Pokój w Nystad – Rosja sięga po potęgę

Pokój w Nystad – zobacz też: III wojna północna – strącenie Szwecji

Pomimo początkowych błyskotliwych zwycięstw Szwecji, wydarzenia wojny północnej zaczęły układać się na korzyść Rosjan – punktem zwrotnym była bitwa pod Połtawą stoczona 8 lipca 1709 r. Bezpośrednio po starciu car Piotr I zwrócił się do Karola XII z ofertą pokoju na sprzyjających Rosji warunkach. Szwedzki monarcha jednak, pomimo sromotnej porażki jaką poniósł, nadal wierzył, że ma szansę zwyciężyć w konflikcie. Optymizmu swojego króla nie podzielało społeczeństwo szwedzkie. W 1713 r., gdy Karol XII przebywał w Turcji próbując bezskutecznie namówić sułtana na kontynuowanie wojny z Rosją, Riksdag (państwowy parlament) wysłał do monarchy list z żądaniem zawarcia pokoju. W odpowiedzi władca nakazał jednak zgromadzonym stanom nie zwoływać obrad w czasie jego nieobecności.

Podpisywanie pokoju w Nystad (aut. Peter Schenk Młodszy, domena publiczna)

Realna szansa zawarcia umowy kończącej wieloletnie walki pojawiła się dopiero, gdy wojowniczy Karol zginął w tajemniczych okolicznościach pod Fredrikshald 30 listopada 1718 r. Władzę w stojącym nad przepaścią państwie przejęła jego siostra, Ulryka Eleonora, a następnie (po jej abdykacji w 1720 r.) jej mąż, Fryderyk I Heski. Oboje dołożyli starań, by jak najszybciej zawrzeć odpowiednie traktaty z wrogimi państwami: Hanowerem, Danią i Prusami – nawet za cenę utraty wielu nadbałtyckich terenów. Nadszedł czas na pokój z najgroźniejszym przeciwnikiem – Rosją Piotra I.

Pokój w Nystad

Traktat pokojowy między skandynawskim królestwem i Carstwem Rosyjskim podpisano 10 września w fińskim miasteczku Uusikaupunki zwanym w j. szwedzkim Nystad. Na mocy jego postanowień Rosja uzyskała część Karelii z Wyborgiem, Ingrię, Estonię, Inflanty (wraz z wyspami Ozylia i Dagö) oraz Rygę. Szwecja otrzymała jednak możliwość wolnego od cła kupna zboża w utraconych inflanckich portach. Zajętą podczas działań wojennych przez Rosjan Finlandia powróciła do Szwecji. W dokumencie uwzględniono również kwestię poszanowania przez Rosję przywilejów mieszkańców Inflant i innych zajętych terenów oraz zachowania wolności wyznania dla tamtejszych luteranów.

Dla Szwecji postanowienia pokoju stanowiły sromotną porażkę. Prymat na Morzu Bałtyckim, jaki Szwecja posiadała od czasów Gustawa Adolfa, przepadł bezpowrotnie. Do listy utraconych ziem dodać należy tereny stracone na rzecz Prus i księstwa Hanoweru – a mianowicie Pomorze, Bremę i Werden. Jedną z długofalowych konsekwencji przegranej wojny północnej była również zmiana ustroju Szwecji – skompromitowany absolutyzm ustąpił miejsca monarchii konstytucyjnej.

Zmiany terytorialne w Europie po III wojnie północnej (fot. Furfur, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe).

W przeciwieństwie do Szwecji, przed Rosją pokój nysztadzki roztoczył wielkie możliwości. Przede wszystkim Rosja uzyskała upragniony dostęp do Morza Bałtyckiego. Dzięki nowym portom w Rydze, Rewlu i świeżo zbudowanym Petersburgu, państwo carów mogło prowadzić nieograniczony handel z europejskimi krajami. W dłuższej perspektywie dzięki zwycięskiej wojnie Rosja mogła rozpocząć swoją mocarstwową politykę. Dotąd traktowana jako „półbarbarzyńska”, znalazła się na językach całej Europy. Zainteresowanie „nowym” państwem, które rzuciło na kolana północną potęgę rozbudzane było przede wszystkim przez wielkich myślicieli epoki oświecenia, zwłaszcza przez Woltera.

W czasie uroczystości z okazji zawarcia pokoju w Nystad senat nadał Piotrowi tytuł Ojca Ojczyzny, Imperatora Wszechrosyjskiego. Choć nie wszystkie kraje uznały tytuł Imperatora (cesarza) od razu, to jednak Rosja wkroczyła w tym momencie na drogę budowania nowej jakości – tworzenia imperium.

Bibliografia

• Bazylow Ludwik, Wieczorkiewicz Paweł, Historia Rosji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005.
• Forycki Maciej, Wpływ wojen północnych na dzieje Europy w opiniach francuskiego oświecenia, [w:] Wojny północne w XVI-XVIII Wieku. W czterechsetlecie bitwy pod Kircholmem, red. B. Dybaś, współpraca: A. Ziemlewska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2007, s. 269-279.
• Heller Michaił, Historia Imperium Rosyjskiego, Wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 2002.
• Kersten Adam, Historia Szwecji, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973.
• Wolter, The Peace of Nystad [w:] The History of Peter the Great, Emperor of Russia, www.gutenberg.org, dostęp: 9 września 2018 r.

Polecamy e-book Michała Beczka – „Wikingowie na Rusi”

Książka dostępna również jako audiobook!