Basil Davidson - „Społeczna i polityczna historia Afryki w XX wieku” – recenzja i ocena

W kwestii tematyki książki najlepiej oddać głos samemu autorowi: Napisałem tę książkę przede wszystkim dla studentów i innych czytelników, którzy przygotowują się do rozmaitych egzaminów na różnych poziomach studiów i którym potrzebne jest ogólne, ale rzetelne przedstawienie współczesnej historii Afryki. Jak pisze dalej, jego celem było napisanie przystępnej syntezy, którą należy czytać wraz z bardziej szczegółowymi opracowaniami na temat konkretnych zagadnień.

Publikacja zawiera wszechstronny opis historii Afryki od 1914 roku do przedednia XXI w. Tematem są wydarzenia od ostatecznego podziału Afryki między państwa kolonialne, aż po wyzwolenie się ostatnich kolonii, czyli Namibii (1990) i Erytrei (1993).

Książka napisana jest bardzo przystępnym językiem. Autor unika zagłębiania się w gąszcz politycznych skrótów czy przeintelektualizowanych ekonomicznych analiz. Zrozumiałymi słowami opisuje zawiłe kwestie, co sprawia, że jego praca nie powinna sprawiać trudności w odbiorze nawet tym, którzy zupełnie nie znają tematu.

Książkę skonstruowano na zasadzie podręcznika akademickiego. Dzieli się ona na cztery ułożone chronologiczne rozdziały. Każdy z nich jest z kolei podzielony na krótkie, tematyczne podrozdziały. Kolejne rozdziały zaczynają się od spisu zagadnień, jakie poruszane są w składających się na niego podrozdziałach, a kończą krótkim podsumowaniem. Bardzo ułatwia to znalezienie odpowiedzi na konkretne pytanie. Dodatkowo taki układ znacznie usprawnia czytanie książki – można przerywać lekturę na końcu dowolnego podrozdziału, bez obawy, że gdy ponownie zasiądziemy do książki, będziemy musieli cofnąć się o parę stron, by znów uchwycić wątek.

Wartość merytoryczną należy bez wątpienia ocenić wysoko. Davidson był przez wiele lat jednym z największych autorytetów w swojej dziedzinie, laureatem licznych nagród za swoją pracę naukową i popularyzatorską. Jeśli zaś ktoś poczuje się zainteresowany którymś z zagadnień, autor podaje bogatą bibliografię, od której można zacząć dalsze badania. Dużym ułatwieniem dla polskojęzycznego czytelnika jest spis książek w języku polskim, przygotowany przez dr Hannę Rubinkowską-Anioł z Katedry Języków i Kultur Afryki Uniwersytetu Warszawskiego.

Dzieło Davidsona można porównać do „Historii Afryki” autorstwa P. Curtina, S. Feiermana, L. Thompsona i J. Vansina, wydanej po polsku w 2003 r. Są to jednak prace napisane z zupełnie innymi założeniami. O ile „Historia Afryki” to wielka synteza dziejów tego kontynentu, o tyle Davidson skupia się na kolonializmie i jego następstwach, a także ogranicza czasowo niemal wyłącznie do XX w.

Cena książki wynosi obecnie od 32 do 45 zł. Trudno ją chyba uznać za przystępną, biorąc pod uwagę niewielkie rozmiary pracy (280 stron). Atutem jest skondensowana zawartość, a więc pasjonaci historii Afryki i tak powinni się na nią skusić. Wszystkim nie-pasjonatom także ją polecam, ewentualnie radzę odczekać, aż zgodnie z zasadami rynku ceny zostaną obniżone.

Książkę należy pochwalić za ładną szatę graficzną oraz dobrą jakość wydania. Szczególnie przyciąga uwagę ciekawie zaprojektowana okładka. Niestety książka ma także swoje wady. Zdarzają się literówki, we wnętrzu brak zdjęć, a liczba map jest niezadowalająca. Przydałaby się na przykład kolorowa mapa Afryki z aktualnymi granicami politycznymi lub zaznaczonymi państwami-członkami różnych organizacji międzynarodowych. Warto jednak wyrazić uznanie dla redakcji naukowej, która interweniowała w przypisach wszędzie tam, gdzie polski czytelnik mógłby mieć problemy z odbiorem treści z powodu natury przekładu lub małej znajomości danego zjawiska w Polsce.

Basil Davidson przyjmuje punkt widzenia Afrykańczyka. Ostro krytykuje system kolonialny i jego wciąż aktualne następstwa. Piętnuje chciwość Europejczyków, wyzyskiwanie i zmienianie lokalnych ludów. Z drugiej strony tam, gdzie Afrykańczycy sami zgotowali sobie smutny los, pisze o tym otwarcie, a także zauważa, że nie tylko Europejczycy, ale i sami Afrykańczycy brali udział w kolonialnym podboju Afryki. Autor wykazuje zdolność do łączenia tych dwóch płaszczyzn i daleki jest od zrzucania odpowiedzialności na jedną lub drugą stronę. Książka jest świetnym wstępem dla tych, którzy interesują się korzeniami dzisiejszej sytuacji na Czarnym Lądzie – zarówno dla studentów, jak i dla pasjonatów.

Redakcja: Michał Przeperski

Korekta: Dagmara Jagiełło