Frontyn – „Podstępy wojenne” – recenzja i ocena

Pasjonaci historii starożytnej chcący zapoznać się z przekładami dzieł klasycznych autorów mogą natrafić na wiele problemów. Wiele dzieł, jak chociażby Historia rzymska Kasjusza Diona, nie zostało przełożonych w całości. Jest i sporo takich, które nie posiadają polskich przekładów w ogóle. Naprzeciw tym potrzebom wychodzi zainicjowana przez Jerzego Ciechanowicza w 1998 roku i wznowiona w roku 2015 seria Biblioteka antyczna. Wydawane są w niej zarówno nowe przekłady znanych już dzieł ([Odyseja], [Iliada]), jak i dzieła, które nie były wcześniej tłumaczone. W 52. tomie serii ukazał się przekład Podstępów wojennych Frontyna, którego autorem jest Bogdan Burliga.

Podstępy wojenne Frontyna – dzieło unikalne

Sekstus Juliusz Frontynus to jedna z najbarwniejszych postaci rzymskiej sceny politycznej I w. n. e. Sprawował on najwyższe urzędy w Cesarstwie Rzymskim. Wielu badaczy widzi w nim jednego z przywódców spisku przeciwko cesarzowi Domicjanowi i tego, który umożliwił nowo panującej dynastii Antoninów ugruntowanie swojej pozycji. Ten mąż stanu ma w swoim dorobku obok sukcesów politycznych i wojskowych również dzieła literackie, które są bezcennym przykładem piśmiennictwa łacińskiego. Zarówno traktat dotyczący wodociągów rzymskich ([O akweduktach miasta Rzymu]), jak i Podstępy wojenne stanowią dla historyków nieocenione źródła informacji o tych aspektach rzymskiej cywilizacji. Frontynowe Podstępy stanowią jedyny traktat tego typu w języku łacińskim, który zachował się do naszych czasów.

Autor chciał, aby jego dzieło było swego rodzaju podręcznikiem dla dowódców. Jest to zbiór przydatnych anegdot, przygotowany w taki sposób, by czytająca go osoba mogła w szybki i prosty sposób znaleźć w nim informacje potrzebne do rozwiązania swojego problemu.

Dzieło podzielone jest na cztery księgi. Pierwsza zawiera rady odnoszące się do tego, co powinien uczynić dobry dowódca przed rozpoczęciem bitwy tak, aby odnieść zwycięstwo. Mowa tu, m.in. o kwestiach dotyczących planowania samego przebiegu bitwy oraz miejsca, w jakim zostanie ona stoczona. Wspomina też Frontyn o tym, jak należy pokierować poczynaniami własnej amii, by była ona właściwie gotowa do walki. Księga druga zawiera anegdoty, dotyczące przebiegu bitwy oraz tego, co następuje po jej zakończeniu. Znajdują się w niej wskazówki dotyczące tego, jak poprowadzić bitwę oraz tego, co robić po jej zakończeniu w sytuacji, gdy odnosi się zwycięstwo.

Frontyn przytacza też informacje o tym, jak zminimalizować ewentualne skutki porażki. Trzecia księga dzieła zawiera informacje przydatne w trakcie oblężeń, zarówno w przypadku, gdyby czytelnik dzieła był stroną oblegającą, jak i obleganą. Ostatnia czwarta księga poświęcona jest strategii. Zawiera rady dotyczące tego, jak powinien postępować dowódca (czytelnik), aby właściwie wypełniać swą rolę i ułatwić sobie w ten sposób osiągniecie sukcesu. Każda z ksiąg poprzedzona jest krótkim wstępem, w którym autor wyjaśnia szerzej poruszane w niej zagadnienia i przedstawia sposób, w jaki uporządkował anegdoty.

Osoby spodziewające się zwartej narracji mogą się poczuć zawiedzione. Dzieło Frontyna to zbiór anegdot w formie wypisów. Brak tu jednego bohatera czy zwartej akcji. Z tych powodów dzieło to może się wydać czytelnikowi specyficzne i trudne w odbiorze.

Podstępy wojenne i ich tłumaczenie

Oddany do naszych rąk przekład Podstępów wojennych to efekt doskonałej pracy tłumacza. Wstęp napisany przez Bogdana Burligę świetnie przybliża czytelnikowi osobę autora Podstępów i jego życie. Wiele dowiadujemy się również o samym tekście, jego konstrukcji i przeznaczeniu. Mowa też w tym miejscu o tym, jak tekst Frontyna był odbierany w kolejnych epokach i jakie zdanie na jego temat mają współcześni badacze dziejów antycznego Rzymu. Tłumacz zamieszcza we wstępie sporo ciekawych informacji dotyczących, np. pierwszego (i jedynego, nie licząc recenzowanej tutaj pozycji) polskojęzycznego przekładu Podstępów wojennych, który został wydany jeszcze w czasach Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Przekład i opracowanie tekstu wypada ocenić bardzo wysoko. Każda anegdota opatrzona jest przypisem, wyjaśniającym szerzej wszelkie szczegóły, które jej dotyczą. Podany jest (o ile to możliwe) czas i miejsce akcji, przybliżona osoba bohatera oraz źródło, z którego dany podstęp został zaczerpnięty. Jeśli anegdota jest przedstawiona w sposób zbyt skrótowy, tłumacz w przypisie objaśnia ją.

Szeroka bibliografia na końcu części wstępnej świadczy o dobrym przygotowaniu tłumacza do zadania, jakiego się podjął. Całości tłumaczenia dopełnia chronologiczne zestawienie anegdot oraz obszerny indeks imion i nazw geograficznych zawartych w dziele. Dzięki nim czytelnik nie tylko z łatwością zorientuje się w chronologii wydarzeń przedstawionych w dziele, ale z łatwością odnajdzie chociażby te fragmenty, które dotyczą jego ulubionej postaci historycznej. Korzystając z tych rozwiązań, lektura nawet dość trudnego w odbiorze dzieła, jakim są Podstępy wojenne, może stać się przyjemnością.

Wszystkie te zalety czynią z niniejszej książki pozycję wartościową merytorycznie, a jednocześnie bardzo przystępną. To rzecz zdecydowanie godna polecenia, zarówno zawodowym historykom, jak i pasjonatom wojskowości rzymskiej.