W PRL Polacy też nakręcili „Przyjaciół”. Jak wyszło?
Amerykański sitcom bije rekordy popularności, a wokół serialowych „Przyjaciół” powstał olbrzymi biznes wykorzystujący przywiązanie telewidzów do ulubionych bohaterów. Na całym świecie powstają kawiarnie inspirowane tą serialową, można kupić rozmaite gadżety związane z serialem jak koszulki, notatniki, zeszyty, długopisy z serialowym logiem. Z kolei polscy „Przyjaciele” są praktycznie nieznani.
Polska wersja „Przyjaciół”
Polska produkcja, na którą składa się pięć odcinków („Krew”, „Czystość”, „Praca”, „Nauka”, „Walka”) powstawała w latach 1979-1981 w Pułtusku, Pyrach, w parowozowni w Iłowie czy w Kampinoskim Parku Narodowym, a także w Smardzewicach koło Tomaszowa Mazowieckiego (TKSM "Biała Góra"), i w nieistniejących już dziś Zakładach Maszyn Budowlanych im. L. Waryńskiego przy ul. Kolejowej 57 w Warszawie. Prace na planie rozpoczęto 15 maja 1979 roku. Jednakże premierowa emisja w telewizji miała miejsce dopiero 24 lipca 1981 roku, choć początkowo planowano wyemitować serial już 22 lipca 1979 roku.
- Postawiono nam warunek, że musimy zrealizować jeden odcinek (chronologicznie drugi) na rocznicę 22 lipca. Mieliśmy więc miesiąc na przygotowanie i miesiąc na zdjęcia. Zdążyliśmy, ale ten odcinek i tak nie poszedł, bo nie był to rzeczywiście rocznicowy utwór w radosnym i podniosłym nastroju - mówił reżyser Andrzej Kostenko podczas rozmowy przeprowadzonej przez Ninę Słowińską dla magazynu „Film”.
Głównym reżyserem miniserialu był Andrzej Kostenko, który razem z Aleksandrem Minkowskim odpowiadał także za scenariusz. W obsadzie występowali m.in.: Michał Anioł (Daniel Osadowski), Andrzej Golejewski (Piotr Pierzchała) oraz Jan Jurewicz (Kazimierz Jakubik), Maria Homerska (Zofia Osadowska, matka Daniela), Krystyna Wachelko-Zaleska (Olga), Ryszard Barycz (Włodzimierz Osadowski, ojciec Daniela), Michał Jagiełło (Franciszek Lech, sekretarz PPR) czy Włodzimierz Bednarski (porucznik). Warto też dodać, że serial dla wielu artystów okazał się kamieniem milowym w karierze. Dzięki niemu zadebiutował m.in. Michał Lorenc, wielokrotnie nagradzany kompozytor i twórca muzyki filmowej, który wówczas pracował jeszcze jako klapser. Praca nad produkcją stanowiła też reżyserski debiut Andrzeja Kostenki, znakomitego i znanego dziś operatora filmowego. Z kolei główne role męskie powierzone zostały młodym artystom z Teatru na Woli.
Serialową „Balladę” śpiewał z kolei Andrzej Zaucha, wykonawca takich przebojów jak m.in.: „Byłaś serca biciem”, „Baw się lalkami”, „C’est la vie – Paryż z pocztówki”, „Siódmy rok”, „Magia to ja”, „Wymyśliłem ciebie”, „Smakować świat”, „Jak na lotni” czy „Bądź moim natchnieniem”. Wspomniana „Ballada” została skomponowana przez Michała Lorenca, a tekst zainspirowany jest wierszem Wojciecha Bellona „Ślepiec”.
O czym opowiada polski serial „Przyjaciele”?
Akcja miniserialu osadzona została w powojennej Polsce, a rozgrywa się w latach 1945-1956, czyli w czasie parcelacji majątków obszarniczych. Widzowie poznają losy trzech przyjaciół – inteligenta, robotnika i chłopa, reprezentujących trzy klasy społeczne. Wszyscy zdecydowali się zaangażować w działalność Związku Młodzieży Polskiej, mając tym samym swój udział w tworzeniu podwalin systemu Polski Ludowej. Przeżywają pierwsze miłości, nie zawsze lokując swe uczucia odpowiednio (tak jak ma to miejsce w przypadku Daniela romansującego z żoną nauczyciela), uczestniczą w wakacyjnym obozie organizacji „Służba Polsce” odbywającym się w kopalni piasku kwarcowego w pobliżu Tomaszowa Mazowieckiego, zdają egzaminy na studia czy podejmują pierwszą pracę, a także obserwują strajki, jakie organizowane są w zakładach pracy na początku lat 80. W jednym z numerów „Filmu” Ilona Łepkowska szczegółowo opisała scenę egzaminu wstępnego na politechnikę w 1951 roku. Szczególnie dla najmłodszego pokolenia czytelników Histmaga ciekawy może być mechanizm przyznawania punktów, które przyznawano wówczas nie tylko za wiedzę, ale za zasługi wojenne, polityczne gospodarcze, ale i za zasługi rodziny, czy za pochodzenie.
Z uwagi na realia, w jakich osadzona została akcja, przygody głównych bohaterów dalekie są od perypetii dnia codziennego, które przeżywają młodzi ludzie znani z amerykańskiej wersji „Przyjaciół”. Polska produkcja pokazuje losy pierwszego pokolenia działaczy Polski Ludowej.
Jak mówił Andrzej Kostenko w wywiadzie przeprowadzonym przez Ninę Słowińską dla magazynu „Film”:
Wiedziałem, że moja decyzja podjęcia tej realizacji została przez wielu ludzi odczytana jako chęć podlizania się władzy, zrobienia agitki o wspaniałej przeszłości historycznej w okresie od wojny do 1956 roku. Panowała opinia, że jest to serial o ZMP, a pod tym hasłem wszyscy rozumieli dość jednoznaczne ujęcie tematu. Z tego powodu niektórzy aktorzy, którym proponowałem role, odmawiali, nie starając się nawet wysłuchać moich argumentów. Rozpocząłem pracę z dużym obciążeniem psychicznym (...).
Z kolei Ilona Łepkowska cytuje inną wypowiedź reżysera:
Panuje przekonanie, że niemożliwe jest zrobienie filmu, który by w sposób prawdziwy, rzetelny oddał atmosferę tamtych czasów. Realizacja „Przyjaciół” jest jedną z prób przełamania tej opinii i milczenia. Z milczenia twórców na ten temat nie może nic wyniknąć - mówił Andrzej Kostenko.
Serial nie zrobił zawrotnej kariery. Został ocenzurowany i zapomniany. Produkcję uznano za kontrowersyjną i krytykowano za schematyzm, rażące uproszczenia i konformizm. Stanowi jednak pewną formę zapisu rzeczywistości, dlatego warto sięgnąć po tę produkcję i krytycznym okiem przyjrzeć się realizacji oraz ukazanej w niej historii.
Zrekonstruowany serial można obejrzeć TU oraz TU!
Źródła:
Prasa:
„Trybuna Robotnicza. Magazyn Niedziela”, 1981, nr 147
Sławińska Nina, Kto nie ryzykuje… [w:] „Film”, 1981, nr 33, s. 10-11.
Łepkowska I., GAUDEAMUS 1951 [w:] „Film”, 1980 r., nr 01, s. 6-7.
