Niemiecka tradycja, którą kontynuują tylko w Elblągu

Mateczki adwentowe w przedwojennym Elblągu

Zbierały pieniądze na świąteczną pomoc dla ubogich elblążan, przebywających w szpitalach, domach starców i przytułkach. Same były podopiecznymi takich ośrodków, a zebrane datki wspierały działalność instytucji, zapewniających im na co dzień opiekę. Nazywano je mateczkami adwentowymi, z niemieckiego Adventsmütterchen, co, jak wskazuje Magdalena Pasewicz-Rybacka, było nazwą własną znaną jedynie w gwarze elbląskiej! Ich obecność na ulicach miasta, symbolizowała nadchodzące święta Bożego Narodzenia i trwale wpisywała się w grudniowy krajobraz niemieckiego Elbląga. Po 1945 roku zwyczaj ten przez dekady stanowił tylko wspomnienie, ciekawostkę z odległej przeszłości, którą w XXI wieku udało się wskrzesić elblążanom.

Mateczki adwentowe: wolontariat po niemiecku

Nie wiadomo dokładnie, jak stara jest tradycja kwestowania przez mateczki adwentowe. Część badaczy wywodzi ją nawet ze średniowiecza. Zbieżność między zbiórkami organizowanymi wówczas na rzecz chorych i ubogich przez charakterystycznie ubrane kobiety a późniejszą działalnością mateczek adwentowych może nie być przypadkowa. Nie wiemy jednak, czy było więcej podobieństw, a zwyczaj ten zapewne w wielu aspektach różnił się od tradycji odnotowanej na przełomie XIX i XX wieku.

Mateczki adwentowe na okładce Westpreußischer Verkehrswart, Jahrg. 12, Heft 23

domena publiczna

Mateczki adwentowe miały na sobie charakterystyczne stroje. Ubrane były w białe peleryny i grube wełniane spódnice. Na głowach miały słomiane kapelusze, pod którymi wiązały czarne chusty splecione pod brodą. W wizerunek mateczek adwentowych wpisywały się również wiklinowe koszyki na dary oraz puszki służące jako skarbonki. Kobiety wędrowały po ulicach miasta i odwiedzały domy elblążan. O przebiegu takiej wizyty, jej znaczeniu i rodzinnym wymiarze dobrze świadczą słowa Krystyny Sucharskiej w rozmowie z Martą Kowalczyk dla Portel.pl:

„Dzieci przygotowywały się na przyjęcie mateczek, ucząc się wierszyków i piosenek, którymi potem popisywały się przed mateczkami, odpytywane były także z katechizmu. Dzieci pytano, czy były cały rok grzeczne, a jeżeli tak, to co by sobie życzyły pod choinką. Potem mateczki wychodziły z gospodynią domu do kuchni, gdzie dzieliły się wiedzą o wymarzonych przez dzieci prezentach i odbierały przygotowane datki. Wymarzone prezenty, dzieci znajdowały na ogół pod choinką, dlatego dzieci niecierpliwie czekały na odwiedziny mateczek adwentowych. Kiedy w latach 20-tych ubiegłego stulecia magistrat elbląski zakazał zbierania datków w tej formie, mieszkańcy swoim protestem zmusili władze miasta do cofnięcia tego zakazu. Mateczki kwestowały dalej.”

Mateczki adwentowe: elblążanie pamiętają

Mateczki adwentowe po czasie doczekały się naśladowczyń. Jeszcze w niemieckim Elblągu charytatywną działalność w podobnych strojach prowadziły uczennice z elbląskich szkół. Po II wojnie światowej i włączeniu Elbląga do Polski, wydawać by się mogło, że tradycja nie ma szans, by przetrwać, choćby w szczątkowej formie. Początkowo wszystko wskazywało właśnie na dość gwałtowny i raczej bezpowrotny zanik kwest organizowanych przez mateczki adwentowe. Tak było przez cały okres PRL-u, a także pierwsze lata III RP.

Mateczki adwentowe podczas Jarmarku Bożonarodzeniowego, Elbląg, grudzień 2024 (fot. J. Jagodziński, prawa zastrzeżone)

Wszystko zmieniło się wraz z pojawieniem się lokalnych organizacji pozarządowych, które wzięły sprawy w swoje ręce. Najpierw dawną elbląską tradycję przywracało Stowarzyszenie Elbląski Ruch Kobiet Aktywnych, które prowadziło zbiórki na cele charytatywne. Po kilku latach jednak i ta inicjatywa upadła.

Obecnie tradycję mateczek adwentowych kontynuuje Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej w Elblągu. Działalność ta ma jednak już nieco inny charakter. Przede wszystkim przypomina o dawnej tradycji, nie prowadząc już żadnych zbiórek. Wybierając się na jarmark elbląski można za to liczyć na rozmowę o dawnych tradycjach i słodki upominek z wiklinowego koszyka.

zobacz też

Opinie

Boże Narodzenie – święto europejskiej cywilizacji?

Sebastian Adamkiewicz

POLECAMY