Teatr Wielki w Warszawie świętuje 200. rocznicę istnienia i 60-lecie odbudowy
Teatr Wielki w Warszawie, dziś siedziba Opery Narodowej i Polskiego Baletu Narodowego, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych symboli polskiej kultury. Jego historia sięga początków XIX wieku i odzwierciedla burzliwe dzieje stolicy.
Historia miejsce, które dziś zajmuje okazały budynek Teatru Wielkiego w Warszawie, jest długa i interesująca. Początkowo aż do XVII wieku znajdowały się tu zabudowania należące do kopalni soli. Zniszczono je w trakcie potopu szwedzkiego.
Kiedy sytuacja się ustabilizowała, z rozkazu królowej Marii Kazimiery, w latach 1685–1696 wybudowano tu Marywil - kompleks w kształcie pięciokąta, w którym wygospodarowano miejsce na apartamenty królewskie, kaplicę Matki Boskiej Zwycięskiej oraz sklepy. Obiekt nazwano na cześć królowej. Przetrwał do lat 20. XIX wieku, kiedy to zdecydowano się go rozebrać, aby przygotować plac pod budowę teatru.
Gmach Teatru Wielkiego powstał z inicjatywy władz Królestwa Polskiego, pragnących stworzyć reprezentacyjną scenę dramatyczną i muzyczną dla rozwijającej się Warszawy.
Kamień węgielny pod budowę Tetaru Wielkiego wmurowano 19 listopada 1823 roku w miejscu dawnej kaplicy Marywilu. Uczynił to namiestnik Królestwa Polskiego (1815–1826) Józef Zajączek, generał armii napoleońskiej. Datę tę wybrano nieprzypadkowo, bowiem przypadała w 60. rocznicę utworzenia Teatru Narodowego.
Monumentalny gmach zaprojektował Giuseppe Antonio Corazzi, włoski architekt, który spędził 27 lat na ziemiach polskich. Działał bowiem w Królestwie Polskim w latach 1819–1847, gdzie stworzył 50 projektów, z czego aż 45 w samej Warszawie.
Zgodnie z jego projektem w Warszawie wybudowano gmach w stylu klasycystycznym. Bryła miała być wzorowana na Teatrze San Carlo w Neapolu. To najstarszy gmach operowy Włoch, który otwarto 4 listopada 1737 roku.
Budowę zakończono w 1833 roku, a pierwsze przedstawienie odbyło się tu 24 lutego 1833 roku. Zaprezentowano wówczas Cyrulika sewilskiego Gioacchina Rossiniego oraz balet Zabawa tancerska Karola Kurpińskiego. Teatr Wielki szybko stał się jednym z najokazalszych gmachów teatralnych w Europie.
W XIX wieku na deskach Teatru Wielkiego debiutowały najważniejsze polskie dzieła operowe – m.in. utwory Stanisława Moniuszki, takie jak Halka i Straszny dwór. Budynek stał się miejscem występów cenionych zespołów i gwiazd europejskiej sceny muzycznej, a jego renoma rosła z każdą dekadą.
Podczas Powstania Warszawskiego i późniejszej destrukcji stolicy przez Niemców gmach uległ niemal całkowitemu zniszczeniu. Spłonęły wnętrza, zawaliły się dachy i widownia, a przetrwała jedynie część fasady od strony placu Teatralnego – ta, którą widzimy do dziś. Ruiny przypominały o potędze przedwojennej sceny i dramacie miasta. Co więcej, między 6 a 8 sierpnia 1944 w ruinach zginęło z rąk Niemców ok. 350 polskich cywilów.
Decyzja o jego odbudowie zapadła stosunkowo wcześnie. W styczniu 1945 roku powołano Biuro Odbudowy Stolicy (BOS) – instytucję odpowiedzialną za planowanie rekonstrukcji Warszawy. Już pierwsze ekspertyzy BOS wskazywały, że gmach Teatru Wielkiego, choć niemal całkowicie zrujnowany, posiada wartość historyczną i symboliczną, którą należy ocalić.
W latach 40. i 50. władze państwowe, w tym Ministerstwo Kultury, zaakceptowały plan rekonstrukcji. Kluczowa była decyzja Bolesława Bieruta, który w ramach idei „odbudowy narodowych gmachów kultury” uznał Teatr Wielki za priorytet. W 1949 roku oficjalnie rozpoczęto prace, zlecając projekt odbudowy jednemu z najwybitniejszych architektów epoki – Bohdanowi Pniewskiemu.
Bohdan Pniewski, jeden z czołowych architektów PRL, podjął decyzję, aby zachować klasycystyczny wygląd fasady Corazziego, ale jednocześnie zaprojektować całkowicie nowe wnętrza i rozbudować gmach w głąb placu.
Dzięki temu powstał teatr nowoczesny, większy i technicznie bardziej zaawansowany niż przed wojną. Odbudowa trwała długo – aż do 1965 roku – ze względu na rozmach prac i wysokie koszty.
Teatr ponownie otwarto w 1965 roku premierą Strasznego dworu, nawiązującą do tradycji sceny i silnie związaną z polską tradycją narodową.
Obecnie Teatr Wielki – Opera Narodowa jest jedną z największych scen operowych świata. Jego nowoczesne zaplecze techniczne, ogromna widownia i bogaty repertuar czynią go instytucją o znaczeniu międzynarodowym. Gmach jest też miejscem ważnych wydarzeń politycznych, kulturalnych i prestiżowych gal.
Źródła:
- Narodowe Archiwum Cyfrowe,
- E. Szwankowski,Warszawa. Rozwój urbanistyczny i architektoniczny. Warszawa, 1952, s. 82−83,
- www.encyklopediateatru.pl,
- www.teatrwielki.pl.
