Nowy Targ i okolice: zabytki i miejsca, które warto zobaczyć
Nowy Targ i okolice: zabytki i miejsca – zobacz też: Ziemia krakowska: zabytki i miejsca, do których warto przyjechać
Powiat nowotarski jest jednym z dziewiętnastu powiatów województwa małopolskiego i zajmuje powierzchnię 1474 kilometrów kwadratowych. W jego granicach znajduje się trzynaście gmin. Najstarszą wzmianką dotyczącą tych terenów jest akt przekazania ziemi nowotarskiej wojewodzie krakowskiemu Teodorowi Gryficie przez księcia krakowskiego Henryka Brodatego ok. 1234 roku. Do dziś zachowało się tu ponad sto zabytków architektury i urbanistyki wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa.
Nowy Targ
Pierwsza wzmianka o parafii znajdującej się w Nowym Targu pochodzi z 1326 roku. Wówczas miejscowość była własnością zakonu cystersów. Po objęciu tronu przez Kazimierza Wielkiego, Nowy Targ przeszedł we władanie króla i jako ważny ośrodek handlowy z Węgrami otrzymał na przestrzeni wieków od władców polskich wiele przywilejów. Wraz ze schyłkiem Rzeczpospolitej nastąpił powolny upadek miasta, do czego przyczyniły się również liczne klęski żywiołowe. Pierwszy wielki pożar zdarzył się w 1601 roku, niszcząc stare akta miejskie i większość budynków, w tym kościół parafialny, szpital, ratusz i dwór. W 1656 roku do Nowego Targu dotarli Szwedzi, który złupili i spalili miasto. W 1710 roku wybuchła tu epidemia dżumy.
Kościół św. Anny w Nowym Targu (fot. Andrzej Otrębski, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International). Mimo tych nieszczęść, w Nowym Targu zachował się m.in. zabytkowy kościół pw. św. Anny zbudowany pod koniec XV wieku. Do ciekawszych elementów wyposażenia wnętrza należą: rokokowa ambona, organy z 2 poł. XVIII wieku, dwie gotyckie rzeźby przedstawiające Matkę Boską Bolesną i św. Jana Ewangelistę oraz malowidła ścienne autorstwa Hipolita Lipińskiego z ok. 1880 roku, przedstawiające m.in. legendę o założeniu kościoła przez zbójników. Drugim przykładem architektury sakralnej jest kościół św. Katarzyny, ufundowany przez Kazimierza Wielkiego w 1346 roku. Z powodu licznych pożarów, które trawiły kościół, budynek nie wygląda już tak, jak 600 lat – obecnie jest murowany a jego wystrój utrzymany jest w stylu barokowym.
Czarny Dunajec
Wieś położona w historycznym regionie Podhala w czasach zaboru austriackiego była siedzibą tzw. „państwa czarnodunajeckiego”, które powstało w wyniku sprzedaży dawnych królewszczyzn przez rząd wiedeński. W latach 1880-1934 miejscowość posiadała prawa miejskie.
Kościół Przenajświętszej Trójcy w Czarnym Dunajcu (fot. Jerzy Opioła, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International). Do zabytków znajdujących się na terenie wsi należy kościół pw. Przenajświętszej Trójcy, wybudowany w latach 1863-1865, w którym znajduje się piękna polichromia malarza Antoniego Stopy oraz cmentarz żydowski z II poł. XIX wieku, zdewastowany podczas II wojny światowej. Zachowała się na nim tylko jedna macewa z inskrypcją w języku hebrajskim.
Czorsztyn
Historia Czorsztyna sięga początku XIII wieku, kiedy wieś ta była lokowana, jak wiele sąsiednich, przez osadników niemieckich sprowadzonych na te tereny przez króla Węgier Andrzeja II. Stąd w źródłach pojawia się również niemiecka nazwa Zornsteyn (1395) oraz Schorstein (1777), czyli „kamień gniewu”.
Zamek w Czorsztynie (fot. Piotrus, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Atrakcją turystyczną miejscowości są ruiny gotyckiego zamku z XIV wieku usytuowane na wzgórzu nad Jeziorem Czorsztyńskim, a dawniej rzeką Dunajec. Burzliwa historia zamku jest jednak jeszcze dłuższa. Według tradycji przekazanej przez Jana Długosza, w 1246 roku właścicielem zamku był szlachcic ziemi krakowskiej i krzyżowiec Piotr Wydżga herbu Janina. Jednak współcześnie historycy są bardziej skłonni wiązać początki budowli z warownią Wronin, której nazwa pojawia się w jednym z dokumentów z 1320 roku. Rozbudowa zamku nastąpiła za czasów króla Kazimierza Wielkiego. W tym czasie stał się on jednym z ważniejszych elementów obronnych kraju, głównie dzięki położeniu przy rozwidleniu szlaków, w tym ważnej drogi handlowej i dyplomatycznej na Węgry. Wzmianki historyczne potwierdzają, że na zamku w Czorsztynie czasowo przebywali polscy królowie: Kazimierz Wielki, Ludwik Węgierski, Jadwiga Andegaweńska i Władysław Warneńczyk. W późniejszych wiekach zamek pełnił funkcję siedziby starostów (funkcję tę przez pewien czas pełnił legendarny Zawisza Czarny z Garbowa) i był wielokrotnie przebudowywany, m.in. w latach 1629-1643, kiedy starostą czorsztyńskim był Jan Baranowski herbu Jastrzębiec. Około 1795 roku budowla została niestety doszczętnie zniszczona w pożarze i od tej chwili popadała w ruinę. Pozostałości zamku, które zostały później odbudowane oraz odrestaurowane pozostają dziś pod opieką Pienińskiego Parku Narodowego i są udostępnione do zwiedzania.
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Niedzica
Niedzica przez stulecia znajdowała się na terenie Węgier. W XIV wieku wieś należała do landgrafów spiskich z rodu Berzeviczych, którzy w latach 1320-1330 wybudowali na pobliskim wzniesieniu zamek Dunajec. Następnie majątek przechodził w ręce kolejnych rodów węgierskich, by od 1858 roku znaleźć się we władaniu rodziny Palocsayów Salomonów.
Zamek Dunajec jest jednym z najcenniejszych zabytków obronnych w kraju. Jego historia jest długa i burzliwa: był wielokrotnie oblegany, zdobywany i łupiony, a także przebudowywany – najstarsza, pochodząca z początku XIV wieku część, wybudowana w stylu gotyckim, to tzw. zamek górny wraz z charakterystyczną największą wieżą. Pod koniec XVI wieku obronna warownia została przekształcona w elegancką renesansową rezydencję – to wtedy powstała m.in. brama, która do dziś służy jako główne wejście do zamku.
Zamek w Niedzicy (fot. Łukasz Śmigasiewicz, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland). Z zamkiem w Niedzicy wiąże się legenda tzw. „skarbu Inków”. Podobno zaraz po II wojnie światowej znaleziono w progu pojemnik z kipu – inkaskim pismem węzełkowym, rzekomym testamentem zawierającym informacje o peruwiańskim skarbie. Miał on trafić do rodu Berzeviczych za sprawą Sebastiana Berzeviczy, który w XVIII wieku znalazł się w Ameryce Południowej, gdzie poślubił indiańską księżniczkę. Niestety, testament przepadł. A skarb? Prawdopodobnie nadal czeka na swojego odkrywcę...
Szczawnica
Ogromną popularnością, zarówno w sezonie letnim, jak i zimowym, cieszy się miejscowość uzdrowiskowa Szczawnica, położona na pograniczu Beskidów Zachodnich i Pienin, nad potokiem Grajcarkiem. Pierwsze wzmianki o Szczawnicy pochodzą z 1413 roku. Po III rozbiorze Polski dobra szczawnickie zostały przejęte przez austriackie władze skarbowe, a następnie wystawione na sprzedaż. W 1828 roku nabył je emerytowany poczmistrz Jan Podhajecki, by rok później przekazać je Józefinie i Stefanowi Szalayom, którzy w rzeczywistości sfinansowali zakup. Ich syn Stefan uznawany jest za twórcę uzdrowiska. W 1876 roku zapisał je krakowskiej Akademii Umiejętności, która w 1909 roku odsprzedała je hrabiemu Adamowi Stadnickiemu. Po II wojnie światowej nastąpiło upaństwowienie zdrojowiska.
Willa Pałac w Szczawnicy (fot. Fmbar22, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Poland). Do najważniejszych zabytków w Szczawnicy należą XIX-wieczne budynki kurortowe z Parkiem Górnym, kaplicą zdrojową i placem Dietla, na którym znajduje się Dom Nad Zdrojami, Willa Szwajcarka Górna, Willa Pałac i tzw. Holenderka. Drugim zabytkowym obiektem jest drewniany dworek o zrębowej konstrukcji ścian, wybudowany około 1790 roku przez rodzinę Lisieckich. Na początku XIX wieku dworek przeszedł w ręce Tetmajerów. W 1978 roku budynek przejęło Muzeum Tatrzańskie w Zakopanem i obecnie można tu zwiedzać kuchnię dworską oraz galerię sztuki współczesnej, mieszczącą się nad piwnicami dworskimi. W stuletniej, przeniesionej z centrum wsi chałupie Klamerusów urządzono natomiast wnętrze chłopskiej chaty z początku XX wieku.
Łopuszna
Położona u podnóża Gorców miejscowość jest atrakcją turystyczną nie tylko ze względu na urokliwe krajobrazy. Łopuszna została założona na prawie niemieckim w 1364 roku i aż do połowy XIX wieku stanowiła prywatny majątek. W latach bezpośrednio po powstaniu listopadowym, w okresie powstania chochołowskiego i powstania styczniowego, Łopuszna była ośrodkiem kulturalnym i politycznym na Podhalu. Wieś odwiedził m.in. Stanisław Staszic i Seweryn Goszczyński.
Kościół Świętej Trójcy, Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, św. Stanisława i św. Antoniego Opata w Łopusznej (fot. Jakub Gałka, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Do najcenniejszych zabytków, jakie możemy tutaj zobaczyć, należy drewniany kościół parafialny w stylu podhalańskim z okresu polskiego gotyku pw. Świętej Trójcy, Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, św. Stanisława i św. Antoniego Opata. Zwiedzając wnętrze świątyni, warto zwrócić uwagę na ołtarz główny – gotycki tryptyk z 1460 roku uznawany za jedno z najbardziej wartościowych i najlepiej zachowanych dzieł rzeźbiarskich Małopolski.
Rabka-Zdrój
Rabczańskie solanki były znane i prawdopodobnie wykorzystywane już w 1254 roku za czasów panowania Bolesława Wstydliwego. Według źródeł pod koniec XVI wieku wieś była własnością kasztelanowej krakowskiej Anny z Sieniawskich Jordanowej. Dopiero w połowie XIX wieku zwrócono uwagę na lecznicze właściwości znajdujących się tutaj źródeł solankowych i rozpoczęto budowę pierwszego zakładu kąpielowo-leczniczego. Specyficzny mikroklimat spowodował, że miejscowość stała się bardzo popularnym uzdrowiskiem dziecięcym.
Będąc w Rabce-Zdroju, warto zwiedzić Muzeum im. Władysława Orkana, które znajduje się w zabytkowym drewnianym kościółku z I połowy XVII wieku, który jest jednym z z najcenniejszych zabytków drewnianej architektury sakralnej. Ciekawostką jest fakt, że słupowo-ramowa konstrukcja wieży dobudowanej w XVIII wieku nie zawiera gwoździ – stabilność zapewniają jej zastrzały i miecze. Ozdobą wieży jest nadwieszona izbica i barokowy hełm z latarnią, na dachu kościoła znajduje się przepiękna barokowa wieżyczka na sygnaturkę. Cała świątynia kryta jest gontem. Wyposażenie kościoła pochodzi z XVII I XVIII wieku.
Dom pod Trzema Madonnami w Rabce-Zdroju (fot. Kraków - moje miasto, opublikowano na licencji Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported). Inną atrakcją jest Dom Pod Trzema Madonnami – chałupa góralska zbudowana w 1884 roku odrestaurowana przez lokalnego artystę Jana Fudalę, który w jej wnętrzu urządził swoje mieszkanie i pracownię artystyczną. Po śmierci artysty w 2014 roku otwarto tu Muzeum Górali i Zbójników, w którym znajdują się eksponaty regionalne i etnograficzne, m.in. starodawna, kompletnie wyposażona izba góralska, sprzęt gospodarski oraz stroje ludowe.
