Mediewistyczny konkret. Konferencja IH PAN i IH UW

Instytuty Historyczne Polskiej Akademii Nauk i Uniwersytetu Warszawskiego, we współpracy z Muzeum Historii Polski, wspólnym wysiłkiem doprowadziły to przedsięwzięcie do realizacji i szczęśliwego końca. Była to druga z cyklu konferencji dotyczących historii społecznej średniowiecza. Pierwsza, pod szyldem Historia społeczna późnego średniowiecza. Stan obecny – wyzwania – perspektywy, odbyła się niemal równo dwa lata temu w tej samej sali. Profesor Sławomir Gawlas za główny cel spotkania postawił wtedy refleksję nad przedmiotem badań historii społecznej i poszukiwania możliwości adaptacji do polskiej bazy źródłowej. I choć materiały z tamtej konferencji wciąż oczekują na wydanie, to tegoroczne obrady kontynuowały próbę odnalezienia odpowiedzi na pytania wówczas postawione.

Kontynuację tę można potraktować jako przejście „od słów do czynów”. Większość referatów z pierwszej konferencji operowała szerokim zasobem źródeł i poświęcona była bardzo ogólnym zjawiskom, jak np. roli pisma w życiu społecznym czy zależności historii społecznej od gospodarczej. Tymczasem w tym roku referenci skupili się na bardzo konkretnych przykładach, poświęconych konkretnemu problemowi: tożsamości zbiorowej.

Nie oznacza to jednak, że konferencja na tym straciła. Wręcz przeciwnie, słuchacze zebrani w ubiegły weekend w Sali Lelewelowskiej mogli się przekonać, w jak różnych kontekstach i na jak rożnym materiale źródłowym można badać problem tożsamości zbiorowej. W pewien sposób zaskakujący był np. referat doktor Ewy Wółkiewicz, która, omawiając problem tożsamości miast nowożytnych, skupiła się na jednym szczególnym źródle, mianowicie gałkach umieszczanych na wieżach kościelnych. W czasach budowy bądź remontu wieży umieszczano w nich różnego rodzaju dokumenty, najczęściej spisy władz miejskich. Okazuje się jednak, że można tam znaleźć również bardzo nietypowe zapiski, jak na przykład osobiste wynurzenia pisarzy na temat wad współziomków.

Uznanie słuchaczy zdobył również referat profesora Jacka Banaszkiewicza poświęcony wyprawie Lotara Francuskiego na Akwizgran w 978 i odwetowym ataku Ottona Niemieckiego w roku następnym. Omawiając ten jeden przykład, profesor Banaszkiewicz przeprowadził interesującą refleksję na temat wspólnego przeżycia wojennego jako doświadczenia cementującego tożsamość. Kolejny referat wygłosił profesor Zbigniew Dalewski. Pod tytułem Wzniosłość dynastii kryły się m.in. rozważania nad procesem przemiany systemu dziedziczenia w krajach Europy karolińskiej z podziału ziemi między wszystkich synów na przejmowanie jej w całości przez najstarszego potomka, a także nad relacjami między tym zjawiskiem a analogicznym procesem zachodzącym w krajach „Młodszej Europy”.

To krótkie streszczenie bynajmniej nie wyczerpuje całego spektrum podejmowanych tematów. Referenci przedstawili wyniki badań nad tożsamością wszystkich grup społecznych średniowiecza (duchowieństwa, mieszczaństwa, rycerstwa) na obszarze całej Europy, wędrując nawet w dość „egzotyczne” dla polskiej historiografii rejony, jak Walia, Irlandia czy państwo Teodoryka Wielkiego.

Podsumowując, konferencja była z pewnością ważnym wydarzeniem dla wszystkich fanów średniowiecza. W pewnym stopniu świadczyła o tym frekwencja – podczas niektórych wystąpień sala była niemal pełna. Pozostaje oczekiwać na kolejną edycję obrad, która, wedle zapewnień organizatorów, odbędzie się dużo wcześniej niż za dwa lata.

Redakcja: Tomasz Leszkowicz

Korekta: Agnieszka Kowalska