Talibowie zakazali gry istniejącej od 1500 lat. Ministerstwo cnoty uznało ją za zagrożenie

„Szachy w szariacie (prawie islamskim) są uważane za formę hazardu” – powiedział agencji AFP Atal Mashwani, rzecznik prasowy rządowej komórki odpowiedzialnej za sport. Hazard zaś w kraju rządzonym przez fundamentalistów jest bezwzględnie zabroniony na mocy ustawy o szerzeniu cnót i zapobieganiu występkom ogłoszonej w zeszłym roku.

„Istnieją względy religijne dotyczące sportu szachowego. Dopóki te względy nie zostaną rozwiązane, sport szachowy w Afganistanie jest zawieszony” – dodał Mashwani. Jest to o tyle absurdalne uzasadnienie, że gra ma w dużej mierze islamskie korzenie.

Wraz z wprowadzeniem zakazu grania w szachy na terenie całego kraju zamknięta została również Afgańska Federacja Szachowa. W uzasadnieniu tej decyzji Mashwani stwierdził, że od dwóch lat i tak nie zorganizowała ona żadnych oficjalnych wydarzeń i „miała pewne problemy na szczeblu kierowniczym”.

Choć oficjalnie gra w szachy jest „tymczasowo zawieszona”, prezes federacji Ghulam Ali Malak Zad nie wierzy w to, że talibowie zmienią zdanie.

Nie przedstawiono żadnego harmonogramu ani planu działania dotyczącego tego, kiedy — lub czy — szachowe aktywności mogą zostać wznowione. (...) Pomimo tych wyzwań, jako Przewodniczący Afgańskiej Federacji Szachowej, pozostaję zobowiązany do wspierania naszych graczy, tak jak zawsze to robiłem. (...)  Te osoby nie są tylko graczami – są ambasadorami naszej tożsamości narodowej i odporności

– powiedział w rozmowie z serwisem chess.com.

Zakaz talibów dotyczy nie tylko oficjalnych rozgrywek, ale i okazjonalnej gry w celach rekreacyjnych w miejscach publicznych – w kawiarniach, klubach czy parkach. Decyzja ta wywołała niezadowolenie wielu mieszkańców Afganistanu. Brytyjski serwis BBC cytuje Azizullaha Gulzadę – właściciela jednego z właścicieli kawiarni w Kabulu, który w ostatnich latach organizował nieformalne turnieje szachowe.

Młodzi ludzie nie mają teraz zbyt wielu zajęć, więc wielu przychodzi tu każdego dnia. Wypijali filiżankę herbaty i rzucali wyzwanie swoim przyjaciołom w szachach 

– powiedział.

Dodał, że uszanuje decyzję talibów, ale zaszkodzi ona jego biznesowi. Zauważył też, że gra w szachy rozpowszechniona jest w wielu krajach, także tych z dużą społecznością muzułmańską.  

Kirsan Iljumżninow, były prezydent Międzynarodowej Federacji Szachowej (FIDE), w serwisie X napisał natomiast, że „przygotował apel do przywódców Talibów z prośbą o ponowne rozpatrzenie ich decyzji”.

Historia szachów

Szachy to jedna z najstarszych gier na świecie – liczy sobie blisko 1500 lat. Jej korzenie sięgają Indii okresu imperium Guptów (ok. 280–550). Ich pierwotną wersją była tzw. czaturanga, co tłumaczy się jako „czterostronny” lub „podzielony na cztery części”. Nazwa nawiązywała do zasad gry – brało w niej udział czterech graczy, każdy z nich na rogach deski układał swoje szachowe „wojsko”. Składało się ono z czterech figur: z piechoty (dzisiejsze pionki), kawalerii (koni), bojowych słoni (goniec) oraz rydwanów (wieża), co nawiązywało do czterech rodzajów indyjskich wojsk.

Gra stosunkowo szybko rozprzestrzeniła się poza Indie – za sprawą kupców poruszających się Jedwabnym Szlakiem trafiła m.in. do Persji. Tamtejsi gracze nieco ją zmodyfikowali, upodabniając ją bardziej do dzisiejszej wersji szachów. U nich funkcjonowała ona jako szatrandż. Stała się jedną z popularniejszych form spędzania czasu. 

Do Europy gra dotarła koło VIII wieku, wraz z arabską ekspansją wyrażającą się w podbiciu Półwyspu Iberyjskiego – dlatego tak dużą popularność zdobyła na południu Europy. Niedługo po tym szatrandż dotarł także do innych europejskich krajów. Koło XV wieku w grze wprowadzono dość istotne zmiany, które doprowadziły do powstania współcześnie nam znanej wersji szachów.

Pod koniec tego wieku zaczęły też powstawać pierwszy podręczniki szachowe, a w 1574 roku król Hiszpanii Filip II, jeden z największych miłośników tej gry, zorganizował w swoim kraju pierwszy turniej szachowy. Od tego czasu popularność tej gry prawdziwie rozkwitła. 

Nie pierwszy raz – i nie tylko szachy

Nie jest to pierwszy raz, gdy władze Afganistanu uderzają w tę wielowiekową grę. Zabronili jej już w 1996 roku, tuż po dojściu do władzy. Zakaz nie przetrwał jednak długo – szachy powróciły w 2001 roku po zmianie reżimu, stając się w tym kraju popularną formą spędzania wolnego czasu. 

Co ciekawe, nie tylko talibowie próbowali – i wciąż próbują – walczyć z tą grą. Zakaz praktykowania tej formy rozrywki wprowadziło również duchowieństwo w Iraku po obaleniu Saddama Husajna oraz ajatollah Ruhollah Chomeini w Iranie w 1981 roku. Do połowy XIII wieku gry w szachy zabraniał również Kościół katolicki, uważając je za grę diaboliczną kojarzącą się z hazardem i lenistwem.

Talibowie w swoich zakazach nie ograniczają się jednak tylko do szachów. Z powodów religijnych zabronili również m.in. cieszących się dużą popularnością wśród młodych Afgańczyków mieszanych sztuk walki (MMA), uznając je za byt brutalne. W przypadku piłki nożnej wprowadzili natomiast surowe restrykcje dotyczące ubioru – piłkarze muszą grać w długich, luźnych spodniach całkowicie zakrywających nogi.

Oddzielne zakazy dotyczą afgańskich kobiet – te nie mogą uprawiać żadnego sportu. Nie mają też wstępu do parków czy na hale sportowe. Talibowie uznali bowiem sport za „niemoralny i obnażający ciało”. To niejedyny zakaz dotyczący Afganek. Po 15 sierpnia 2021 roku, czyli po przejęciu władzy w Afganistanie, Islamski Emirat wydał ok. 80 dekretów wymierzonych w kobiety. 

Dla przykładu, w grudniu 2021 roku zabronił im dalszych podróży bez męskiego opiekuna, w listopadzie 2022 roku zakazał im wstępu do parków publicznych i wesołych miasteczek w Kabulu, w lipcu 2023 roku zabronił zaś działalności salonów kosmetycznych, prowadzonych przez kobiety dla kobiet – już w 2021 roku stwierdził zresztą, że mają pozostać w domach do odwołania.

Polecamy e-book Tomasza Kruka pt. „Dramat Afganistanu: XIX wiek” :

Źródła:

• Doggers P., Taliban Suspends Chess in Afghanistan Over Gambling Concerns [dostęp: 16.05.2025 r.].
• Mackintosh T., Taliban suspends chess over gambling concerns [dostęp: 16.05.2025 r.].
• Parkot J., „Czuję się, jakbym postarzała się o 30 lat”. Talibowie spychają kraj w przepaść. 80 dekretów [dostęp: 16.05.2025 r.].