[snippet-385]

[GALLERY]https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/smolensk.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/smolensk_600x394_thb_59749.jpg;*Bitwa pod Smoleńskiem* – po sukcesie w pierwszych dniach operacji „Barbarossa” niemieckie oddziały pancerne Grupy Armii „Środek” ruszyły na wschód, zapuszczając się głęboko w terytorium ZSRR i kierując się na Moskwę. Wcześniej musiały jednak przekroczyć Dniepr i zdobyć Smoleńsk, w rejonie którego obronę organizowały wojska radzieckie pod dowództwem marsz. Siemiona Timoszenki. 10 lipca 1941 roku grupy pancerne generałów Guderiana i Hotha rozpoczęły atak, wbijając się w pozycje Armii Czerwonej. Decydujące walki rozegrały się na wschód od Smoleńska, w rejonie Jercewa, gdzie miało dojść do zamknięcia okrążenia. Twardo broniły się tam jednak oddziały pod dowództwem m.in. Konstantego Rokossowskiego, którym udało się częściowo powstrzymać atak niemiecki i pomóc uratować część okrążonych oddziałów. Ostatecznie jednak do niewoli trafiło ok. 300 tys. żołnierzy radzieckich. Bitwa, chociaż zakończona zwycięstwem niemieckim, pokazała jednak potencjał Armii Czerwonej w powstrzymywaniu blitzkriegu. W sierpniu oddziały pancerne Guderiana zostały wysłane na południe, w rejon Kijowa, co o kilka tygodni odwlekło szturm na Moskwę, ostatecznie przesądzając o porażce Niemców (fot. R. Kessler, Bundesarchiv, Bild 101I-137-1032-14A, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/moskwa.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/moskwa_600x365_thb_129716.jpg;*Bitwa pod Moskwą* – 2 października 1941 roku Niemcy ponownie ruszyli do uderzenia na stolicę ZSRR, przeznaczając do tego trzy grupy pancerne, trzy armie ogólnowojskowe i dwie floty powietrzne. Ofensywa nosiła kryptonim „Tajfun”. W początkowej fazie operacji udało im się rozgromić oddziały radzieckie pod Wiaźmą i Briańskiem, zadając dotkliwe straty przyszłym „gwiazdom” radzieckiego dowództwa: Rokossowskiemu i Iwanowi Koniewowi. Czołówki niemieckie musiały jednak mierzyć się z niesprzyjającą pogodą – najpierw jesiennymi deszczami i błotem, później zaś typową rosyjską zimą. Mimo tego posuwały się one naprzód, nie rozbijając jednak obrony radzieckiej, której propagandowym symbolem stała się tzw. „szosa wołokołamska”. Niemcy dotarli ok. 20 kilometrów od Moskwy, wytracili jednak impet. 5 grudnia ruszyła kontrofensywa radziecka, która odrzuciła Niemców na ok. 100-250 kilometrów od Moskwy. Kilkadziesiąt dywizji niemieckich poniosło dotkliwe straty, pierwsze poważna klęska armii niemieckiej w II wojnie światowej zatrzęsła też dowództwem niemieckim – stanowiska stracili m.in. dowódca wojsk lądowych gen. Walter von Brauchitsch i dowódcy armii pancernych Heinz Guderian i Erich Höpner (fot. domena publiczna).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/leningrad.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/leningrad_600x455_thb_199957.jpg;*Oblężenie Leningradu* – na fali powodzenia operacji „Barbarossa” Niemcy dotarli również pod Leningrad – drugie co do znaczenia miasto ZSRR, symboliczne również ze względu na swoją rolę kolebki rewolucji bolszewickiej. Z tego powodu do obrony miasta Armia Czerwona rzuciła wszystkie dostępne siły. 12 września 1941 roku oddziały Grupy Armii „Północ” podeszły pod Leningrad, próbując zdobyć miasto z marszu. Próba ta jednak nie powiodła się, Niemcy rozpoczęli więc oblężenia miasta, licząc na to, że blokada doprowadzi do kapitulacji. Wbrew przewidywaniom w walkach nie wzięła udziału armia fińska, która mimo rozpoczęcia „wojny kontynuacyjnej” z ZSRR nie podeszła pod Leningrad, zadowalając się zajęciem terenów utraconych w wojnie zimowej 1939-1940 roku. Lądowa blokada miasta spowodowała konieczność zaopatrywania go przez zamarznięte jezioro Ładoga. W Leningradzie (zwłaszcza zimą z 1941 na 1942 rok) panował głód – dzienne przydziały żywności spadły nawet do 125 gram chleba dla osób niepracujących, co sprawiało, że otrzymywali oni mniej niż 1/4 koniecznej dziennej dawki kilokalorii. W mieście zginęło od ponad 600 tys. (dane oficjalne) do nawet miliona (dane prawdopodobne) osób. Niemcy próbowali zdobyć Leningrad jeszcze w listopadzie 1941 roku oraz latem 1942 roku. Ostatecznie dopiero w styczniu 1943 roku Armia Czerwona przebiła się do miasta drogą lądową, a dopiero rok później, 27 stycznia 1944 roku, zakończono blokadę miasta (fot. Boris Kudoyarov, RIA Novosti archive, image #216, opublikowano na licencji "Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/stalingrad.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/stalingrad_600x405_thb_58539.jpg;*Bitwa stalingradzka* – w 1942 roku Niemcom udało się najpierw zdobyć Krym, później zaś ruszyli do ataku na froncie południowym. Hitler po klęsce pod Moskwą myślał o skupieniu się na gospodarczo najważniejszych ziemiach południa ZSRR, zwłaszcza roponośnych terenach Kaukazu. 28 czerwca wojska III Rzeszy wspierane przez sojuszników ruszyły w kierunku Donu, zdobywając Rostów, napotykając jednak również zacięty opór pod Woroneżem. Armia Czerwona chociaż traciła teren nie wpadała w okrążenie tak jak to miało miejsce w 1941 roku. Hitler początkowo chciał skupić się na kierunku kaukaskim, ostatecznie jednak nakazał 6. Armii gen. Paulusa i 4. Armii Pancernej gen. Hotha atak na Stalingrad, wielki ośrodek przemysłowy nad Wołgą. Siły marszałka Jeriemienki cofały się do miasta, co jak okazało się później wciągnęło Niemców w pułapkę. 23 sierpnia Luftwaffe 14-godzinnym bombardowaniem zrównała znaczną część miasta z ziemią, a dwa dni później Niemcy rozpoczęli walki lądowe o Stalingrad. Starcia w mieście były niezwykle ciężkie, gdyż nie pozwalały Wehrmachtowi wykorzystać sił pancernych i wikłały go w mozolne zdobywanie każdego budynku oraz walkę na małym dystansie, często wręcz. Ogromną rolę w Stalingradzie odegrali również snajperzy. 19 listopada na zachód od miasta ruszyła radziecka ofensywa pod kryptonimem „Uran”, która z dwóch stron zniszczyła oddziały (w znacznej części rumuńskie), które ubezpieczały skrzydła i tyły 6. Armii Paulusa. Niemcy zostali okrążeni w zrujnowanym mieście i po dwóch miesiącach ciężkich walk skapitulowali 31 stycznia i 2 lutego. Była to jedna z największych klęsk niemieckich w czasie II wojny światowej (fot. Bundesarchiv, Bild 146-1971-107-40, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/kaukaz.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/kaukaz_600x414_thb_75570.jpg;*Walki na Kaukazie* – równolegle do walk o Stalingrad rozwijało się niemieckie uderzenie na południe od tego miasta, mające na celu zdobycie roponośnych pól Kaukazu, niezbędnych do prowadzenia wojny obydwu stronom. Operacja nosiła kryptonim „Edelweiss”, czyli „Szarotka”. Po zdobyciu Rostowa i przekroczenia rzeki Kubań Niemcom udało się zająć Stawropol, Krasnodar i Noworosyjsk, położone na północno-wschodnich wybrzeżach Morza Czarnego, a także ośrodek wydobycia ropy naftowej w Majkopie, którego instalacje zostały jednak zniszczone przez wycofujących się Rosjan. Rozpoczęły się walki górskie na Kaukazie z udziałem wyspecjalizowanych niemieckich dywizji alpejskich. Jednym z najbardziej znanych epizodów tej kampanii było zatknięcie niemieckiej flagi przez żołnierzy 1. Dywizji Górskiej na szczycie Elbrusu – najwyższej góry Kaukazu. Ostatecznie Niemcy doszli do Władykaukazu oraz miejscowości Terekli-Mekteb w Dagestanie. W początkach stycznia 1943 roku Armia Czerwona rozpoczęła odzyskiwanie straconych terytoriów (fot. Bundesarchiv, Bild 146-1970-033-04, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/mars.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/mars_423x600_thb_73771.jpg;*Operacja „Mars”* – w 1942 roku miała miejsce jeszcze jedna wielka bitwa frontu wschodniego, o której często się zapomina. Chodzi o radziecką operację „Mars”, której celem było zniszczenie niemieckich sił w tzw. „występie rżewskim”, pozostałym po nieudanej ofensywie moskiewskiej. Gieorgij Żukow rzucił na ten odcinek ponad milion żołnierzy i 3,7 tysiąca czołgów, co było siłami porównywalnymi z zaangażowaniem w operację „Uran” pod Stalingradem. Rozpoczęty 25 listopada 1942 roku atak początkowo odniósł tylko częściowy sukces, ostatecznie jednak radzieckie oddziały pancerne wykrwawiły się na niemieckich punktach umocnionych, zaś nacierający 2. Korpus Kawalerii Gwardii wpadł w okrążenie. Armia Czerwona nie osiągnęła zamierzonych celów, poniosła ogromne straty (również w czołgach), nie zadając ich jednocześnie Niemcom. Ofensywa ta, będąca kompromitacją Żukowa, po wojnie była pomniejszana i nieobecna w propagandzie (fot. domena publiczna).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/kursk.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/kursk_600x406_thb_61580.jpg;*Bitwa pod Kurskiem* – w 1943 roku Niemcy podjęli próbę odzyskania inicjatywy na froncie wschodnim po klęsce stalingradzkiej. Jak się później okazało, była to ich ostatnia wielka ofensywa na tym teatrze działań wojennych. Jej celem było zaatakowanie w rejonie tzw. łuku kurskiego, powstałego po intensywnych walkach na początku 1943 roku, kiedy to po bitwie stalingradzkiej wojska radzieckie początkowo odzyskały Charków, by w marcu tego roku ponownie utracić to duże miasto. Plan operacji „Cytadela” zakładał, że wojska niemieckie siłami Grupy Armii „Środek” i Grupy Armii „Południe” zaatakują z północy i południa rejon Kurska i okrążą tam siły radzieckie. Atak rozpoczął się 5 lipca 1943 roku. Niemcy skierowali na odcinek kurski potężne siły pancerne, w tym czołgi nowego typu – „Tygrysy” i „Pantery” – oraz elitarne oddziały Waffen SS. Wojska radzieckie były przygotowane do odparcia ataku, stawiając zacięty opór od pierwszych dni ofensywy i szykując własne siły – Front Stepowy gen. Iwana Koniewa – do kontrataku. 12 lipca doszło na południowym odcinku do bitwy pod Prochorowką, uznawanej za największe starcie pancerne w historii (brało w nim udział ok. tysiąca pojazdów czołgów i dział pancernych). W tym samym czasie ruszało już natarcie radzieckie, które doprowadziło do przetrącenia siły ofensywnej oddziałów niemieckich i w kolejnych miesiącach wyzwolenia wielu terenów aż do linii Dniepru, w tym Kijowa i Smoleńska (fot. F. Zschäckel, Bundesarchiv, Bild 101III-Zschaeckel-206-35, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/bagration.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/bagration_600x398_thb_78667.jpg;*Operacja „Bagration”* – Rok 1944 w propagandzie stalinowskiej nazywany był rokiem „dziesięciu stalinowskich uderzeń”, które doprowadziły do odrzucenia Niemców daleko na zachód. Najważniejszym z nich była operacja „Bagration”, nazwana imieniem gruzińskiego księcia i carskiego generała Piotra Bagrationa, poległego w bitwie pod Borodino. Autorem koncepcji ofensywy był marsz. Konstanty Rokossowski, dowódca 1. Frontu Białoruskiego. Zaplanował on szerokie uderzenie na Białorusi omijające z północy i południa bagna poleskie. 22 czerwca 1944 roku, w trzecią rocznicę ataku III Rzeszy na ZSRR, Armia Czerwona ruszyła do ofensywy, która przyniosła jej jeden z największych sukcesów w czasie wojny. Błyskawicznie osiągnięto przełamanie, zdobyto Mińsk, Lwów, Wilno i Grodno i przede wszystkim odcięto na Białorusi tysiące żołnierzy niemieckiej Grupy Armii Środek – straty III Rzeszy szacuje się na 300 tys. zabitych i 120 tys. jeńców (fot. domena publiczna).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/wisla.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/wisla_600x398_thb_216219.jpg;*Walki nad Wisłą* – w końcu lipca 1944 roku Armia Czerwona dotarła do Wisły. Oddziały 2. Armii Pancernej gen. Bogdanowa próbowały ruszyć w kierunku Warszawy, zostały jednak w pierwszych dniach sierpnia powstrzymane i zdziesiątkowane w rejonie Radzymina. Wieść o zbliżających się do stolicy Polski czołgach radzieckich przyśpieszyła decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Równolegle oddziały 1. Frontu Białoruskiego i 1. Frontu Ukraińskiego zdobyły przyczółki na lewym brzegu Wisły – warecko-magnuszewski oraz baranowsko-sandomierski. Zwłaszcza w rejonie tego drugiego toczyły się zażarte walki, w których Niemcy zaangażowali duże siły pancerne, w tym użyte po raz pierwszy na froncie wschodnim czołgi ciężkie „Tygrys Królewski”. W końca sierpnia 1944 roku doszło do stabilizacji przyczółka baranowsko-sandomierskiego, zajmującego ok. 2200 kilometrów kwadratowych i bardzo silnie zaminowanego. Dopiero w połowie września Armia Czerwona i 1. Armia Wojska Polskiego podeszły pod Warszawę, zdobywając Pragę i przeprowadzając nieudaną próbę uchwycenia przyczółków na Czerniakowie, Powiślu i Żoliborzu. Atak oddziałów gen. Berlinga, skierowany na pomoc powstaniu warszawskiemu, nie przyniósł oczekiwanych skutków z powodu zbyt słabych sił, złego przygotowania i wrogiego stosunku Stalina wobec polskiego powstania (fot. pomnik bitwy pod Studziankami na przyczółku warecko-magnuszewskim, A. Leszkiewicz, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/berlin.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/berlin_600x396_thb_83358.jpg;*Operacja berlińska* – w styczniu 1945 roku ruszyła wielka ofensywa wiślańsko-odrzańska Armia Czerwonej, która miała pierwotnie na celu zdobycie Berlina. Chociaż już 2 lutego zdobyto pierwszy przyczółek na lewym brzegu Odry, to w związku z zagrożeniem niemieckim ze strony Pomorza wstrzymano się z próbą zdobycia stolicy III Rzeszy. Ostateczna ofensywa ruszyła dopiero 16 kwietnia. Józef Stalin w jej trakcie próbował rozegrać rywalizację dowódców dwóch kluczowych frontów – marszałków Żukowa i Koniewa – początkowo nie wyznaczając roli zdobywcy Berlina żadnemu z nich. Niemcy, mimo prób obrony w rejonie wzgórz Seelow, nie mieli szans z nacierającą masą oddziałów radzieckich. Jedynym problemem były dla  Armii Czerwonej próby dokonywania przez Niemców kontrataków, mających na celu odblokowanie Berlina. Miasto zostało okrążone i od 23 kwietnia toczyły się o nie zacięte walki, przede wszystkim oddziałów Żukowa. W końcowej fazie szturmu wzięła udział także siły polskie: 1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki oraz oddziały artylerii, moździerzy i pontonowo-mostowe. Miasto zdobyto 2 maja. Równolegle Armia Czerwona prowadziła natarcie na zachód w kierunku Łaby, gdzie spotkała się z wojskami alianckimi, oraz na południe, w rejon Pragi czeskiej (fot. C. Weinrother, Bundesarchiv, B 145 Bild-P054320, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).

[GALLERY]https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/smolensk.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/smolensk_600x394_thb_59749.jpg; Bitwa pod Smoleńskiem – po sukcesie w pierwszych dniach operacji „Barbarossa” niemieckie oddziały pancerne Grupy Armii „Środek” ruszyły na wschód, zapuszczając się głęboko w terytorium ZSRR i kierując się na Moskwę. Wcześniej musiały jednak przekroczyć Dniepr i zdobyć Smoleńsk, w rejonie którego obronę organizowały wojska radzieckie pod dowództwem marsz. Siemiona Timoszenki. 10 lipca 1941 roku grupy pancerne generałów Guderiana i Hotha rozpoczęły atak, wbijając się w pozycje Armii Czerwonej. Decydujące walki rozegrały się na wschód od Smoleńska, w rejonie Jercewa, gdzie miało dojść do zamknięcia okrążenia. Twardo broniły się tam jednak oddziały pod dowództwem m.in. Konstantego Rokossowskiego, którym udało się częściowo powstrzymać atak niemiecki i pomóc uratować część okrążonych oddziałów. Ostatecznie jednak do niewoli trafiło ok. 300 tys. żołnierzy radzieckich. Bitwa, chociaż zakończona zwycięstwem niemieckim, pokazała jednak potencjał Armii Czerwonej w powstrzymywaniu blitzkriegu. W sierpniu oddziały pancerne Guderiana zostały wysłane na południe, w rejon Kijowa, co o kilka tygodni odwlekło szturm na Moskwę, ostatecznie przesądzając o porażce Niemców (fot. R. Kessler, Bundesarchiv, Bild 101I-137-1032-14A, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/moskwa.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/moskwa_600x365_thb_129716.jpg; Bitwa pod Moskwą – 2 października 1941 roku Niemcy ponownie ruszyli do uderzenia na stolicę ZSRR, przeznaczając do tego trzy grupy pancerne, trzy armie ogólnowojskowe i dwie floty powietrzne. Ofensywa nosiła kryptonim „Tajfun”. W początkowej fazie operacji udało im się rozgromić oddziały radzieckie pod Wiaźmą i Briańskiem, zadając dotkliwe straty przyszłym „gwiazdom” radzieckiego dowództwa: Rokossowskiemu i Iwanowi Koniewowi. Czołówki niemieckie musiały jednak mierzyć się z niesprzyjającą pogodą – najpierw jesiennymi deszczami i błotem, później zaś typową rosyjską zimą. Mimo tego posuwały się one naprzód, nie rozbijając jednak obrony radzieckiej, której propagandowym symbolem stała się tzw. „szosa wołokołamska”. Niemcy dotarli ok. 20 kilometrów od Moskwy, wytracili jednak impet. 5 grudnia ruszyła kontrofensywa radziecka, która odrzuciła Niemców na ok. 100-250 kilometrów od Moskwy. Kilkadziesiąt dywizji niemieckich poniosło dotkliwe straty, pierwsze poważna klęska armii niemieckiej w II wojnie światowej zatrzęsła też dowództwem niemieckim – stanowiska stracili m.in. dowódca wojsk lądowych gen. Walter von Brauchitsch i dowódcy armii pancernych Heinz Guderian i Erich Höpner (fot. domena publiczna).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/leningrad.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/leningrad_600x455_thb_199957.jpg; Oblężenie Leningradu – na fali powodzenia operacji „Barbarossa” Niemcy dotarli również pod Leningrad – drugie co do znaczenia miasto ZSRR, symboliczne również ze względu na swoją rolę kolebki rewolucji bolszewickiej. Z tego powodu do obrony miasta Armia Czerwona rzuciła wszystkie dostępne siły. 12 września 1941 roku oddziały Grupy Armii „Północ” podeszły pod Leningrad, próbując zdobyć miasto z marszu. Próba ta jednak nie powiodła się, Niemcy rozpoczęli więc oblężenia miasta, licząc na to, że blokada doprowadzi do kapitulacji. Wbrew przewidywaniom w walkach nie wzięła udziału armia fińska, która mimo rozpoczęcia „wojny kontynuacyjnej” z ZSRR nie podeszła pod Leningrad, zadowalając się zajęciem terenów utraconych w wojnie zimowej 1939-1940 roku. Lądowa blokada miasta spowodowała konieczność zaopatrywania go przez zamarznięte jezioro Ładoga. W Leningradzie (zwłaszcza zimą z 1941 na 1942 rok) panował głód – dzienne przydziały żywności spadły nawet do 125 gram chleba dla osób niepracujących, co sprawiało, że otrzymywali oni mniej niż 1/4 koniecznej dziennej dawki kilokalorii. W mieście zginęło od ponad 600 tys. (dane oficjalne) do nawet miliona (dane prawdopodobne) osób. Niemcy próbowali zdobyć Leningrad jeszcze w listopadzie 1941 roku oraz latem 1942 roku. Ostatecznie dopiero w styczniu 1943 roku Armia Czerwona przebiła się do miasta drogą lądową, a dopiero rok później, 27 stycznia 1944 roku, zakończono blokadę miasta (fot. Boris Kudoyarov, RIA Novosti archive, image #216, opublikowano na licencji "Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/stalingrad.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/stalingrad_600x405_thb_58539.jpg; Bitwa stalingradzka – w 1942 roku Niemcom udało się najpierw zdobyć Krym, później zaś ruszyli do ataku na froncie południowym. Hitler po klęsce pod Moskwą myślał o skupieniu się na gospodarczo najważniejszych ziemiach południa ZSRR, zwłaszcza roponośnych terenach Kaukazu. 28 czerwca wojska III Rzeszy wspierane przez sojuszników ruszyły w kierunku Donu, zdobywając Rostów, napotykając jednak również zacięty opór pod Woroneżem. Armia Czerwona chociaż traciła teren nie wpadała w okrążenie tak jak to miało miejsce w 1941 roku. Hitler początkowo chciał skupić się na kierunku kaukaskim, ostatecznie jednak nakazał 6. Armii gen. Paulusa i 4. Armii Pancernej gen. Hotha atak na Stalingrad, wielki ośrodek przemysłowy nad Wołgą. Siły marszałka Jeriemienki cofały się do miasta, co jak okazało się później wciągnęło Niemców w pułapkę. 23 sierpnia Luftwaffe 14-godzinnym bombardowaniem zrównała znaczną część miasta z ziemią, a dwa dni później Niemcy rozpoczęli walki lądowe o Stalingrad. Starcia w mieście były niezwykle ciężkie, gdyż nie pozwalały Wehrmachtowi wykorzystać sił pancernych i wikłały go w mozolne zdobywanie każdego budynku oraz walkę na małym dystansie, często wręcz. Ogromną rolę w Stalingradzie odegrali również snajperzy. 19 listopada na zachód od miasta ruszyła radziecka ofensywa pod kryptonimem „Uran”, która z dwóch stron zniszczyła oddziały (w znacznej części rumuńskie), które ubezpieczały skrzydła i tyły 6. Armii Paulusa. Niemcy zostali okrążeni w zrujnowanym mieście i po dwóch miesiącach ciężkich walk skapitulowali 31 stycznia i 2 lutego. Była to jedna z największych klęsk niemieckich w czasie II wojny światowej (fot. Bundesarchiv, Bild 146-1971-107-40, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/kaukaz.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/kaukaz_600x414_thb_75570.jpg; Walki na Kaukazie – równolegle do walk o Stalingrad rozwijało się niemieckie uderzenie na południe od tego miasta, mające na celu zdobycie roponośnych pól Kaukazu, niezbędnych do prowadzenia wojny obydwu stronom. Operacja nosiła kryptonim „Edelweiss”, czyli „Szarotka”. Po zdobyciu Rostowa i przekroczenia rzeki Kubań Niemcom udało się zająć Stawropol, Krasnodar i Noworosyjsk, położone na północno-wschodnich wybrzeżach Morza Czarnego, a także ośrodek wydobycia ropy naftowej w Majkopie, którego instalacje zostały jednak zniszczone przez wycofujących się Rosjan. Rozpoczęły się walki górskie na Kaukazie z udziałem wyspecjalizowanych niemieckich dywizji alpejskich. Jednym z najbardziej znanych epizodów tej kampanii było zatknięcie niemieckiej flagi przez żołnierzy 1. Dywizji Górskiej na szczycie Elbrusu – najwyższej góry Kaukazu. Ostatecznie Niemcy doszli do Władykaukazu oraz miejscowości Terekli-Mekteb w Dagestanie. W początkach stycznia 1943 roku Armia Czerwona rozpoczęła odzyskiwanie straconych terytoriów (fot. Bundesarchiv, Bild 146-1970-033-04, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/mars.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/mars_423x600_thb_73771.jpg; Operacja „Mars” – w 1942 roku miała miejsce jeszcze jedna wielka bitwa frontu wschodniego, o której często się zapomina. Chodzi o radziecką operację „Mars”, której celem było zniszczenie niemieckich sił w tzw. „występie rżewskim”, pozostałym po nieudanej ofensywie moskiewskiej. Gieorgij Żukow rzucił na ten odcinek ponad milion żołnierzy i 3,7 tysiąca czołgów, co było siłami porównywalnymi z zaangażowaniem w operację „Uran” pod Stalingradem. Rozpoczęty 25 listopada 1942 roku atak początkowo odniósł tylko częściowy sukces, ostatecznie jednak radzieckie oddziały pancerne wykrwawiły się na niemieckich punktach umocnionych, zaś nacierający 2. Korpus Kawalerii Gwardii wpadł w okrążenie. Armia Czerwona nie osiągnęła zamierzonych celów, poniosła ogromne straty (również w czołgach), nie zadając ich jednocześnie Niemcom. Ofensywa ta, będąca kompromitacją Żukowa, po wojnie była pomniejszana i nieobecna w propagandzie (fot. domena publiczna).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/kursk.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/kursk_600x406_thb_61580.jpg; Bitwa pod Kurskiem – w 1943 roku Niemcy podjęli próbę odzyskania inicjatywy na froncie wschodnim po klęsce stalingradzkiej. Jak się później okazało, była to ich ostatnia wielka ofensywa na tym teatrze działań wojennych. Jej celem było zaatakowanie w rejonie tzw. łuku kurskiego, powstałego po intensywnych walkach na początku 1943 roku, kiedy to po bitwie stalingradzkiej wojska radzieckie początkowo odzyskały Charków, by w marcu tego roku ponownie utracić to duże miasto. Plan operacji „Cytadela” zakładał, że wojska niemieckie siłami Grupy Armii „Środek” i Grupy Armii „Południe” zaatakują z północy i południa rejon Kurska i okrążą tam siły radzieckie. Atak rozpoczął się 5 lipca 1943 roku. Niemcy skierowali na odcinek kurski potężne siły pancerne, w tym czołgi nowego typu – „Tygrysy” i „Pantery” – oraz elitarne oddziały Waffen SS. Wojska radzieckie były przygotowane do odparcia ataku, stawiając zacięty opór od pierwszych dni ofensywy i szykując własne siły – Front Stepowy gen. Iwana Koniewa – do kontrataku. 12 lipca doszło na południowym odcinku do bitwy pod Prochorowką, uznawanej za największe starcie pancerne w historii (brało w nim udział ok. tysiąca pojazdów czołgów i dział pancernych). W tym samym czasie ruszało już natarcie radzieckie, które doprowadziło do przetrącenia siły ofensywnej oddziałów niemieckich i w kolejnych miesiącach wyzwolenia wielu terenów aż do linii Dniepru, w tym Kijowa i Smoleńska (fot. F. Zschäckel, Bundesarchiv, Bild 101III-Zschaeckel-206-35, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/bagration.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/bagration_600x398_thb_78667.jpg; Operacja „Bagration” – Rok 1944 w propagandzie stalinowskiej nazywany był rokiem „dziesięciu stalinowskich uderzeń”, które doprowadziły do odrzucenia Niemców daleko na zachód. Najważniejszym z nich była operacja „Bagration”, nazwana imieniem gruzińskiego księcia i carskiego generała Piotra Bagrationa, poległego w bitwie pod Borodino. Autorem koncepcji ofensywy był marsz. Konstanty Rokossowski, dowódca 1. Frontu Białoruskiego. Zaplanował on szerokie uderzenie na Białorusi omijające z północy i południa bagna poleskie. 22 czerwca 1944 roku, w trzecią rocznicę ataku III Rzeszy na ZSRR, Armia Czerwona ruszyła do ofensywy, która przyniosła jej jeden z największych sukcesów w czasie wojny. Błyskawicznie osiągnięto przełamanie, zdobyto Mińsk, Lwów, Wilno i Grodno i przede wszystkim odcięto na Białorusi tysiące żołnierzy niemieckiej Grupy Armii Środek – straty III Rzeszy szacuje się na 300 tys. zabitych i 120 tys. jeńców (fot. domena publiczna).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/wisla.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/wisla_600x398_thb_216219.jpg; Walki nad Wisłą – w końcu lipca 1944 roku Armia Czerwona dotarła do Wisły. Oddziały 2. Armii Pancernej gen. Bogdanowa próbowały ruszyć w kierunku Warszawy, zostały jednak w pierwszych dniach sierpnia powstrzymane i zdziesiątkowane w rejonie Radzymina. Wieść o zbliżających się do stolicy Polski czołgach radzieckich przyśpieszyła decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Równolegle oddziały 1. Frontu Białoruskiego i 1. Frontu Ukraińskiego zdobyły przyczółki na lewym brzegu Wisły – warecko-magnuszewski oraz baranowsko-sandomierski. Zwłaszcza w rejonie tego drugiego toczyły się zażarte walki, w których Niemcy zaangażowali duże siły pancerne, w tym użyte po raz pierwszy na froncie wschodnim czołgi ciężkie „Tygrys Królewski”. W końca sierpnia 1944 roku doszło do stabilizacji przyczółka baranowsko-sandomierskiego, zajmującego ok. 2200 kilometrów kwadratowych i bardzo silnie zaminowanego. Dopiero w połowie września Armia Czerwona i 1. Armia Wojska Polskiego podeszły pod Warszawę, zdobywając Pragę i przeprowadzając nieudaną próbę uchwycenia przyczółków na Czerniakowie, Powiślu i Żoliborzu. Atak oddziałów gen. Berlinga, skierowany na pomoc powstaniu warszawskiemu, nie przyniósł oczekiwanych skutków z powodu zbyt słabych sił, złego przygotowania i wrogiego stosunku Stalina wobec polskiego powstania (fot. pomnik bitwy pod Studziankami na przyczółku warecko-magnuszewskim, A. Leszkiewicz, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl).@https://histmag.org/grafika/2017_ciekawostki/bitwy-wschod/berlin.jpg;https://histmag.org/grafika/thumbsold/berlin_600x396_thb_83358.jpg; Operacja berlińska – w styczniu 1945 roku ruszyła wielka ofensywa wiślańsko-odrzańska Armia Czerwonej, która miała pierwotnie na celu zdobycie Berlina. Chociaż już 2 lutego zdobyto pierwszy przyczółek na lewym brzegu Odry, to w związku z zagrożeniem niemieckim ze strony Pomorza wstrzymano się z próbą zdobycia stolicy III Rzeszy. Ostateczna ofensywa ruszyła dopiero 16 kwietnia. Józef Stalin w jej trakcie próbował rozegrać rywalizację dowódców dwóch kluczowych frontów – marszałków Żukowa i Koniewa – początkowo nie wyznaczając roli zdobywcy Berlina żadnemu z nich. Niemcy, mimo prób obrony w rejonie wzgórz Seelow, nie mieli szans z nacierającą masą oddziałów radzieckich. Jedynym problemem były dla Armii Czerwonej próby dokonywania przez Niemców kontrataków, mających na celu odblokowanie Berlina. Miasto zostało okrążone i od 23 kwietnia toczyły się o nie zacięte walki, przede wszystkim oddziałów Żukowa. W końcowej fazie szturmu wzięła udział także siły polskie: 1. Dywizja Piechoty im. Tadeusza Kościuszki oraz oddziały artylerii, moździerzy i pontonowo-mostowe. Miasto zdobyto 2 maja. Równolegle Armia Czerwona prowadziła natarcie na zachód w kierunku Łaby, gdzie spotkała się z wojskami alianckimi, oraz na południe, w rejon Pragi czeskiej (fot. C. Weinrother, Bundesarchiv, B 145 Bild-P054320, opublikowano na licencji "Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Niemcy":https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/de/deed.en).

Polecamy e-book: „Polowanie na stalowe słonie. Karabiny przeciwpancerne 1917 – 1945”

Front wschodni: 10 wielkich bitew, które warto znać [Galeria]

Polecamy e-book: „Polowanie na stalowe słonie. Karabiny przeciwpancerne 1917 – 1945”