Konsul honorowy to coś więcej, niż tylko funkcja
Flaga Polski na budynku polskiego konsulatu honorowego w Jerozolimie (fot. Hovev, domena publiczna) Dyplomacja jako forma kontaktów między państwami pojawiła się już w starożytności. Oczywiście nie było wtedy państw w ścisłym tego słowa znaczeniu, więc najprościej można stwierdzić, że prowadzili ją ówcześnie rządzący – jak choćby faraonowe czy władcy pochodzący z Bliskiego Wschodu. Dyplomację również uprawiano w starożytnym Rzymie, z którego wywodzi się upowszechniony niemal dwa tysiące lat temu termin „diploma”, oznaczający złożony we dwoje dokument jako rodzaj listów uwierzytelniających. Natomiast pierwsza zachowana instrukcja na temat zadań dyplomaty pochodzi z Indii.
Ogólnie polityka utrzymywania regularnych kontaktów dyplomatycznych zaczęła kształtować się od późnego średniowiecza i tym samym powstawały elementy prawa dotyczącego poselstw. Swoją drogą to niegdyś funkcja posła oznaczyła szefa misji dyplomatycznej, czyli po prostu ambasadora. Jeszcze za czasów II Rzeczypospolitej ambasady nazywało się poselstwami, a w języku rosyjskim do dzisiaj stosuje się powyższą terminologię. Przez wiele wieków prawo dyplomatyczne było prawem zwyczajowym, mimo że nie było spisanej podstawy tych zasad. Na przełomie XVIII i XIX wieku upowszechniły się terminy „dyplomacja” – „dyplomatyczny”, zastępując stosowane wcześniej wyrażenia „poselstwa” – „posłowie”. W 1815 roku na kongresie wiedeńskim z inicjatywy francuskiego mistrza dyplomacji Talleyranda, przyjęto trzy klasy przedstawicieli dyplomatycznych. Do pierwszej należeli ambasadorowie, legaci lub nuncjusze. W skład drugiej wchodzili posłowie i ministrowie, a trzecią stanowili chargé d'affaires. Dzisiaj obowiązujące normy prawa dyplomatycznego reguluje konwencja wiedeńska z 16 kwietnia 1961 roku.
Po co jest dyplomacja?
Najprościej rzecz ujmując, za dyplomację rozumie się prowadzenie przez państwo swojej polityki zagranicznej w stosunkach zewnętrznych. Zadaniem dyplomacji jest ochrona interesów swego kraju oraz jego obywateli przebywających za granicą. Dyplomata powinien wyszukiwać szanse zacieśniania powiązań, rozpoznawać potencjał wzajemnie korzystnej współpracy czy kreować przyjazne nastawienie elit danego kraju do tego, który on reprezentuje. Oczywiście ochroną interesów państwa i jego obywateli prowadzi się także za pomocą stosunków konsularnych. Konsulowie, konsulaty czy wydziały konsularne przy ambasadach zajmują się także zadaniami gospodarczymi, kulturalnymi czy administracyjnymi.
Najważniejszym przedstawicielem państwa polskiego za granicą jest ambasador, ale dla zwykłych obywateli przebywających na terenie obcego państwa to dyplomacja konsularna jest najistotniejsza. Gdy potrzebujemy wyrobić sobie jakiś dokument, to właśnie pierwsze swoje kroki kierujemy do konsulatu. To tutaj otrzymamy akt ślubu, świadectwo urodzenia czy potwierdzenie obywatelstwa. Rację ma były minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski, że służba konsularna jest swoistym MSZ w MSZ.
Ma własną odrębną sieć placówek – z konsulatami, zawodowymi i honorowymi, z własnym systemem naboru, budżetem, własnymi egzaminami, systemami informatycznymi i systemami działania. Jej zadaniem jest opieka nad polskimi obywatelami i osobami polskiego pochodzenia na całym świecie. Po to istnieje sieć kilkudziesięciu konsulatów, wydziałów konsularnych, agencji konsularnych. Każdy, kto choć raz stał w kolejce po wizę do konsulatu amerykańskiego, wie, jak ważna jest ich wydajność dla budowania wizerunku kraju – podkreśla Radosław Sikorski w swojej książce „Polska może być lepsza”, z której możemy dowiedzieć się wielu ciekawostek o polskiej dyplomacji.
Restytucja konsula honorowego jako otwarcie na świat
Urząd konsula honorowego jest częścią ministerstwa spraw zagranicznych, co zostało uwzględnione w konwencji wiedeńskiej. Konsulów honorowych mieliśmy już w dwudziestoleciu międzywojennym, jednak gdy po II wojnie światowej władzę w Polsce przejęli komuniści, zdecydowali się na likwidację tej funkcji, ponieważ mogło to wiązać się z brakiem kontroli nad osobą pełniącą powyższe stanowisko. Ponadto, w okresie PRL nie przyjmowano konsulów honorowych pochodzących z innych państw.
Po 1989 roku nastąpił „zdecydowany renesans tej instytucji” i to nie tylko w Polsce, ale w większości państw byłego bloku komunistycznego. Powodem dla przywrócenia u nas funkcji konsula honorowego było nie tylko odwoływanie się do pozytywnych doświadczeń z okresu międzywojennego, ale argumentowano to przede wszystkim kwestiami natury gospodarczej – jak choćby konieczność zacieśniania międzynarodowej współpracy gospodarczej.
W ciągu pierwszej dekady okresu transformacji politycznej w Polsce powstało ponad sto polskich konsulatów honorowych usytuowanych w różnych rejonach świata. Jak podkreśla były konsul generalny RP w Edynburgu Tomasz Trafas:
Należy tu zaznaczyć, że na reaktywowanie i swoisty wzrost popularności instytucji konsula honorowego miały również wpływ dwa istotne zadania polskich służb konsularnych w tym okresie: były to z jednej strony wzmożone funkcje promocyjne, będące między innymi konsekwencją ożywienia gospodarczego, działań prywatyzacyjnych, wymiany handlowej, przyciągania międzynarodowego kapitału, a z drugiej strony rosnące funkcje opiekuńcze spowodowane ruchami migracyjnymi Polaków i pojawieniem się na szeroką skalę zjawiska emigracji zarobkowej. Wpłynęło to na powstawanie nowych skupisk polonijnych, co z kolei generowało odmienną skalę problemów z zakresu ochrony konsularnej (podejmowanie interwencji czy funkcji doradczo-wspomagających).
Konsul honorowy to przede wszystkim misja
Na założenie konsulatu honorowego decydują się przede wszystkim osoby „sympatyzujące” z Polską – w dużej mierze mające obce obywatelstwo i rzadko posiadające jednocześnie obywatelstwo polskie. Co warte podkreślenia, taki konsul wedle naszych przepisów nie jest urzędnikiem państwowym, a jego sfera odpowiedzialności urzędniczej ulega znacznemu ograniczeniu. Ogromną rolę w wydawaniu zgody na powstanie konsulatu honorowego odgrywają względy natury finansowej – po prostu taka placówka otwierana jest ze środków zainteresowanego i zgodnie z przyjętymi zasadami, konsul honorowy ma obowiązek ponoszenia kosztów, które wiążą się z wykonywaniem funkcji konsularnych. Jakby tego było mało, różnica między konsulem honorowym a zwykłym konsulem jest przede wszystkim taka, że ten pierwszy pełni urząd społecznie, a więc nie pobiera wynagrodzenia za pełnioną służbę. Niemniej, do przywilejów takiej osoby należy prawo używania w samochodzie tablicy dyplomatycznej z literami CC czy posiadanie legitymacji dyplomatycznej, co ułatwia mu kontakty z władzami. Najczęściej jednak to państwa wyznaczają konkretny zakres praw i obowiązków z jakich mogą korzystać konsulowie honorowi.
Każda osoba starająca się o objęcie stanowiska konsula honorowego jest wcześniej sprawdzana przez służby specjalne państwa mianującego i przyjmującego, a zgodę muszą wydać obydwa ministerstwa spraw zagranicznych zainteresowanych stron. Konsul honorowy powinien dbać o to, aby obywateli polskich mieszkających w jego okręgu konsularnym państwo przyjmujące traktowało tak samo jak obywateli własnych, szczególnie w zakresie zatrudnienia, wynagradzania za pracę, przyznawania należnych świadczeń socjalnych czy dostępu do edukacji.
Obecnie na całym świecie jest ponad dwieście konsulatów honorowych RP. Ze względu na „zasiedziałość”, wprowadzono kadencyjność na stanowisku konsula honorowego. Wynikało to z tego, że w historii polskiej dyplomacji zdarzały się niegodne przypadki piastowania tej funkcji. Na przykład w 2000 roku Władysław Bartoszewski odwołał pełniącego obowiązki konsula honorowego w Argentynie i Urugwaju – Jana Kobylańskiego, oskarżanego między innymi za antysemickie wypowiedzi i działania szkodliwe dla polskiej racji stanu. Natomiast w 2014 roku konsul honorowy RP w Monako, zlecił morderstwo swojej teściowej, w nadziei odziedziczenia fortuny i spłaty swoich długów. Ostatecznie konsul Wojciech Jabłoński trafił za kratki, co skończyło się tym, iż MSZ zrezygnował z jego usług.
Od 2010 roku przez Ministra Spraw Zagranicznych RP przyznawana jest nagroda „Konsul Roku im. Andrzeja Kremera”, który zginął w katastrofie pod Smoleńskiem. Coroczną nagrodę otrzymują wyróżniający się urzędnicy konsularni.
Bibliografia:
- Kuźniar Roman, Edward Haliżak, Stosunki międzynarodowe. Geneza, struktura, dynamika, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2004.
- Sikorski Radosław, Polska może być lepsza. Kulisy polskiej dyplomacji, Wydawnictwo Znak Horyzont, Kraków 2018.
- Tomasz Trafas, Funkcja konsula honorowego w świetle polskich uregulowań – dylematy teorii i praktyki [w:] Wybrane zagadnienia współczesnego prawa konsularnego (z perspektywy prawa i praktyki międzynarodowej oraz polskiej), pod redakcją Pawła Czubika i Wojciecha Burka, Instytut Multimedialny, Kraków 2014.
--Redakcja: Magdalena Mikrut-Majeranek--
Artykuły publicystyczne w naszym serwisie zawierają osobiste opinie naszych redaktorów i publicystów. Nie przedstawiają one oficjalnego stanowiska redakcji „Histmag.org”. Masz inne zdanie i chcesz się nim podzielić na łamach „Histmag.org”? Wyślij swój tekst na: [email protected]. Na każdy pomysł odpowiemy.
