„Kolumbowie” to serial, który liczy już ponad 50 lat!
Krzysztof Sobieszczański „Kolumb”, zdjęcie wykonane w 1941 w KL Auschwitz (domena publiczna) Obok „Zakazanych piosenek”, „Kanału”, „Podziemnego frontu” czy „Kamiennego nieba” miniserial „Kolumbowie” należy do najstarszych polskich realizacji audiowizualnych podejmujących temat II wojny światowej, okupacji i Powstania Warszawskiego. To właśnie wspomniane filmy kształtowały świadomość historyczną pokoleń, które nie doświadczyły wojennej traumy.
Serial „Kolumbowie” stanowi telewizyjną adaptację powieści Romana Bratnego pt. „Kolumbowie. Rocznik 20”, która powstawała w latach 1955–1956, z kolei wydano ją w 1957 roku. Zekranizowano dwa pierwsze tomy, czyli „Śmierć po raz pierwszy” oraz „Śmierć po raz drugi” i w zaledwie pięciu odcinkach („Śmierć po raz pierwszy”, „Żegnaj Baśka”, „A jeśli będzie wiosna”, „Oto dziś”, „Śmierć po raz drugi”) zamknięto dzieje przedstawicieli pokolenia „Kolumbów” - pierwszego pokolenia urodzonego w niepodległej Polsce, wchodzącego w dorosłość w okresie II wojny światowej. Jego reprezentanci w niezwykle młodym wieku musieli chwycić za broń, przybierając barwy żołnierzy Armii Krajowej i stanąć do walki z niemieckim okupantem. Tłem opowieści traktującej o życiu pięciu przyjaciół są dzieje ruchu oporu w okupowanej i powstańczej Warszawie, a bohaterami - dwudziestoletni chłopcy, którzy zostali wplątani w dramatyczną historię Polski.
Reżyserii podjął się ceniony reżyser Janusz Morgenstern, który ma na swoim koncie takie produkcje jak „Popiół i diament” czy „Do widzenia, do jutra”. Realizował także seriale telewizyjne. Obok wspomnianych „Kolumbów”, za których w 1970 roku otrzymał Nagrodę Ministra Obrony Narodowej II stopnia, Nagrodę Przewodniczącego Komitetu d/s Radia i Telewizji oraz Złoty Ekran przyznawany przez pismo „Ekran” w kategorii: film telewizyjny (1971), nakręcił także kultową „Stawkę większą niż życie” (razem z Andrzejem Konicem) oraz „Polskie drogi”.
Co więcej, reżyser sam także należał do osławionego „pokolenia Kolumbów”, ponieważ urodził się 16 listopada 1922 roku w Mikulińcach koło Tarnopola. Zanim podjął się ekranizacji „Kolumbów” Romana Bratnego, w 1964 roku przeniósł na ekran jego inną książkę, a mianowicie – „Życie raz jeszcze”, której akcja rozgrywa się w pierwszych powojennych latach i dotyczy losów żarliwego komunisty, polskiego lotnika z RAF-u i działaczki młodzieżowej.
Realizacji telewizyjnej opowieści o „Kolumbach” podjął się Zespół Filmowy „Iluzjon”, a kierownikiem produkcji został Jerzy Buchwald. Serial powstał na kanwie książki Bratnego, ale autor ten stworzył także scenariusz. Muzykę skomponował Jerzy Matuszkiewicz, a autorem zdjęć był Tadeusz Wieżan. Do produkcji zaangażowano doborową obsadę. W role bohaterów wcielili się m.in.: Tadeusz Janczar (narrator), Jan Englert („Zygmunt”), Władysław Kowalski („Jerzy”), Jerzy Matałowski (jako Stanisław Skiernik ps. „Kolumb”), Karol Strasburger („Siwy”), Krzysztof Machowski („Czarny Olo”), Marek Perepeczko („Malutki”), Jerzy Trela (por. Jerzy Jagiełło, ps. „Florian” oraz jego brat Władysław), Alicja Jachiewicz („Niteczka”), Bożena Kowalczyk (Baśka) oraz Halina Golanko („Ałła”).
Warto dodać, że prototypem sylwetki „Kolumba” były dwie realnie istniejące osoby - Stanisław Likiernik o ps. „Staszek”/„Stach”, który od 1943 roku walczył w szeregach Kolegium A Kedywu oraz Krzysztof Sobieszczański o ps. „Kolumb”, żołnierz Marynarki Wojennej RP i Armii Krajowej, a także więzień KL Auschwitz, a później powstaniec warszawski, uczestnik wielu akcji sabotażowo-dywersyjnych oraz likwidacyjnych, w których brał udział jako obstawa. Jedna z nich miała miejsce 4 marca 1944 roku. Był to zamach przeprowadzony w okupowanej przez Niemców Warszawie, określany jako akcja Panienka. Operację tę zorganizował oddział Kedywu Armii Krajowej, a celem ataku był dowódca posterunku niemieckiej Bahnschutzpolizei na dworcu Warszawa Zachodnia - Karl Schmalz. Kryptonim akcji ma związek z przezwiskiem Schmalza, ponieważ był on określany przez warszawiaków właśnie „Panienką”.
Serial „Kolumbowie”: opis fabuły
Pilotażowy, pierwszy odcinek miniserialu opowiada o tym jak „Kolumb”, „Jerzy” i „Siwy” tworzą małą grupkę dywersyjną, a na jej czele staje „Zygmunt”. Młodzież stara się ułożyć sobie życie w czasie okupacji, jednocześnie walcząc o odzyskanie niepodległości przez Polskę. Jednym z zadań grupy jest przerzucenia tajnej drukarni w bezpieczne miejsce. Niestety, podczas realizacji rozkazu dochodzi do walki z patrolem żandarmerii niemieckiej, podczas której ginie „Siwy”.
W drugim odcinku widzowie śledzą dalsze losy grupy „Zygmunta”. Tym razem jej członkowie muszą zabić Bahnschutza Maltza, komendanta posterunku niemieckiej straży kolejowej. Podczas tej akcji także ponoszą stratę. W ręce Gestapo wpadła bowiem Baśka, dziewczyna „Kolumba”. Pomimo tego, że była bita i torturowana, nie wydała miejsca zamieszkania ukochanego.
Trzecia odsłona miniserialu to głównie perypetie związane z poszukiwaniem przez Gestapo tajnej radiostacji. Po długich poszukiwaniach Niemcom udało się wpaść na trop i trafili do mieszkania „Jerzego”. Ten przekonująco odegrał rolę nieświadomego niczego gospodarza mieszkania, jednakże aresztowano wszystkich, którzy zajmowali się obsługą urządzenia. Wzbudziło to podejrzenia innych i uznano go za winnego współpracy z Gestapo. Od wykonania wiszącego nad nim wyroku śmierci, wybronili go przyjaciele. Oczyszczony z zarzutów wrócił do grona konspiratorów.
Akcja czwartej części rozgrywa się w czasie Powstania Warszawskiego. Kolumbowie walcząc o ojczyznę, rzucili się do walki. Początkowo odnosili sukcesy, lecz szybko okazało się, że przewaga Niemców jest miażdżąca i musieli wycofać się na teren Starego Miasta. Nie wszystkim udało się ujść cało. Wśród poległych był m.in. „Malutki”.
Finałowy odcinek ukazuje z kolei jak zakończyła się obrona Starego Miasta. Uczestnicy powstania starają się dotrzeć do Śródmieścia. „Kolumb” zostaje ranny, a przebywająca w polowym szpitalu „Niteczka” – zgwałcona, a następnie zamordowana przez Niemców. Tak kończą się dzieje grupy „Zygmunta”.
Ponadczasowa opowieść
Z okazji 71. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego Telewizja Polska zdecydowała się na cyfrowe zrekonstruowanie pięcioodcinkowego miniserialu „Kolumbowie”. Przedsięwzięcie to przeprowadzono w Wydziale Digitalizacji i Rekonstrukcji Ośrodka Dokumentacji i Zbiorów Programowych TVP. W trakcie prac, które trwały aż 1 125 godzin (a sam serial trwa zaledwie około 279 minut) udało się usunąć wszelkie widoczne uszkodzenia, takie jak: rysy, zadrapania, odpryski emulsji czy nadmiar ziarnistości, brak stabilności kadru oraz migotania tła. Finalnie, obraz przeformatowano do formatu 16:9 i zapisano w rozdzielczości 4K, DPX 16 bit, log.
Wszystkie odcinki miniserialu „Kolumbowie” można obejrzeć TU.
Źródła:
- www.filmpolski.pl,
- www.akademiapolskiegofilmu.pl,
- www.wirtualnemedia.pl,
- www.mysl-polska.pl,
- www.alekinoplus.pl,
- Adam Cyra: „Kolumb” z powieści Romana Bratnego (pol.) [w:] „Myśl Polska”, nr 27-28
