Mała epoka lodowcowa w Rzeczpospolitej Obojga Narodów

opublikowano: 2018-03-16, 10:24
wszelkie prawa zastrzeżone
Tzw. Mała epoka lodowcowa była okresem ochłodzenia klimatu w czasach nowożytnych. Jak zmiany klimatyczne wpływały na losy Rzeczpospolitej Obojga Narodów? Czy przyczyniły się do kryzysu w państwie?
reklama

Według Geoffreya Parkera, wybitnego historyka XVII w., Rzeczpospolita Obojga Narodów była przykładem państwa, które dotkliwie odczuło skutki ochłodzenia klimatu w okresie nowożytnym – czyli tzw. małej epoki lodowcowej, charakteryzującej się dużą zmiennością pogody, a zwłaszcza wyjątkowo zimnymi przednówkami.

Wyniki analizy polskich badaczy przeczą jednak tezie, że kluczowym powodem kryzysu w dawnej Polsce były zmiany klimatu.

Podział administracyjny Rzeczypospolitej, stan prawny na rok 1619 (fot. Poznaniak, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0).

„W połowie XVII w., kiedy to w Rzeczpospolitej zaczynają wybuchać wojny, już od około stu lat kraj powinien odczuwać skutki małej epoki lodowcowej – a tymczasem jest to złoty okres historii Polski” – mówi w rozmowie z PAP dr Piotr Guzowski z Uniwersytetu w Białymstoku, jeden z polskich współautorów artykułu w PNAS (Proceedings of the National Academy of Sciences). „Gospodarka rozwijała się wówczas świetnie, eksportowaliśmy coraz więcej zboża, rosła liczba ludności. Nawet, jeśli negatywna zmiana klimatu występowała – to do połowy XVII w. w gospodarce nie ma po niej śladu, ludzie się po prostu do niej dostosowali” – podsumowuje.

Dopiero – jak tłumaczą naukowcy – potop szwedzki i wojna polsko-rosyjska pod koniec lat 50. XVII wieku przynoszą zniszczenia, które sprawiają, że polska gospodarka i społeczeństwo tracą swoją odporność na „niepogodę”.

Dlaczego naukowcy zaczęli badać to zagadnienie? Międzynarodowa grupa badaczy, wśród których znalazło się dwóch historyków z Polski – dr Guzowski oraz dr Adam Izdebski z Uniwersytetu Jagiellońskiego – postanowiła zweryfikować kilka przykładowych tez o wpływie zmian klimatycznych na gospodarkę dawnych społeczeństw. Wśród analizowanych przez nich przykładów znajdowała się właśnie m.in. XVII-wieczna Polska.

„W literaturze historycznej ostatnich lat, pod wpływem m.in. dyskusji o ociepleniu klimatu, zaczęto zwracać większą uwagę na to, w jaki sposób zmiany klimatu mogły wpływać na różne koncepcje historyczne” – mówi dr Guzowski. Jak tłumaczy, w ostatniej dekadzie powstało przez to wiele koncepcji, według których to zmiana klimatu była decydującym czynnikiem przy np. upadku Rzymu czy rozpoczęciu wędrówek ludów.

Zamiast po prostu na nowo interpretować dane wykorzystywane przez historyków dotychczas, badacze postanowili zastosować inne podejście.

„Przy takiej tematyce historyk nie może polegać tylko na źródłach historycznych, które są często niepełne lub niedopasowane do naszych potrzeb” – przekonuje dr Guzowski. Do udziału w badaniach autorzy artykułu zaprosili więc specjalistów z dziedziny nauk przyrodniczych, np. paleobotaników. Dzięki temu mogli badać nie tylko źródła pisane, ale również materiały przyrodnicze pochodzące z badanego okresu, takie jak pyłki roślin czy osady torfowiskowych.

Badania, których wynikiem jest publikacja w PNAS, finansowane były m.in. w ramach grantu przyznanego w module „Rozwój” Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.

Źródło: naukawpolsce.pap.pl, autor: Katarzyna Florencka

Polecamy e-book Sebastiana Adamkiewicza „Zrozumieć Polskę szlachecką”

Sebastian Adamkiewicz
„Zrozumieć Polskę szlachecką”
cena:
Wydawca:
PROMOHISTORIA [Histmag.org]
Liczba stron:
82
Format ebooków:
PDF, EPUB, MOBI (bez DRM i innych zabezpieczeń)
ISBN:
978-83-934630-4-6

Książkę można też kupić jako audiobook, w tej samej cenie. Przejdź do możliwości zakupu audiobooka!

reklama
Komentarze
2022-03-01 12:13
Anonim
Kolejny wykręt na temat dlaczego upadł RON. Tzw . Mała Epoka Lodowcowa to był mały pikuś w porównaniu z tym co przeżywała od początku XVII wieku RON. W ciągu tych 100 lat pomiędzy rokiem 1600, a 1700 , toczono na terytorium RON wojny ze Szwecją - 1600-1635, 1655-1660 ( potop Szwedzki ). Wojna domowa z Kozakami 1648-1653, oraz z Moskwą i Kozakami 1654-1667 ( potop Moskiewski ). Wojna z Turcją 1672-1699. Bez tych wojen i spowodowanych przez nie zniszczeń to ta Mała Epoka Lodowcowa nie była by problemem, chociaż nie można wykluczyć jej negatywnego wpływu na zniszczoną gospodarkę. Szczególnie tragiczne skutki miały dla RON, a konkretnie Korony wojny ze Szwecją 1600-1635, 1655-1660, bo spowodowały one katastrofalne w skutkach zniszczenie najbardziej rozwiniętych zarówno gospodarczo jak i ekonomicznie ziem RON, w tym wypadku Korony, co przyspieszył upadek RON w XVIII wieku.
Odpowiedz
2021-02-13 14:54
krzysztof
proponuję lekturę pamiętników Paska, który uprawiał zboże i dlatego zwracał uwagę na zmiany pogodowe
Odpowiedz
2018-03-30 06:07
zły porucznik
Dlaczego Mała Epoka Lodowcowa miała by mieć aż tak zgubny wpływ? Wg. rekonstrukcji Luterbachera, zim ze znacznym odchyleniem od normy wieloletniej 1961-2000 było całkiem sporo i niektóre miały odchylenie naprawdę znaczne bo sięgające -6,o st C. Ale bywały okresy ciepłe jak 1698-1708 (temp podobne do normy 1961-2000). Ponadto czy te mrozy były aż tak katastrofalne? W zimie tysiąclecia 1708/09 najniższą temperaturę odnotowano 9 i 10 stycznia w Berlinie i było to ok -30 st C. Na kontynencie w tym okresie najzimniejszym miejscem był RON, gdzie na Podlasiu i Mazowszu temp. mogły spadać lokalnie (wedle rekonstrukcji) nad ranem do -40/-45 st C. (u nas nie robiono jeszcze wówczas pomiarów). Takie mrozy spokojnie da się przeżyć nawet jeśli są długotrwałe. A zim z anomalią poniżej -4,0 st C od 1514 do 1658 było dziewięć. Nie aż tak dużo. Oczywiście okresów o ujemnej anomalii w stosunku do okresu referencyjnego 1961-2000 było bardzo dużo, to tym bardziej ludzie mieli kiedy się do tego dostosować. Także ten nagły spadek odporności mieszkańców na klimat jest mocno wydumany. Ale prace warto by było przeczytać.
Odpowiedz
2022-02-28 19:59
Zbigniew K. Rudnicki
Najgorsze dla rolnictwa były nie mroźne zimy tylko chłodne wiosny i lata. Ochłodzenie wywołane przez wulkany zwiększyło lodowce a ich przesuwanie się na Atlantyk i topnienie uwolniło wiele zimnej słodkiej wody która pozostawała na powierzchni oziębiając dotychczasowy łagodny klimat wybrzeży. W Polsce widocznie ten wpływ był słabszy
2018-03-26 14:01
Wojciech Banaszak, Szczecin
Czy Mała Epoka Lodowcowa (XVII w.) była przyczyną upadku Rzeczpospolitej?
Tak i nie... W cytowanym artykule nie piszą o tym, że Szwedzi "wyszli" ze swojego półwyspu na rabunek Europy, bo wskutek zimna zaczęli głodować. Może trzeba kupić książkę, żeby o tym doczytać?
No, a rosyjskie futra kupowane na "wychłodzonym" Zachodzie za ciężkie pieniądze były ważnym elementem dochodów carskich i pozwoliły na sfinansowanie rozrostu agresywnej armii, kóra atakowała Polskę, a w końcu ją podbiła.
Oczywiście czynników było więcej, jednak klimat na pewno miał istotne znaczenie w czasach gospodarki rolniczej. Nie tylko w Polsce.
Odpowiedz
o autorze
Nauka w Polsce
Powyższy materiał jest przedrukiem z serwisu internetowego „Nauka w Polsce” współtworzonego przez Polską Agencję Prasową i Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Publikacji dokonano na zasadach określonych przez PAP S.A.

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści, zawsze za darmo.

Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2025 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone