Da Vinci wymięka. W XVII-wiecznej Polsce zbudowali smoka, który naprawdę latał
Ten nieprawdopodobny, a stosunkowo mało znany fakt z naszej historii zawdzięczamy Tytusowi Liwiuszowi Boratyniemu. Boratyni był spolszczonym Włochem, który związał się z polskim dworem. Posiadał wiele talentów i zajmował się w życiu całkiem szerokim wachlarzem spraw. Po zakończeniu studiów na włoskich uniwersytetach pracował w Egipcie jako kartograf i archeolog, by niedługo później uczyć się w Wiedniu mincerstwa (czyli sztuki bicia monet). W 1641 roku trafił do Polski, gdzie na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci zrobił imponującą karierę między innymi jako architekt królewski, dyplomata, czy sekretarz władcy, zdobywając przy tym tytuł szlachecki, nadania i fortunę. Sławę zyskał sobie także jako konstruktor i uczony. Jego prace często miały bardzo praktyczny charakter. Opracował na przykład wagę do określania procentowego składu stopów metali, skonstruował napędzaną wiatrakami machinę do czerpania wody, budował mikroskopy i teleskopy.
Odrobina szaleństwa
Tytus Liwiusz Boratyni miał też jednak w sobie odrobinę szalonego naukowca. Jak wielu przed nim i jeszcze wielu po nim marzył o lataniu. Co ciekawe, mógł być całkiem blisko wysłania człowieka w przestworza. Jak podaje Andrzej Glass, w 1647 roku przedstawił królowi Władysławowi IV traktat „Latanie nie jest niemożliwe, tak jak to dotychczas powszechnie sądzono”. W nim snuł wizję wzniesienia się nad ziemię dzięki gazom lżejszym od powietrza. I to 133 lata przed balonem braci Montgolfier! Ostatecznie postawił jednak na drugą z opisanych w traktacie koncepcji i zbudował mechanicznego, machającego skrzydłami smoka. Wybór był o tyle nieszczęśliwy, że Boratyni przed 1637 rokiem zaliczył już nieudaną próbę skonstruowania skrzydeł do latania. Najwidoczniej uznał jednak, że głównym problemem była ograniczona siła człowieka, a rozwiązanie może stanowić odpowiednia maszyneria, wspomagająca jego wysiłki.
„Latający Smok”, jak nazwał swój projekt Boratyni, był ornitopterem, czyli urządzeniem wytwarzającym siłę nośną w taki sam sposób jak ptaki machające skrzydłami. Powietrzny statek wykonany był z drewna i fiszbinów. Miał osiem skrzydeł, z których cztery odpowiadały za wznoszenie, dwa za utrzymanie kierunku oraz nadawanie prędkości, a ostatnie dwa, umieszczone na głowie „smoka”, wyłącznie za prędkość. Statek powietrzny wyposażony był też w zaskakujące udogodnienia. Na pokładzie znalazła się busola, a konstrukcja kadłuba umożliwiała pływanie po wodzie. Gdyby nastąpiła awaria, dwuosobową załogę „smoka” uratować miał spadochron rozkładany przy pomocy mechanizmu sprężyn. Dźwignie i sprężyny zmuszały do pracy także same skrzydła, a napędzała je siła mięśni jednego z załogantów.
Latający smok, a w nim kot
Starając się u polskiego władcy o fundusze na rozwój swojego projektu, Boratyni na przełomie 1647 i 1648 roku zbudował model w mniejszej skali, o nieco zmodyfikowanym napędzie. Jak opisuje Karolina Targosz, mechanizm wprawiano w ruch z pomocą sznura wychodzącego spod ogona maszyny. Model miał też pasażera – kota, który ponoć z powodzeniem odbył testowy lot. Boratyni miał też skonstruować dwa inne modele ornitoptera swojego pomysłu. Jego maszyna zyskała rozgłos poza granicami Polski, zwłaszcza we francuskim środowisku naukowym.
Na tym jednak starania polskiego konstruktora stanęły. Bardziej przyziemne obowiązki, śmierć Władysława IV, a także problemy związane z potopem szwedzkim położyły kres młodzieńczym marzeniom o lataniu. Czym zajmował się w późniejszych latach Boratyni? Został chociażby starostą osieckim czy burgrabią krakowskim. Pod koniec życia napisał też traktat Misura universale, w którym przedstawił propozycję systemu mierniczego wzajemnie łatwo przeliczalnych: długości, objętości i ciężaru. Tytus Liwiusz Boratyni zmarł 28 września 1681 roku w Warszawie. Jego aeronautyczny projekt ostatecznie nie wypalił. Faktem pozostaje jednak, że w Polsce za czasów Władysława IV ktoś skonstruował latającego, mechanicznego smoka i na jego pokładzie z powodzeniem przewiózł kota.
Bibliografia:
Boratyni "Latający Smok", 1648, [w:] samolotypolskie.pl, [dostęp: 5 marca 2025], http://www.samolotypolskie.pl/samoloty/604/126/Boratyni-Latajacy-Smok .
Glass Andrzej, Boratyni (Burattini) Tytus Liwiusz (1617-1681), [w:] Inżynierowie Polscy w XIX i XX wieku, Tom VII, red. Józef Piłatowicz, wyd. Polskie Towarzystwo Historii Techniki, Warszawa 2001, s. 24-26.
Targosz Karolina, Model "latającego smoka" Titia Livia Burattiniego i nieznane reperkusje jego projektu, [w:] Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 34/3, 1989 r., s. 605-612.
