Trwają zgłoszenia do nagrody Kustosz Pamięci Narodowej
Laureaci Nagrody Kustosz Pamięci Narodowej (fot. Sławomir Kasper, IPN) Nagroda Kustosz Pamięci Narodowej została ustanowiona w roku 2002. Jej pomysłodawcą był prof. Janusz Kurtyka ówczesny dyrektor Oddziału IPN w Krakowie. W zamierzeniu Janusza Kurtyki i jego współpracowników nagroda miała być symbolicznym i oficjalnym wyrazem wdzięczności dla osób i środowisk, które – przed powołaniem do życia Instytutu Pamięci Narodowej – swoją działalność poświęciły pracy na rzecz gromadzenia dokumentów i materiałów z dziejów polskiej konspiracji czasów wojny, Polskiego Państwa Podziemnego, a także powojennego antykomunistycznego podziemia niepodległościowego. Miała stanowić uhonorowanie ze strony państwa polskiego skierowane szczególnie do osób przez lata przechowujących pamięć i przekazujących wiedzę o bohaterach naszej historii, którzy po 1945 r. znaleźli się poza nawiasem oficjalnej narracji historycznej PRL lub pamięć o nich była systematycznie zakłamywana.
Pierwszymi laureatami Kustosza zostali prof. Tomasz Strzembosz, Andrzej Zagórski i gen. Elżbieta Zawacka. Strzembosz był prekursorem badań nad konspiracyjną walką zbrojną w okupowanej Warszawie, dziejami partyzantki i konspiracji na Kresach Północno-wschodnich RP w czasie pierwszej okupacji sowieckiej 1939–1941 oraz znawcą sowieckiego systemu okupacyjnego. Miał również wybitne osiągnięcia na polu pracy społecznej i wychowania młodzieży. W 1989 r. był jednym z twórców, a później przewodniczącym Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej.
Andrzej Zagórski od początku lat sześćdziesiątych gromadził dokumenty i relacje dotyczące wojennej i powojennej konspiracji niepodległościowej w Małopolsce w latach 1939–1956. Jego zbiór, liczący ponad 2 500 relacji, ok. 25 000 stron dokumentów oryginalnych lub skopiowanych oraz ponad 4 500 wycinków prasowych, należał do najbardziej znaczących w skali ogólnopolskiej i z pewnością był najważniejszym ze zbiorów prywatnych, dotyczących konspiracji na Rzeszowszczyźnie.
(fot. Sławomir Kasper, IPN) Generał Zawacka w czasie wojny brała udział w konspiracji jako kurier na trasie z kraju do Londynu i należała do elitarnej grupy cichociemnych. W 1952 r. została skazana za szpiegostwo przez władze komunistyczne na 10 lat pozbawienia wolności, odsiedziała cztery, przechodząc wcześniej gehennę śledztwa. Z więzienia wyszła wycieńczona fizycznie, ale komunistom nie udało się złamać jej ducha. Powróciła do pracy nauczycielskiej i badań naukowych. Po tym jak zmuszono ją do odejścia na wcześniejszą emeryturę, czas wypełniła jej praca społeczna na rzecz upamiętniania służby żołnierzy AK. Była współtwórczynią Światowego Związku Żołnierzy AK.
W praktyce tytuł Kustosza Pamięci Narodowej w kolejnych latach otrzymywały osoby i organizacje, które działając na rzecz szeroko rozumianej "pamięci narodowej" wykazały się wybitnymi dokonaniami na polu upamiętniania wydarzeń i postaci historycznych w przestrzeni publicznej, gromadzenia i archiwizowania świadectw przeszłości, badań historycznych szczególnie dotyczących zagadnień historii Polski rzadko dotąd podejmowanych przez zawodowych historyków. Pełna lista laureatów znajduje się na stronie internetowej konkursu.
