„Ojczyzna to ziemia i groby”. Cmentarz na Rossie w Wilnie
Początki nekropoli na Rossie datuje się na rok 1769, gdy ówczesny burmistrz Wilna Bazyli Miller wydał rozporządzenie o utworzeniu cmentarza. Zdaniem historyków, na terenie nowej nekropolii chowano już wcześniej zmarłych na zarazę, samobójców oraz żołnierzy. Sama etymologia nazwy „Rossa” nie została nigdy do końca wyjaśniona. Jedna z koncepcji głosi, że nazwa wywodzi się od właścicieli gruntów, na którym powstał cmentarz. Inna, że nazwa pochodzi od „Świętojurskiej Rossy”, czyli wezwania znajdującej się tam prawosławnej, a później unickiej cerkwi św. Jerzego.
Opiekę nad nowopowstałym cmentarzem sprawowało do 1845 roku Zgromadzenie Księży Misjonarzy. Później nekropolia przeszła pod pieczę kościoła św. Jana. W ciągu następnych dziesięcioleci cmentarz stale się rozbudowywał i z czasem stał się nekropolią osób zasłużonych dla Wilna – naukowców, artystów, polityków, powstańców. Na terenie Rossy obok siebie spoczywają Polacy, Litwini oraz Białorusini. Obecnie nekropolia na Rossie składa się ze Starej (z 1769 roku) i Nowej Rosy (1847 rok), Cmentarza Wojskowego oraz pomnika „Matka i Serce Syna”. Całość liczy obecnie blisko 11 hektarów.
Górzyste położenie cmentarza, panująca cisza oraz różnorodność znajdujących się nagrobków (a może lepiej ludzkich historii?) potrafi wprowadzić w stan zadumy. Cmentarz na Rossie wspaniale pokazuje wielokulturową przeszłość Wilna. 11 listopada, w tym szczególnym dla wszystkich Polaków dniu, warto pamiętać o wszystkich (nie tylko spoczywających na wileńskiej Rossie), którzy swoim życiem – pracą i walką – budowali podstawy niepodległej Polski. Bo jak powiedział kiedyś marszałek Francji Ferdynand Foch „Ojczyzna to ziemia i groby, jak więc długo trwa pamięć o grobach, tak długo też trwa siła związku z ojczyzną”.
Najbardziej znanym miejscem cmentarza na Rossie jest oczywiście grób Józefa Piłsudskiego („Matka i Serce Syna”). Serce Marszałka, zgodnie z jego życzeniem pochowano obok jego matki – Marii Piłsudskiej z Bilewiczów. Na prostej płycie grobowej z czarnego wołyńskiego granitu nie ma ani imienia, ani nazwiska, ani daty. Jest tylko wyryty prosty krzyż i napis z fragmentami wierszy Juliusza Słowackiego – ulubionego poety Piłsudskiego (fot. K. Kartasiński). 
Grób „Matka i Serce Syna”, znajduje się na małym cmentarzu wojskowym, gdzie spoczywają obok siebie żołnierze polegli w walkach o Wilno w latach 1919-1920, żołnierze z 1939 roku oraz polegli członkowie Armii Krajowej, biorący udział w operacji „Ostra Brama”. Można powiedzieć, że wszyscy oni pełnią swego rodzaju „wartę honorową” przy grobie Piłsudskiego i jego matki (fot. K. Kartasiński). 
(fot. K. Kartasiński). 
Na cmentarzu spoczywają również inni członkowie rodziny Józefa Piłsudskiego. Widoczny tutaj nagrobek Adama Piłsudskiego – wiceprezydenta Wilna i senatora oraz Marii Piłsudskiej z Koplewskich – pierwszej żony Marszałka (fot. K. Kartasiński). Polecamy e-book: Paweł Rzewuski – „Wielcy zapomniani dwudziestolecia”
Brama wejściowa na Rossę – w tle najstarsza część cmentarza (fot. K. Kartasiński). 
(fot. K. Kartasiński). 
Widoki cmentarza (fot. K. Kartasiński). 
(fot. K. Kartasiński). 
Pomnik Rafała Radziwiłowicza – doktora medycyny i honorowego profesora Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (fot. K. Kartasiński). Polecamy e-book Kamila Kartasińskiego pt. „Henryk Sienkiewicz jakiego nie znamy”:
Grób czterech braci Zgromadzenia Księży Misjonarzy – pierwszych opiekunów cmentarza na Rossie (fot. K. Kartasiński). 
Pomnik Antoniego Wiwulskiego – wybitnego architekta, twórcy Trzech Krzyży w Wilnie czy Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie (fot. K. Kartasiński). 
Grób hrabiego Eustachego Tyszkiewicza (fot. K. Kartasiński). 
Pomnik Stanisława Kiewlicza – członka Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (fot. K. Kartasiński). 
Współczesne pomniki dwóch Litwinek (fot. K. Kartasiński). 
(fot. K. Kartasiński). Kup e-booka: „Polacy na krańcach świata: XIX wiek”
Książka dostępna jako e-book w 3 częściach: Część 1, Część 2, Część 3
Pomnik Joachima Lelewela – wybitnego polskiego historyka (fot. K. Kartasiński). 
Grób Józefa Montwiłła – polskiego bankiera, współzałożyciela Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie (fot. K. Kartasiński). 
Na drugim planie tzw. Anioł Śmierci, często przedstawiany jako wizytówka wileńskiej Rossy. Pomnik znajduje się na grobie 24-letniej Izy Salmonowiczówny, która zmarła na serce w 1901 roku. Anioł został wykonany przez Leopolda Wasilkowskiego (fot. K. Kartasiński). 
Widok na Nową Rosę (fot. K. Kartasiński). 
Czy pamiętamy i będziemy pamiętać? (fot. K. Kartasiński). Bibliografia:
- Czarnowski Ryszard Jan, Eugeniusz Wojdecki, Wilno – dzieje i obraz miasta, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2016.
- Kłos Juliusz, Wilno, Wydawnictwo Oddziału Wileńskiego Polskiego, Wilno 1929.
- Sobolewski Zygmunt, Tam gdzie leżą całe pokolenia: Wilno-Rossa, Lwów- Łyczaków, Wydawnictwo Stróże, Warszawa 2001
- Studnicki Wacław, Wilno-przewodnik, Wilno 1921.
- Surwiło Jerzy, Cmentarz Rossa w Wilnie – wędrówka po nekropolii pamięci narodowej, Wydawnictwo Polkom, Wilno 2002.
