Savyon Liebrecht – „Rzecz o banalności... i inne sztuki” – recenzja i ocena

opublikowano: 2013-03-09 20:10
wolna licencja
poleć artykuł:
„Rzecz o banalności… i inne sztuki” to zbiór dramatów, do napisania których potrzebna była cisza. Chodzi zarówno o wieczne milczenie ofiar Holocaustu, jak i o niechęć do mówienia, występującą wśród niektórych ocalałych.
REKLAMA
Savyon Liebrecht
Rzecz o banalności... i inne sztuki
nasza ocena:
8/10
cena:
36,00 zł
Wydawca:
Adit
Rok wydania:
2012
Okładka:
miękka
Liczba stron:
290 s.
ISBN:
978-83-60699-12-6

Savyon Liebrecht, autorka zbioru, urodziła się w 1948 roku w Monachium w rodzinie polskich Żydów ocalałych po II wojnie światowej. Razem z bliskimi wyemigrowała w 1950 roku do Izraela. Po ukończeniu służby wojskowej wyjechała do Londynu, gdzie studiowała dziennikarstwo, które ukończyła na uniwersytecie w Tel-Awiwie. Tam poświęciła się filozofii i literaturoznawstwu. W młodości parała się różnymi zajęciami – pracowała jako nauczycielka angielskiego, uczestniczyła w kursie rzeźbiarstwa, pisała do prasy kobiecej. Zadebiutowała w 1986 roku, kiedy wydano jej tom opowiadań „Pustynne jabłka”.

Tytułowy tekst został później przerobiony na dramat. Jest on częścią recenzowanego zbioru. Sztuka ukazuje pełną napięcia i skomplikowanych relacji sytuację między członkami rodziny Żydów sefardyjskich. Pozorna wierność tradycji kultywowanej przez głowę rodziny, Ruwena, ma ogromny wpływ na środowisko rodzinne, które staje się przesycone napięciem i przemocą. Ucieka z niego Rywka – córka Ruwena, co powoduje destabilizację „spokoju” rodzinnego. Sztuka ta została wielokrotnie nagradzana, poza Izraelem została wystawiona również w USA i na Filipinach.

Na zbiór dramatów składają się poza i inne sztuki – również uznane i cieszące się przychylnym przyjęciem widowni: „Po chińsku do ciebie mówię”, „Ruchale wychodzi za mąż”, „Sonia Muszkat” i „Rzecz o banalności miłości”. Tytułowy utwór opowiada o romansie Hanny Arendt i Martina Heideggera. Ten znany w historii związek rozpoczął się od spotkania w 1924 roku. Arendt była wtedy młodą studentką pochodzenia żydowskiego, a Heidegger – cieszącym się już sławą, żonatym wykładowcą na Uniwersytecie w Marburgu, który później przyłączył się do ruchu nazistowskiego. Akcja sztuki rozgrywa się właśnie w czasie początków tworzenia ich romantycznej relacji i ponad 50 lat później w Nowym Jorku, gdzie do samotnie mieszkającej filozofki przyjeżdża młody mężczyzna, aby przeprowadzić z nią wywiad o procesie Eichmanna i książce na ten temat. „Rzecz o banalności miłości” była sztuką budzącą duże emocje w Izraelu, tam bowiem postać Hanny Arendt jest niezwykle kontrowersyjna. Oskarża się ją o między innymi brak miłości do Izraela i nienawiść do syjonizmu. Filozofce najbardziej jednak doskwierało niezrozumienie jej myśli przez rodaków, co umiejętnie przedstawiła w swoim dramacie Liebrecht. W Polsce na podstawie sztuki powstał spektakl telewizyjny w reżyserii Feliksa Falka. Przedstawienie doczekało się w 2012 roku nagrody na Festiwalu „Dwa teatry” w Sopocie.

Wydawać by się mogło, że tematem dwóch dramatów: „Ruchale wychodzi za mąż” i „Po chińsku do ciebie mówię” jest również miłość między kobietą a mężczyzną, która napotyka na przeszkody. Jednak obie sztuki poruszają problem losów tzw. „drugiego pokolenia” – dzieci Żydów ocalałych z Holocaustu i emigrujących do Izraela. Właśnie to pokolenie musi rozwiązać dylemat swoich rodziców. Jak pisze Michał Sobelman we wstępie do dramatów, chodzi o konieczność dokonania wyboru między budową nowego państwa a kultywowaniem pamięci o Zagładzie. Rzecz trudna, gdyż ocaleni rodzice, wujowie, bliscy i przyjaciele rzadko chcieli mówić o swoich traumatycznych doświadczeniach.

REKLAMA

Autorka dramatów pisze:

Cisza w domach ocalałych z Holocaustu jest wyjątkowa. Jest to cisza, która maskuje ból i mroczne sekrety; potrzeba czasu, aby dziecko dorastające w takim domu zrozumiało, że skrywana tajemnica nie jest osobista, lecz narodowa, a nawet uniwersalna. (…) Rodzice nie rozmawiają o przeszłości, nie wyrażają swoich myśli, nie mówią o swoich uczuciach.

Sytuację komplikuje brak odpowiedniego języka, niesprzyjające warunki społeczne, niezrozumienie młodszego pokolenia. Wszystko to sprawia, że terapeutyczna wartość rozmowy o traumatycznych zdarzeniach z przeszłości zostaje zaburzona. W sztukach Savyon Liebrecht taka sytuacja budzi wiele napięć i nieporozumień. Autorka z dużą precyzją przemyca tę problematykę w swoje dramaty, szczególnie w „Po chińsku do ciebie mówię”. Pamięć staje się w sztuce przeszkodą, która nie pozwala cieszyć się radosnymi chwilami życia – urodzinami dziecka, jego sukcesami. Jest też powodem przyjmowania zobowiązań (bo jak można coś zarzucić osobie, z którą przetrwało się obóz koncentracyjny), które w niekontrolowany sposób determinują resztę życia. Poza mistrzowskim przedstawieniem tego trudnego tematu, ogromną zaletą dramatu są dialogi – bohaterki prezentują w nich swoje racje niczym argumenty w polemice naukowej.

Inną cechą zbioru jest umiejętność wzbudzania zainteresowania czytelników. Każdy z utworów zbioru „wciąga” już po przeczytaniu kilku dialogów, dramaturgia wzrasta stopniowo, zakończone są puentą skłaniającą do późniejszych refleksji. Sztuki Liebrecht pozwalają też nieco lepiej poznać kulturę i mentalność żydowską. Brakuje jednak przypisów wyjaśniających poszczególne pojęcia odnoszące się do świąt i codziennych rytuałów. Interpretację tekstów ułatwia jednak początkowy komentarz Michała Sobelmana i posłowie „Wpływ Holocaustu na moją twórczość”, napisane przez samą autorkę.

Zbiór Rzecz o banalności… i inne sztuki wart jest polecenia. Lektura dramatów czasem jest utrudniona ze względu na różnice kulturowe i podejmowanie przez autorkę trudnych refleksji nad Zagładą i jej wypływem na codzienne życie kolejnych pokoleń. Jednak ogromną zaletą książki jest to, że pobudza do refleksji nad tym, w jaki sposób kształtuje się społeczna pamięć traumatycznych zdarzeń.

Zobacz też:

Redakcja i korekta: Agnieszka Kowalska

REKLAMA
Komentarze

O autorze
Aleksandra Krogulska
Studentka psychologii i filozofii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Interesuję się zagadnieniami dotyczącymi pamięci autobiograficznej, psychologią poznawczą, epistemologią i literaturą polską XIX wieku, szczególnie twórczością Cypriana Kamila Norwida.

Wszystkie teksty autora

Zamów newsletter

Zapisz się, aby otrzymywać przegląd najciekawszych tekstów prosto do skrzynki mailowej. Tylko wartościowe treści. Za darmo.
Zamawiając newsletter, wyrażasz zgodę na użycie adresu e-mail w celu świadczenia usługi. Usługę możesz w każdej chwili anulować, instrukcję znajdziesz w newsletterze.
© 2001-2023 Promohistoria. Wszelkie prawa zastrzeżone