„Polskie miesiące” w PRL [Galeria]

Poznański Czerwiec – czołgi na opustoszałym placu im. Stalina, obecnie im. Mickiewicza (domena publiczna).

1956 rok był okresem znaczących przemian politycznych w Polsce. Po śmierci Bolesława Bieruta w marcu i wydarzeniach czerwcowych, nadszedł Październik '56, a wraz z nim kryzys polityczny i groźba radzieckiej interwencji. W wyniku przetasowań politycznych do głosu doszedł Władysław Gomułka, który przejął stery władzy w kraju. Był witany przez społeczeństwo z dozą sympatii – sam był więźniem w okresie stalinowskim i zdawał się być gwarantem znaczących przemian politycznych w kraju. Mimo początkowego złagodzenia kursu władzy, amnestii itp. działań, społeczeństwo szybko zawiodło się na pierwszym sekretarzu... Na zdjęciu Gomułka przemawia do tłumów na placu Defilad w Warszawie (24 października 1956, domena publiczna).

W 1968 r. miały miejsce wydarzenia marcowe – tym razem motorem wystąpień przeciwko reżimowi były środowiska studenckie, a jednym z zapalników wydarzeń okazała się sztuka teatralna. Spektakl „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka został uznany przez władzę za dzieło o wydźwięku antyradzieckim i jeszcze pod koniec stycznia miał zostać zdjęty z afisza. Wywołało to szczególne poruszenie wśród studentów, protestujących przeciwko ograniczeniom w kulturze. Eskalacja nastąpiła 8 marca, kiedy wybuchł protest na Uniwersytecie Warszawskim, a różnego rodzaju marsze i strajki miały miejsce w wielu zakątkach kraju, niejednokrotnie też kończyły się one brutalnymi interwencjami milicyjnymi. Jednym z elementów wydarzeń Marca '68 była także nasilająca się ze strony władzy nagonka antysemicka, która doprowadziła do masowej emigracji Polaków żydowskiego pochodzenia. Na zdjęciu dokument podróży z okresu po wydarzeniach marcowych stwierdzający, że jego posiadaczka „nie jest obywatelem polskim” (domena publiczna).

Dworzec Gdański w Warszawie był jednym z symboli emigracji po Marcu '68. To właśnie to miejsce było początkiem podróży emigrantów do krajów zachodnich (domena publiczna).

Wydarzenia, które przyczyniły się do ostatecznego odsunięcia Gomułki od władzy (zastąpił go E. Gierek) był tzw. Grudzień '70, określany też czasem jako „masakra na Wybrzeżu”. Wówczas na krótko przed Bożym Narodzeniem zapadła decyzja o podniesieniu cen niektórych artykułów spożywczych (m.in. mięsa), co wywołało oczywiste niezadowolenie społeczne, które wkrótce przerodziło się w masowe demonstracje w Gdańsku, Gdyni, Szczecinie czy Elblągu. Wojsko i milicja krwawo stłumiły protesty: szacuje się, że zginęło wówczas ponad 40 osób, ponad 1100 zostało ranionych, a ok. 3 tys. zatrzymano. Tragicznym symbolem Grudnia '70 jest postać Zbyszka Godlewskiego, 18-letniego robotnika ze Stoczni Gdyńskiej, który zginął w wyniku postrzału. Na zdjęciu widać, jak demonstranci przenoszą ciało Zbyszka na drzwiach, ulicami Gdyni. Chłopak był pierwowzorem Janka Wiśniewskiego ze słynnej „Ballady o Janku Wiśniewskim” napisanej pod wpływem wydarzeń na Wybrzeżu (17 grudnia 1970, domena publiczna).

Czerwiec 1976 i ówczesne protesty robotników także zapoczątkowały podwyżki cen żywności. Jednymi z najważniejszych wystąpień były wydarzenia radomskie. W Radomiu strajkowało ok. 20 tys. ludzi, w tym załogi z 33 przedsiębiorstw. Na zdjęciu widoczny jest budynek Dyrekcji Lasów Państwowych, który w latach 70. był siedzibą Komitetu Wojewódzkiego PZPR. W czerwcu 76' protestujący zdobyli ten gmach. Skala wydarzeń spowodowała oczywiście pacyfikację ze strony służb mundurowych... (fot. Wariag, domena publiczna).

Innym ważnym miejscem strajków, obok Radomia i Płocka, były w 1976 r. Zakłady Przemysłu Ciągnikowego „Ursus”. W Ursusie, wówczas oddzielnej miejscowości, a dziś dzielnicy Warszawy, strajkowało ponad 14 tys. ludzi. Na zdjęciu zakłady w latach 70. (domena publiczna).

Pod nazwą Lipca '80 lub Strajków Lubelskich kryją się masowe protesty zapoczątkowane w Państwowych Zakładach Lotniczych w Świdniku, które szybko rozprzestrzeniły się na pobliski Lublin i inne miasta regionu. Sprzeciw ludności, rozpoczęty przez podwyżki cen żywności, a zakończony podpisaniem pierwszych porozumień z władzami, traktuje się często jako bardzo ważny wstęp do późniejszych wydarzeń na Wybrzeżu i powstania NSZZ „Solidarność”. Na zdjęciu znak Fabryki Samochodów Ciężarowych w Lublinie, jednego z zakładów, które podjęły strajk (fot. Andrew Bone, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 2.0 Ogólny).

14 sierpnia 1980 roku w Stoczni Gdańskiej, wówczas im. Lenina, wybucha strajk, który pociągnie za sobą znaczne przemiany w historii Polski Ludowej. Protest, którego motorami były m.in. postulaty o podwyżkę płac i przywrócenie Anny Walentynowicz oraz Lecha Wałęsy do pracy szybko rozprzestrzeniły się na inne przedsiębiorstwa Wybrzeża, a później na cały kraj. To właśnie wówczas zbudowano podwaliny pod powstanie „Solidarności”. Na zdjęciu L. Wałęsa przemawia przy bramie nr 2 Stoczni Gdańskiej (domena publiczna).

Zdjęcie-symbol: przy tej samej bramie nr 2 czekają rodziny strajkujących robotników. Charakter i skala ówczesnych protestów była czymś niespotykanym w historii PRL (fot. Leonard Szmaglik, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska).

Protesty zakończyły się podpisaniem tzw. porozumień sierpniowych. Były to umowy zawarte między komunistycznymi władzami a komitetami strajkowymi w Gdańsku, Szczecinie, Dąbrowie Górniczej i Jastrzębiu-Zdroju. Na fotografii widoczny moment podpisywania porozumień w Szczecinie (fot. Stefan Cieślak, opublikowano na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 3.0 Unported).

W grudniu 1981 roku miało miejsce jedno z najbardziej dramatycznych wydarzeń w dziejach Polski Ludowej. W nocy z 12 na 13 grudnia na obszarze całego kraju wprowadzony został stan wojenny, który trwał aż do lipca 1983 r., a jego celem było m.in. złamanie funkcjonowania „Solidarności”. Wojsko na ulicach, pacyfikacje, zaostrzona cenzura, internowania i inne represje – to czekało polskie społeczeństwo w tym okresie. Na zdjęciu generał Wojciech Jaruzelski przygotowuje się do przemówienia, w którym ogłosi wprowadzenie stanu wojennego (domena publiczna).

Stan wojenny: czołgi T-55 widoczne na ulicach Zbąszynia (domena publiczna).

Stan wojenny przyniósł przynajmniej ok. 40 ofiar śmiertelnych. W trakcie pacyfikacji strajku w katowickiej kopalni „Wujek” od kul wystrzelonych przez ZOMO-wców zginęło 9 górników, najmłodszy z nich miał 19 lat. Na fotografii pomnik upamiętniający zabitych górników (fot. Michał Bulsa, CC0 1.0 Universal (CC0 1.0) Przekazanie do Domeny Publicznej). O stanie wojennym możesz przeczytać więcej w naszych artykułach.