Agnieszka Krzemińska – „Homo nie tylko sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach” – recenzja i ocena
Agnieszka Krzemińska – „Homo nie tylko sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach” – recenzja i ocena
Archeologia epoki kamienia, czyli najdawniejsze dzieje gatunku ludzkiego to dynamicznie rozwijająca się gałąź wiedzy. Wpływ na to mają zarówno nowe odkrycia, coraz doskonalsze metody badawcze, ale także zmieniające się paradygmaty i sposoby analizowania dawnych źródeł. Napływ informacji jest na tyle duży, że nie będąc specjalistą w tej dziedzinie, trudno nadążyć za kolejnymi osiągnięciami nauki na tym polu. Na szczęście na rynek trafiła niedawno książka, która wychodzi naprzeciw każdemu, kto chciałby zaktualizować swój zasób wiadomości na ten temat. Mowa tutaj o pracy Agnieszki Krzemińskiej – „Homo nie tylko sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach”, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego.
Agnieszka Krzemińska z wykształcenia jest archeologiem, specjalizującym się w dziejach starożytnego Egiptu (pracę magisterską, dotyczącą miłości w piśmiennictwie starożytnego Egiptu, obroniła na Uniwersytecie Warszawskim w 1998 roku). Publikowała teksty popularnonaukowe na łamach czasopism, takich jak „Polityka” czy „Świat Nauki”. Związana była także z czasopismem „Archeologia Żywa”. Jej poprzednia książka – „Grody, garnki i uczeni” (2022) została nagrodzona Złotą Różą dla najlepszej książki popularnonaukowej, a sama autorka została laureatką konkursu Popularyzator Nauki w kategorii media.
Najnowsze dzieło Agnieszki Krzemińskiej poświęcone zostało najdawniejszej przeszłości naszego gatunku. Autorka za cel postawiła sobie przedstawienie najnowszych wyników badań, które często stają w sprzeczności zarówno z dawnymi ustaleniami badaczy, jak też popularnymi wciąż mitami i stereotypami, dotyczącymi naszej prehistorii. W każdym z ośmiu rozdziałów, na które podzielona została cała książka, przedstawia oddzielny „zwrot akcji” i „trzęsienie ziemi” - jak sama to określa we wstępie do swojego wywodu – dotyczący badań nad poszczególnymi elementami przeszłości człowieka. Przykładowo – w rozdziale III (Nie tylko my) autorka wprowadza nas w niuanse paleogenetyki i jej najnowszych ustaleń dotyczących antropogenezy, a w rozdziale V (Nie tylko mięso) prezentuje świeże informacje na temat diety naszych przodków i sposobów jej badania. W innych częściach pracy omawia kwestie dotyczące między innymi: dawnej wytwórczości, zdrowia, stosunków społecznych, (często bagatelizowanej) roli kobiet w pradziejach, czy też wpływu człowieka na środowisko w pradziejach. Opowieść autorki jest zatem wielowątkowa, a spojrzenie na przeszłość szerokie i gruntowne. Bez wątpienia jest to główna zaleta omawianej pracy.
Do jej zalet należy także rzetelność autorki. Jej książka, choć ma charakter popularnonaukowy, posiada aparat naukowy w postaci przypisów i odwołań do literatury przedmiotu, co pozwala weryfikować prezentowane informacje. By zadowolić głód wiedzy bardziej wymagających czytelników dodana została także krótka notka z propozycjami dalszej lektury (s. 265–268). Całości dopełnia indeks nazw geograficznych, etnicznych, stanowisk i kultur archeologicznych, który pozwoli na lepszą nawigację po tekście.
Poza atutami, książka nie jest wolna od drobnych niedociągnięć. Na stronach 297 i 298 zamieszczono niezbyt rozbudowane zestawienie polecanej literatury. Niestety zostało ono zredagowane w sposób niedbały – pojawiają się w nim prace, których tytuły są bądź zmienione, bądź nie ukazały się w ogóle w języku polskim, a w takim zostały umieszczone. Dotyczy to np. pracy E. Cleghorn – Wybrakowane. Jak leczono kobiety w świecie stworzonym przez mężczyzn (Poznań 2024), która została zapisana jako Choroby kobiet i medycyna męskiej dominacji, a miejsce wydania zmieniono na Warszawę. W liczącej 25 pozycji liście błędów takich jest więcej. Niedociągnięcie to należy jednak zapisać na konto redakcji i korekty. W kilku miejscach pojawiają się także drobne omyłki lub chochliki drukarskie, np. słynna figurka Wenus z Dolních Věstonic nazwana jest „bezgłową” (s. 128), choć głowę ewidentnie posiada (czego dowodem jest jej wizerunek, zamieszczony w książce), a imię myśliciela Jeana-Jacquessa Rousseau zostało zapisane jako Jean-Jak (s. 8). W żaden sposób jednak owe niewielkie potknięcia nie wpływają na ogólną ocenę książki.
„Homo nie tylko sapiens” Agnieszki Krzemińskiej jest bez wątpienia książką bardzo dobrą i godną polecenia. Napisana w sposób jasny i przejrzysty, poparta najnowszymi wynikami badań, niezwykle barwnie opowiada o najodleglejszej historii naszego gatunku. Z pewnością zadowoli każdego, kto po nią sięgnie.
