Piotr Zychowicz – „Żydzi. Opowieści niepoprawnie polityczne” – recenzja i ocena

Autora „Żydów” nie trzeba nikomu przedstawiać. Piotr Zychowicz to twórca znanych i kontrowersyjnych (pod wieloma względami) książek dotykających dwudziestowiecznej historii Polski. W naszych dziejach nie brak momentów wywołujących do dziś znaczne emocje, więc Zychowiczowi, jak i jemu podobnym, można wróżyć długą i płodną przyszłość literacką. Każdy autor musi jednak zmierzyć się z pragnieniem tak zwanego „odcinania kuponów” od swej pisarskiej sławy. Jak niestety udowadniają „Żydzi”, dla wielu jest to pokusa nie do odparcia.

„Żydzi. Opowieści niepoprawnie polityczne” - literacki kot w worku

Omawiana książka liczy sobie 462 strony, z czego treść autorstwa Zychowicza zajmuje... cóż, nie jest to oczywiste. W swej przeważającej części „Żydzi” to zbiór starych, bo sięgających nawet 2006 roku, wywiadów przeprowadzonych przez Zychowicza z różnymi postaciami związanymi z szeroko rozumianą historią Żydów. Spod ręki autora wyszły dwie strony wstępu i ok. 160 stron III części książki noszącej tytuł „Komuniści, syjoniści, kolaboranci”. Piszę „około”, gdyż w opowieściach zawartych w tej partii książki nie wydzielono w sposób wyróżniający się graficznie licznych wypowiedzi rozmówców Zychowicza. Stąd wniosek, że ta książka powinna trafić na półki księgarń jako praca zbiorowa pod redakcją Zychowicza, a nie jako praca której jest on autorem.

Książkę ozdobiono 69 kolorowymi i czarno-białymi zdjęciami umieszczonymi na nienumerowanych, kredowych stronach. Na marginesie drobiazg: jedno ze zdjęć jest niestety błędnie podpisane. Fotografia mająca przedstawiać „Izraelski czołg...” w rzeczywistości pokazuje samobieżną haubicę M 109 uzbrojoną w działo kal. 155 mm. Pojazd ten (a raczej ta konkretna wersja) znany jest w Izraelu pod nazwą „Doher”.

„Żydzi. Opowieści niepoprawnie polityczne” - autor o swoim dziele

Zychowicz stworzył swą pracę z dość interesującego punktu wyjścia. Autor podzielił Polaków na dwie przeciwstawne sobie grupy – filosemitów i antysemitów – by następnie przydzielić swoją osobę do kolejnej, trzeciej grupy o nastawieniu neutralnym. W ten sposób na przestrzeni niecałej strony udało mu się samodzielnie zbudować i zburzyć jedno z podstawowych założeń swojej książki. Dalszy ciąg wstępu jest równie interesujący.

Jak pisze autor, „Przez kilkanaście lat napisałem na ich [stosunków polsko-żydowskich – przyp. ŁM] temat kilkaset artykułów. Myślę, że część jest warta ocalenia przed zapomnieniem.” Takie usprawiedliwienie stworzenia zbioru własnych prac można uznać za zdumiewające. Kluczem do zapewnienia miejsca w pamięci czytelników jest wartość danej pracy, a nie częstotliwość jej publikacji. Rozumiem, iż Zychowicz pragnął korzystając z fali popularności zarobić jeszcze raz na swoich tekstach, niemniej przyjęcie takiej argumentacji w erze powszechnej cyfryzacji i archiwizacji gazet i czasopism może wywołać u czytelnika mimowolny uśmiech. Osoba pragnąca zapoznać się z historycznymi tekstami Zychowicza uwzględnionymi w „Żydach” może zrobić to praktycznie nie ruszając się sprzed monitora komputera, korzystając z bogatych zasobów internetowych archiwów czasopism i gazet, w których się one ukazywały. Nie ma więc potrzeby wydawania tych samych tekstów jeszcze raz w celu uratowania ich treści od fizycznej zagłady.

Reklama dźwignią handlu

Przepraszam jeśli kogokolwiek rozczaruję, ale w tej książce nie ma sensacji. Wszelkie twierdzenia o niepoprawności politycznej czy rozsierdzaniu kogokolwiek nie znajdują pokrycia w rzeczywistości. Jak już wspomniano, ta książka jest w większości zbiorem starych tekstów Zychowicza, publikowanych w „Do Rzeczy”, „Historia Do Rzeczy”, „Uważam Rze”, „Uważam Rze Historia” i „Rzeczpospolitej”. Do stworzenia jednej z opowieści, „Życie w cieniu terroru”, użyto dwóch artykułów opublikowanych w „Rzeczpospolitej” w 2006 roku, co czyni z niego materiał o najstarszych korzeniach spośród wszystkich zamieszczonych w omawianej książce. Treści „świeżych” jest w „Żydach” bardzo niewiele, bo do tego grona można zaliczyć zaledwie 4 artykuły, a kolejny jest kompilacją artykułów z lat 2007 – 2012. Nie wiem, jaki wpływ kilka czy kilkanaście lat temu miały na odbiorców artykuły Zychowicza poruszające zagadnienia ważne dla stosunków polsko-żydowskich. Jednego jednak jestem pewien – jakiekolwiek emocje by wówczas wzbudzały, działo się to w przeszłości, a w chwili obecnej te artykuły mają wymiar (poza wspomnianą piątką) jedynie historyczny.

W całej książce jest więc 46 (52, wliczając wspomnianą kompilację) stron wypełnionych przez Zychowicza treściami powstałymi specjalnie na potrzeby jego „najbardziej kontrowersyjnej książki”. Niestety, także na tych stronach próżno szukać treści nieznanych osobom zainteresowanym tematyką relacji polsko-żydowskich na przestrzeni minionych lat. „Żydowski kapo z Auschwitz” opowiada o historii Elizera Grünbauma, przedstawionej już m.in. w drugim tomie „Zagłady Żydów” już w 2006 roku. „Barwy Białe i mord na Żydach” porusza historię zbrodni w lesie siekierzyńskim, opisanej choćby w siódmym numerze „Zagłady Żydów” w 2011 roku. O Baruchu Goldsteinie („Terroryści rabina Kahane”) można przeczytać nawet na polskojęzycznej Wikipedii, natomiast problematyka związana ze szmalcownikami i ich haniebnym procederem („Dzień z życia szmalcownika”) jest powszechnie znana nie tylko historykom, a to za sprawą szerokiej literatury tematu. Trudno więc w tym gronie doszukiwać się jakichkolwiek treści, które mogły by wzburzyć czytelnika posiadającego podstawowe rozeznanie w temacie relacji między Żydami a Polakami.

„Żydzi. Opowieści niepoprawnie polityczne” - wnioski z lektury

Główne przesłanie i najważniejszy wniosek wypływający z tej pracy można streścić jednym zdaniem, zaczerpniętym ze strony 278 „W rzeczywistości Żydzi to ludzie tacy jak wszyscy inni”. Jeśli dla kogoś takie podsumowanie jest zbyt skromne, polecam stronę 449 i fragment wypowiedzi prof. Jehudy Bauera: „Trzeba to powiedzieć otwarcie: żadna społeczność, żaden naród nie wyszedł z bagna, jakim była II wojna światowa, całkowicie czysty. W życiu nigdy nie ma tak, że wszyscy przedstawiciele danej społeczności są święci. Dotyczy to także Żydów”. Nie da się w prostszy sposób opisać meritum sprawy. W każdym narodzie występują bohaterzy i zdrajcy, ludzie zdolni do podzielenia się ostatnim kawałkiem chleba z głodującym nieznajomym i tacy, którzy obrabują osobę w potrzebie i spieniężą jej ubranie. Reszta jest wyłącznie konsekwencją tego niezmiennego stanu rzeczy. Próba przedstawiania poszczególnych negatywnych zjawisk jako sensacyjnych czy obrazoburczych nie służy nikomu i niczemu. Poza – być może – zwiększeniem sprzedaży.

Podsumowanie

Stosunki polsko–żydowskie to temat niezwykle szeroki. Lata badań przyniosły olbrzymi postęp w tej sprawie, jednak do zakończenia sporów w najbardziej palących kwestiach jest jeszcze daleko. Jest to niemniej temat ważny dla nas wszystkich, niezależnie od wyznania i posiadanego obywatelstwa. Cały czas istnieje również potrzeba publikowania prac przybliżających i wyjaśniających pewne zawiłe kwestie nie tylko zawodowym badaczom, ale i zwykłym entuzjastom historii.

Praca Zychowicza nie jest książką złą. Zawarte w niej artykuły stanowią swoisty przegląd najważniejszych zagadnień polsko-żydowskich występujących w minionych latach w kraju i za granicą, jak również dostarczają sporej dawki wiedzy na temat współczesnego Izraela i Izraelczyków. Problem w tym, że są to materiały w większości wtórne, choć osoba nie posiadająca głębszej wiedzy w temacie może odnieść korzyści z lektury „Żydów”, a doświadczony czytelnik może docenić zgromadzenie takiej liczby artykułów jednego autora w jednym miejscu. Nie jest to więc praca do której lektury bym zachęcał, choć sięgnięcie po nią nie przyniesie czytelnikowi żadnych szkód.