Konkurs „Polskie atrakcje”: Najpiękniejsze świątynie prawobrzeżnej Warszawy
Metropolitarna Cerkiew Świętej Równej Apostołom Marii Magdaleny, Stara Praga, Aleja Solidarności 52
Cerkiew została zbudowana w latach 1867-69 w sercu rozwijającej się warszawskiej Pragi, naprzeciwko Dworca Kolei Warszawsko-Petersburskiej. Zaprojektowana przez Nikołaja Syczewa w stylu bizantyjsko-weneckim, do końca XIX wieku dominowała w pejzażu dzielnicy, stając się jednym z symboli rusyfikacji miasta. Nieprzypadkowa była sama patronka świątyni, czczona w Kościele prawosławnym jako misjonarka. Do końca I wojny światowej była jedną z wielu cerkwi warszawskich, które na początku II RP przeznaczono do rozbiórki. Planów tych jednak zaniechano i cerkiew praska została podniesiona do rangi soboru katedralnego, stając się zarazem centralną metropolitarną świątynią Kościoła prawosławnego w Polsce. Budowla przetrwała bez większych zniszczeń okres II wojny światowej, dzięki czemu do dnia dzisiejszego podziwiać możemy niezwykle bogate, pieczołowicie odrestaurowane ikonostasy, polichromie i freski. W kaplicy dolnej znajdują się ponadto ocalałe fragmenty dekoracji z Soboru św. Aleksandra Newskiego na placu Saskim.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Kościół Matki Bożej Loretańskiej, Stara Praga, ulica Ratuszowa 5a
Jeszcze przed uzyskaniem przez Pragę praw miejskich w 1640 r. miejscowi bernardyni rozpoczęli budowę Domku Loretańskiego na wzór słynnego Sancta Casa w Loretto. Obiekt stanowił właściwie jedynie kaplicę okazałego barokowego kościoła św. Andrzeja. Ustawiono tam jednak figurę Matki Boskiej Loretańskiej, która stała się celem licznych pielgrzymek. Zachwycająca bogactwem wnętrza świątynia była zniszczona w czasie potopu szwedzkiego, a następnie zdewastowana podczas Rzezi Pragi. Wraz z budową napoleońskich fortyfikacji w 1811 r. kościół bernardyński został rozebrany ale dzięki uporowi okolicznej ludności zachowano Domek Loretański. Jest to dziś niestety jedyny obiekt ocalały spośród dawnej zabudowy praskich jurydyk. W 1853 r. został przebudowany przez Alfonsa Kropiwnickiego na kościół parafialny. Chociaż przez cały XIX w. zagrożony był rozbiórką, służył nadal mieszkańcom Pragi i okolic. Dopiero po konsekracji kościoła św. Floriana znaczenie maleńkiej świątyni zmalało.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Bazylika katedralna świętych Michała i Floriana, Stara Praga, ulica Floriańska 3
Kościół został wzniesiony w latach 1888-1901 przez Piusa Dziekońskiego w stylu neogotyku nadwiślańskiego. Monumentalną świątynię planowano pierwotnie wznieść na miejscu Kaplicy Loretańskiej lub pośrodku ulicy Targowej. Ostatecznie wybrano równie reprezentacyjny plac w rejonie ulicy Aleksandrowskiej, co pozwoliło „przysłonić" prawosławną cerkiew znajdującą się na drugim krańcu arterii. Świątynia została uznana w plebiscycie czytelników „Kuriera Warszawskiego" za najwybitniejsze dzieło architektury XIX-wiecznej i stała się wzorem dla wielu nowych kościołów wznoszonych na terenie ziem polskich. W okresie międzywojennym z obawy przed zawaleniem znacznie obniżono kościelne wieże. 14 września 1944 r. Niemcy wycofujący się z Pragi wysadzili świątynię w powietrze. W latach 1947-61 odbudowano ją według projektu Stanisława Marzyńskiego upraszczając m.in. wygląd fasady. W 1992 r. ze względu na erygowanie przez Jana Pawła II diecezji warszawsko-praskiej kościół został podniesiony do rangi katedry.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Bazylika Mniejsza Najświętszego Serca Jezusa, Szmulowizna-Michałów, ulica Kawęczyńska 58
To bez wątpienia najpiękniejsza świątynia Pragi. Powstała w latach 1907-23 dzięki fundacji Marii i Michała Radziwiłłów. Projektanci Hugon Kudera i Łukasz Wolski, wzorując się na rzymskiej Bazylice św. Pawła za Murami, stworzyli z ogromnym rozmachem okazałą budowlę kontrastującą z podmiejskim wizerunkiem dzielnicy. W 1923 r. kościół otrzymał zaszczytny tytuł bazyliki mniejszej. Radziwiłłowa postanowiła przekazać świątynię salezjanom, chociaż uprzednio przeniosła prawa własności na kurię warszawską. Spowodowało to spór w wyniku którego urażona fundatorka zaprzestała dalszego finansowania niezwykle kosztownej budowy. Dopiero mediacja papieża Piusa XI sprawiła, że cała parafia trafiła w 1931 r. pod zarząd Towarzystwa Salezjańskiego. Do wybuchu II wojny światowej nie udało się w pełni urządzić wnętrza świątyni. Wedle niezrealizowanego socrealistycznego projektu przebudowy Szmulowizny bazylika miała stanowić jej centralną część. Ostatnim etapem budowy świątyni było wzniesienie wieży w latach 1996-2001.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”
Kup e-booka „Z historią na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć”:
Dostępna jest także druga część e-booka!
Konkatedra Matki Boskiej Zwycięskiej, Kamionek, ulica Grochowska 365
Teren, na którym znajduje się świątynia, już w XIII w. zajmował Cmentarz Kamionkowski i domniemany drewniany kościółek pw. św. Stanisława, zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. Nekropolię ostatecznie zamknięto w 1887 r. po otwarciu cmentarza na Bródnie. 12 maja 1912 r. okoliczni mieszkańcy w ciągu jednej nocy rozbudowali dawną cmentarną kaplicę na drewniany kościół Bożego Ciała. Od 1921 r. czyniono starania o budowę murowanej świątyni jako wotum za zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej 1920 r. W latach 1929-31 wzniesiono modernistyczną budowlę z elementami romańskimi projektu Konstantego Jakimowicza. W 1935 r. powstał wspaniały tryptyk ukazujący m. in. patronkę świątyni, św. Andrzeja Bobolę oraz scenę Cudu nad Wisłą. Podczas Powstania Warszawskiego Niemcy planowali zburzyć świątynię, czego ostatecznie nie dokonali dzięki niezłomności proboszcza ks. Eugeniusza Dąbrowskiego. W 1992 r. świątynię podniesiono do godności Konkatedry. Obecnie na terenie przykościelnym podziwiać można ocalałe XIX-wieczne nagrobki dawnych Prażan oraz drewnianą XVIII-wieczną dzwonnicę.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Kościół św. Wincentego à Paulo na Cmentarzu Bródnowskim
Wraz z otwarciem na dalekim praskim przedmieściu Cmentarza Bródnowskiego pojawiły się pierwsze plany wzniesienia nowego kościoła obsługującego masowe nabożeństwa żałobne. Ze względów finansowych zamiast monumentalnej świątyni z kilkoma kaplicami na jesieni 1888 r. powstał skromny „tymczasowy" drewniany obiekt. Projektant Edward Cichocki użył do budowy kościółka sosnowych desek, które uprzednio wykorzystane były jako rusztowania podczas renowacji Kolumny Zygmunta. Kościołowi wzniesionemu na fali nurtu historycznego nadał cechy neogotyckie z elementami szwajcarskiego stylu „uzdrowiskowego". Barwne polichromie we wnętrzu autorstwa Wiesława Kononowicza dodatkowo podkreśliły jego ludowy charakter. W 1952 r. erygowano nową parafię i dawna kaplica cmentarna zyskała status kościoła parafialnego. Budulec okazał się wyjątkowo trwały a rektorski kościół św. Wincentego à Paulo należy dziś do najcenniejszych zabytków Bródna i Targówka.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Kościół Chrystusa Króla, Targówek Mieszkaniowy, ulica Tykocińska 27/35
Kolejna modernistyczna świątynia wzniesiona została według projektu Bronisława Colonny-Czosnowskiego jako wotum Narodu za zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej 1920 r. Działkę pod budowę kościoła ofiarowali małżonkowie Florentyna i Roch Krzeszewscy, właściciele kilku nieruchomości przy ulicy Tykocińskiej. W 1932 r. erygowano pierwszą na Targówku parafię, dwa lata później poświęcono kamień węgielny a datki na budowę kościoła płynęły z całej Polski. Po długoletniej przerwie spowodowanej II wojną światową kościół ukończono dopiero w 1953 r. W okresie powojennym radykalnie zmieniło się otoczenie świątyni: pod nowe osiedla mieszkaniowe wyburzano niemal całą przedwojenną zabudowę, a dawni parafianie wyprowadzali się do innych dzielnic. We wnętrzu świątyni na uwagę zasługują przede wszystkim dwa XVII-wieczne obrazy Michaela Willmana: „Męczeństwo św. Jana" i „Ukrzyżowanie" przywiezione z klasztoru cysterskiego w Lubiążu. W 2011 r. doszło do głośnego pożaru świątyni, w wyniku którego spłonął dach wraz z wieżyczką.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Kościół Zmartwychwstania Pańskiego, Targówek Fabryczny, ulica Księcia Ziemowita 39
Kolejna z „tymczasowych" świątyń, która przetrwała szczęśliwie do dnia dzisiejszego. Drewniany kościół zbudowany został w 1919 r. przez miejscowych kolejarzy z podkładów kolejowych jako wotum dziękczynne za odzyskanie przez Polskę niepodległości. Domniemanym projektantem świątyni jest Stefan Szyller, autor pobliskiej plebanii. Świątyni nadano styl zakopiański, którego dopełnieniem jest wystrój wnętrza. Na uwagę zasługują ołtarze z brzozowego drewna zaprojektowane przez Stanisława Witkiewicza oraz ambona w kształcie łodzi. W wyniku działań wojennych, a także niezrealizowanych powojennych inwestycji ta część Targówka została niemalże wyludniona. Chociaż rozebrano również znaczną część okolicznej zabudowy, kościół zachował się i jedynie w 1948 r. dobudowano mu dwie boczne kaplice. W 2012 r., po pieczołowitym remoncie, został ponownie poświęcony.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”
Kupuj świetne e-booki historyczne i wspieraj ulubiony portal!
Regularnie do sklepu Histmaga trafiają nowe, ciekawe e-booki. Dochód z ich sprzedaży wspiera działalność pierwszego polskiego portalu historycznego. Po to, by zawsze był ktoś, kto mówi, jak było!
Sprawdź dostępne tytuły pod adresem: https://sklep.histmag.org/
Kościół św. Michała Archanioła w Grodzisku, ulica Głębocka 119
Najstarsza zachowana drewniana świątynia na terenie Warszawy. Wedle legendy pierwszy modrzewiowy kościół zbudowano w tym miejscu w 1534 r. z fundacji królowej Bony. Od 1640 r. był on zarządzaną przez bernardynów filią kościoła św. Andrzeja na Pradze. Zniszczony podczas potopu szwedzkiego, został odbudowany dopiero w 1716 r. W 1811 r., kiedy burzono kościół bernardyński a los Domku Loretańskiego pozostawał niepewny, do Grodziska trafiły z Pragi ołtarze i sprzęt liturgiczny. Kościół przetrwał w niezmienionym kształcie do wybuchu Powstania Warszawskiego, kiedy został poważnie uszkodzony. Obecny kształt nadano świątyni podczas dość gruntownej przebudowy w 1954 r. W ocenie konserwatorów zabytków restauracja kościoła przypominała niestety budowę właściwie nowego obiektu. Parafię w Grodzisku erygowano dopiero w 1975 r. Od 2008 r. na terenie rozbudowującej się parafii powstaje nowy murowany kościół.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, Płudy, ulica Klasyków 21
Rejent hipoteki warszawskiej Krzysztof Kiersnowski, korzystając z uruchomienia Kolei Nadwiślańskiej, założył w Płudach pierwszą kolonię letnią. Niebawem zrodziła się tam modna miejscowość wypoczynkowa. Do dnia dzisiejszego relikt tamtej epoki stanowi chociażby drewniany pensjonat w stylu nadświdrzańskim przy ulicy Fletniowej. Dzięki fundacji Kiersnowskiego oraz przy wsparciu małżonków Marii i Wacława Wędrowskich Płudy zyskały własną świątynię. W latach 1908-13 na wydmowym wzgórzu wzniesiono urokliwy miniaturowy kościół w stylu neogotyku nadwiślańskiego. Służył on pierwotnie, jako filia kościoła tarchomińskiego, nielicznym jeszcze stałym mieszkańcom oraz letnikom. Dopiero w okresie powojennym erygowano tu odrębną parafię a bezpośrednie otoczenie świątyni zalesiono. Wraz z rozwojem pobliskich osiedli mieszkaniowych w 2008 r. konsekrowano obok nowy kościół.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Kościół św. Jakuba Apostoła, Tarchomin, ulica Józefa Mehoffera 4
Tarchomin jako wieś szlachecka rodu Jastrzębców wzmiankowany był już w XIII w. Budowę murowanego gotyckiego kościoła na sztucznie usypanym wzgórzu rozpoczęto prawdopodobnie w 1518 r. Fundatorami świątyni byli ówcześni właściciele majątku: wojewoda mazowiecki Jakub Gołyński oraz jego syn Mikołaj, kanonik płocki i proboszcz tarchomiński. Konsekracji kościoła dokonano dopiero w 1583 r. Zniszczony w czasie Potopu, blask odzyskał dopiero ok. 1730 r., kiedy Tarchomin zakupiła rodzina Ossolińskich. Budowlę jednak zgodnie z duchem epoki otynkowano. Regotyzacja obiektu nastąpiła dopiero w czasie wielkiego remontu w latach 1912-32. Z racji doszczętnego zniszczenia kościółów staromiejskich kościół tarchomiński jest dziś właściwie jedyną oryginalną świątynią gotycką na terenie Warszawy. Na uwagę zasługuje wspaniałe barokowe wyposażenie wnętrz. W sąsiedztwie kościoła znajdują się ponadto: XVII-wieczny dworek Ossolińskich, oficyna pałacowa oraz kordegarda z XVIII w. zajmowane obecnie przez Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Warszawsko-Praskiej.
(fot. Ł. Zwaliński). 
(fot. Ł. Zwaliński). Akcja: „Polskie atrakcje! Wakacje z Histmag.org”
Dziękujemy, że z nami jesteś! Chcesz, aby Histmag rozwijał się, wyglądał lepiej i dostarczał więcej ciekawych treści? Możesz nam w tym pomóc! Kliknij tu i dowiedz się, jak to zrobić!
Redakcja: Tomasz Leszkowicz
