Romuald Rajs nie dopuścił się ludobójstwa - tak głosi najnowszy komunikat IPN
Romuald Rajs w 1943 (domena publiczna) Odnosząc się do komunikatu opublikowanego 11 marca 2019 r. na stronie internetowej IPN, dotyczącego informacji zawartych w ustaleniach końcowych śledztwa S 28/02/Zi w sprawie pozbawienia życia 79 osób - mieszkańców powiatu Bielsk Podlaski w tym 30 osób tzw. furmanów w lesie koło Puchał Starych, dokonanych w okresie od dnia 29 stycznia 1946 r. do dnia 2 lutego 1946 r., trzeba przede wszystkim przypomnieć stan prawny sprawy Romualda Rajsa „Burego”.
W 1949 r. dowódca 3. Wileńskiej Brygady NZW kpt. Romuald Rajs „Bury” został skazany na karę śmierci przez b. Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie. Proces prowadzony był pod z góry założoną już w śledztwie tezę, że „Bury” podejmując decyzję o zabiciu tzw. furmanów i o spaleniu części zabudowań w pięciu wioskach, kierował się kryteriami narodowymi i religijnymi.
15 września 1995 r. Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego wydał postanowienie unieważniające wyroki śmierci wydane na kpt. Romualda Rajsa „Burego” i jego zastępcę ppor. Kazimierza Chmielowskiego „Rekina”. Zgodnie z Ustawą z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (art. 2, pkt. 1) – […] Stwierdzenie nieważności orzeczenia uznaje się za równoznaczne z uniewinnieniem. Postanowienie to jest jedynym orzeczeniem niezawisłego sądu wolnej Polski w sprawie obu wymienionych wyżej oficerów. Ma ono walor prawomocności. Tym samym jest częścią obowiązującego porządku prawnego.
W okresie od 4 lutego 2002 r. do 30 czerwca 2005 r. prowadzone było w IPN śledztwo (sygn. akt S 28/02/Zi) zakończone postanowieniem o umorzeniu postępowania. Prokurator IPN w informacji o umorzeniu śledztwa sformułował oskarżenie, mówiące że:
kompania szturmowa 3 Brygady Wileńskiej AK wychodzi z kościoła w Turgielach, na czele ppor. Romuald Rajs „Bury”, kwiecień 1944 (domena publiczna) […] Sprawcy [mowa o żołnierzach 3. Wileńskiej Brygady NZW] swoje działania kierowali nie przeciwko indywidualnym osobom, lecz przeciwko określonym społecznościom wiejskim – grupom ludzkim, których łączyło pochodzenie i wyznanie. Rozstrzelanie furmanów również było zabójstwem zrealizowanym w zamiarze bezpośrednim. Miało na celu zlikwidowanie tych spośród nich, których uznano za Białorusinów. Wobec tego przyjąć należy, że rozpoznane czyny przestępne miały na celu likwidację członków grupy o takim samym pochodzeniu narodowo – religijnym […] Spośród wszystkich wymienionych powyżej motywów, które determinowały działania „Burego” i części jego podwładnych, czynnikiem łączącym było skierowanie działania przeciwko określonej grupie osób, które łączyła więź oparta na wyznaniu prawosławnym i związanym z tym określaniu przynależności tej grupy osób do narodowości białoruskiej. Reasumując zabójstwa, i usiłowania zabójstwa tych osób należy rozpatrywać jako zmierzające do wyniszczenia części tej grupy narodowej i religijnej, a zatem należące do zbrodni ludobójstwa, wchodzących do kategorii zbrodni przeciwko ludzkości.
Badania nad sprawą Romualda Rajsa nie zatrzymały się jednak w miejscu. Z klasyfikacją działań dowodzonej przez Romualda Rajsa 3. Wileńskiej Brygady NZW nie zgadzają się badacze, którzy przeprowadzili dokładną analizę materiałów dotyczących wydarzeń z przełomu stycznia i lutego 1946 r. oraz późniejszego śledztwa i procesu. Chodzi tu (kolejność chronologiczna) o artykuł K. Krajewskiego i G. Wąsowskiego, Kapitan Romuald Rajs a Białorusini – fakty i mity, „Glaukopis. Pismo społeczno-historyczne” nr 33/2016, monografię M. Bechty i W.J. Muszyńskiego Przeciwko Pax sowietika. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944-1956 (Warszawa 2017), artykuł K. Krajewskiego i G. Wąsowskiego Kpt. Romuald Rajs „Bury” na kartach książki „Skazy na pancerzach” czyli prawda według Piotra Zychowicza, „Glaukopis. Pismo społeczno-historyczne” nr 36 (tekst ten jest dostępny także w internecie na stronie podziemiezbrojne.blox.pl i www.fundacjapamietamy.pl – dostęp otwarty) i monografię M. Ostapiuka Komendant „Bury”. Biografia kpt. Romualda Adama Rajsa „Burego” 1913-1949 (Białystok-Olsztyn-Warszawa 2019), która wydaje się mieć zasadnicze znaczenie w omawianej sprawie.
Przywołani powyżej autorzy w szczególności uważają, że kpt. Romuald Rajs „Bury” podczas tragicznych wydarzeń z przełomu stycznia i lutego 1946 r. nie kierował się kryteriami narodowościowymi lub religijnymi – jak stwierdził prokurator IPN - co wykazali w swych publikacjach. Nie powinno się zatem klasyfikować owych zdarzeń jako zbrodni ludobójstwa. W ich ocenie działania dowodzonej przez Romualda Rajsa 3. Wileńskiej Brygady NZW prowadzone były w ramach walki z reżimem komunistycznym sprawującym wówczas władzę w Polsce.
Osoby chcące prowadzić merytoryczną dyskusję na temat komunikatu IPN wydanego 11 marca br. w sprawie Romualda Rajsa powinny najpierw zapoznać się z wymienionymi powyżej publikacjami, by móc odnieść się do argumentów przywołanych przez ich autorów.
Pragnę zwrócić uwagę, że informacja prokuratora IPN o zakończeniu śledztwa z 30 czerwca 2005 r. nadal jest zawieszona na stronie internetowej IPN.
Natomiast komunikat z 11 marca 2019 r. zwraca uwagę na okoliczność, że pięciu badaczy po długotrwałych pracach nad materiałem archiwalnym, wykorzystując też nowe poszlaki, nie zgodziło się z tezami sformułowanymi kilkanaście lat wcześniej przez prokuratora IPN. Zwraca też uwagę, że wobec postanowienia Sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego z 15 września 1995 r. Romuald Rajs i Kazimierz Chmielowski są w świetle prawa osobami niewinnymi.
Jutro na łamach Histmaga pojawi się kolejny tekst, stanowiący istotny głos w dyskusji nad opublikowanym komunikatem IPN.
Artykuły publicystyczne w naszym serwisie zawierają osobiste opinie naszych redaktorów i publicystów. Nie przedstawiają one oficjalnego stanowiska redakcji „Histmag.org”. Masz inne zdanie i chcesz się nim podzielić na łamach „Histmag.org”? Wyślij swój tekst na: [email protected]. Na każdy pomysł odpowiemy.
