„Radni żydowscy w samorządach miejskich Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej”. Relacja z konferencji

Konferencja odbyła się w Rzeszowie pod koniec października. Program jest dostępny w pliku pdf na stronie Uniwersytetu Rzeszowskiego .

Obecność na otwarciu obrad konferencji „Radni żydowscy w samorządach miejskich Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej – perspektywa porównawcza”

tak znamienitych osób, jak Prezydent Rzeszowa, JM Rektorów Uniwersytetu Rzeszowskiego i Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Jarosławiu, a także przesłanie pozdrowień z konsulatu USA, dodatkowo przydały blasku temu naukowemu sympozjum.

Jednak to zaprezentowane relacje historyczne, analizy i porównania sprawiły, że temat udziału Żydów w sprawowaniu władzy terytorialnej stanie się na pewno przedmiotem kolejnych spotkań naukowych. Zagadnienie pierwszego samorządu miejskiego II RP jest w końcu o tyle interesujące, że można w oparciu o nie obserwować eksperymenty władz państwowych w ramach „pierwszych demokratyzacji” kraju. Zaprezentowane referaty często były uzupełniane wyświetlanymi prezentacjami danych statystycznych i zdjęć z epoki oraz przyniosły wiele postulatów badawczych.

Konferencję otworzył gospodarz spotkania – Prezydent Rzeszowa Tadeusz Ferenc, który życząc zgromadzonym owocnych obrad, zapewnił o poparciu Władz Miasta dla sprawy przekazania organizacjom żydowskim praw do opieki nad rzeszowskim kirkutem. Jego pragnieniem było również opracowanie i wydanie drukiem materiałów z konferencji.

Po rewelacyjnej opowieści otwierającej, w wykonaniu Marka Czarnoty, rzeszowskiego badacza i pasjonata, na temat obecności Żydów w międzywojennym Rzeszowie, nastąpiły właściwe obrady.

Bardzo interesującymi wystąpieniami w pierwszej części obrad były referaty dr. Roberta Lipelta (PWSZ w Sanoku), omawiającego działalność Żydów w Radzie Miejskiej Sanoka w latach 1867-1918, oraz Krystyny Kieferling (Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu), bardzo plastycznie mówiącej o żydowskiej społeczność Jarosławia i jej zaangażowaniu w życie miasta oraz kraju (1867-1928). Tę część zakończył swoim wystąpieniem dr hab. prof. nadzw. Konrad Zieliński (UMCS w Lublinie), który podsumował stan badań nad zagadnieniem udziału Żydów w samorządzie miejskim Królestwa Polskiego w czasie pierwszej wojny światowej. Jego referat ukazał rozbieżne tradycje legislacyjne zaborców, które to później zaważyły na braku możliwości wprowadzenia jednolitego, dla obszaru całej II RP, ustawodawstwa samorządowego.

Każdą część konferencji kończyła dyskusja poprzedzona pytaniami do prelegentów. Trzeba przyznać, że pytania były kierowane najczęściej przez gości z zagranicznych ośrodków naukowych (dr Hanna Kozińska-Witt – Instytut Szymona Dubnowa w Lipsku, oraz prof. Marcos Silber – Uniwersytet w Hajfie). Pytania polskich historyków koncentrowały się w większości wokół ustalania relacji źródeł z różnych stron kraju, a odnoszących się do konkretnego zagadnienia. Wszyscy uczestnicy konferencji dobrze znali język polski, więc precyzowanie treści wystąpień oraz wymiana punktów widzenia, przyniosła wszystkim sporo nowych informacji. Dało się jednak dostrzec inną perspektywę badawczą i metodologię gości z zagranicy. Wynikać to mogło również z dostępu przez do innych do opracowań i źródeł, niedostępnych rodzimym historykom.

Drugą część obrad otworzyło wystąpienie dr. Zbigniewa Wójcika (Państwowa Wyższa Szkoła Wschodnioeuropejska w Przemyślu). Przedstawił on, w sposób bardzo precyzyjny, tradycje ustroju samorządu terytorialnego II Rzeczypospolitej. Następnie wysłuchaliśmy dwóch referatów (prof. dr. hab. Czesława Brzozy i dr. hab. Leszka Hońdo - Uniwersytet Jagielloński) o udziale Żydów w działalności rad miejskich Krakowa i Tarnowa w omawianym okresie dwudziestolecia międzywojennego.

W tej części obrad miały też miejsce wystąpienia gości z Lipska i Hajfy. Dr Hanna Kozińska-Witt omawiała kontrowersyjne zagadnienie przerwania tradycji żydowskiej w wielkomiejskich samorządach II Rzeczypospolitej, na przykładzie Krakowa, Poznania i Warszawy. Problematycznym wydaje się tutaj fakt porównywania największych ośrodków miejskich, mających przecież odmienne tradycje samorządowe, odpowiadające polityce poszczególnych państw zaborczych. Z kolei prof. Marcos Silber starał się wyjaśniać ewolucję współpracy Polaków, Żydów i Niemców w Radzie Miejskiej Łodzi, m.in. na przykładzie sprawozdań i artykułów lokalnej prasy, w okresie I wojny światowej. W wystąpieniu tego naukowca dało się dostrzec pochwalanie pewnych rozporządzeń niemieckiego zaborcy, mających na celu utrzymanie funkcjonowania miasta w warunkach wojennych. Kwestie te były szeroko omawiane i wzbudzały największe zainteresowanie.

Trzecia część obrad przyniosła kolejne informacje o sprawowaniu funkcji publicznych w miejskich radach przez Żydów w następujących miastach: Oświęcimiu (dr Artur Szyndler – PWSZ i Centrum Żydowskie w Oświęcimiu), Łańcucie (Małgorzata Ożóg – studentka Uniwersytetu Rzeszowskiego) oraz Przeworsku (Małgorzata Kuźma – doktorantka Uniwersytetu Rzeszowskiego). Tę część obrad kończył wykład jednego z organizatorów konferencji, dr. hab. prof. nadzw. Wacława Wierzbieńca (Uniwersytet Rzeszowski, PWSZ w Jarosławiu), który przedstawił fenomen swoistego trójpodziału władzy, na przykładzie samorządu miejskiego Drohobycza w okresie II Rzeczypospolitej. Również i ta część obrad przyniosła gorąca dyskusję.

Czwarta i ostatnia, popołudniowa, sesja naukowa dostarczyła nam kolejnych ustaleń i postulatów badań historycznych, jednak z uwagi na długość obrad, nie wzbudziła już tyle emocji, co poprzednie.

Trzeba przyznać na koniec, że samo wysłuchanie wystąpień tak znamienitych badaczy kwestii obecności żydowskich przedstawicieli w samorządach miejskich – historyków

z Polski i Izraela oraz lokalnych miłośników historii Podkarpacia – zdecydowanie podniosło ogólny stan wiedzy wszystkich uczestników konferencji w Rzeszowie. Wczorajsze naukowe rozważania wskazały zarówno na zagadnienia kontrowersyjne i wymagające dalszej archiwalnej pracy badawczej, jak i na ustalenia, które postulowano przenieść do sfery zainteresowań ogólnohistorycznych.

Zobacz też

• „Żydowscy terroryści. Fundamentalizm w Palestynie od mniej znanej strony” – relacja ze spotkania
• Znamienne dni. Relacja z obchodów 70. rocznicy zagłady zgierskich Żydów, Zgierz 18–22 X 2009
• Męczeństwo w trzech monoteistycznych religiach. Relacja z sympozjum na Uniwersytecie Hebrajskim

Zredagował: Kamil Janicki