale kolejne wykopaliska zmieniają wizję jego rozwoju na terenie wyspy. W środowisku naukowym dyskutuje się trzy koncepcje.

Według pierwszej byli to Czesi – budowę grodu mieli zlecić Przemyślidzi lub inni władcy z kraju naszych południowych sąsiadów. Obszar dzisiejszego Wrocławia miał po prostu znajdować się w strefie politycznych wpływów Czechów. Potwierdzeniem tej koncepcji miały być odkryte w latach 90. ubiegłego wieku relikty domniemanego kościoła powstałego jeszcze przed chrystianizacją Polski w 966 r. – Czesi przyjęli chrzest przed Piastami. Jednak zadaniem Pankiewicz tezę tę trudno obronić – relikty tej świątyni zachowały się bardzo kiepsko, a autorzy odkrycia, jak podkreśla badaczka, nigdy nie opublikowali materiałów, na których oparli jego datowanie.

Inni naukowcy uważają, że to Piastowie wznieśli pierwszy wrocławski gród. „Faktycznie, w najgłębszych i najstarszych warstwach Ostrowa Tumskiego znacznie więcej znalezisk świadczy o kontaktach jego mieszkańców nie z Czechami, ale z terenem państwa Piastów” – mówi Pankiewicz. Wylicza różne kategorie zabytków: przedmioty elitarne, jak również fragmenty typowych naczyń ceramicznych. Na obecność Piastów może wskazywać też forma budowy fortyfikacji – wały wzniesiono stosując konstrukcję hakową typową dla najważniejszych ośrodków wielkopolskich, choć występującą nie tylko na tym terenie. Polegała ona na umieszczeniu na wale – po stronie wewnętrznej i zewnętrznej – belek z wymodelowanymi naturalnymi hakami. W ten sposób fortyfikacje były mocno spięte i silniejsze niż podobne konstrukcje drewniano-ziemne. „Konstrukcja hakowa była zupełnie obca w tym czasie w Czechach” – podkreśla badaczka.

Pankiewicz przyznaje jednak, że koncepcja „piastowska” ma też swoje wady. Gród miał powstać około połowy X w. „Tyle, że wtedy Piastowie jeszcze ciągle budowali struktury przyszłego państwa na terenie Wielkopolski – i nie zapuszczali się raczej na Śląsk – ich ekspansja rozpoczęła się dopiero po połowie X w.” – uważa.

Widok na Ostrów Tumski (fot. Andrzej Jurkowski, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0).

Dlatego archeolog nie wyklucza trzeciej koncepcji – gród na Ostrowie Tumskim wzniosła lokalna ludność „plemienna” niezwiązana z żadną z tych sił politycznych. Jeśli taka jest prawda, nie był to z pewnością ważny ośrodek władzy – sugeruje archeolog. Do schyłku X w. gród na Ostrowie był niewielki – jego średnica wynosiła do 40 m.

„Od wielu lat przedmiotem sporu są interpretacje dotyczące gospodarczego funkcjonowania grodu. Według starszych teorii skupiały one różnego rodzaju wytwórczość rzemieślniczą, w myśl nowszych koncepcji na grodach nie było jednak miejsca na tego typu działalność” – mówi.

Aby wyjaśnić wskazane problemy, Pankiewicz zastosuje szereg nowoczesnych metod do analizy zabytków. W toku wielu dekad wykopalisk wydobyto ich już tak dużo, że do poznania najstarszych dziejów Ostrowa Tumskiego priorytetem w tym momencie wcale nie muszą być wykopaliska, tylko szczegółowa analiza zabytków, a następnie publikacja syntezy – uważa archeolog. Ta ma ukazać się do 2020 r. – zapowiada.

Źródło: naukawpolsce.pap.pl, autor: Szymon Zdziebłowski

Polecamy e-book Aleksandry Niedźwiedź – „Z czego się śmiano w średniowieczu?” :

Książkę można też kupić jako audiobook, w cenie 11,90 zł.

Widok na Ostrów Tumski (fot. Andrzej Jurkowski, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0).