Zapomniany sukces: krucjata baronów i odbudowa Królestwa Jerozolimskiego

W 1234 r. papież Grzegorz IX wezwał do udziału w kolejnej krucjacie, która powinna przybyć do Ziemii Świętej nie później niż w 1239 r. Powodem tak sztywnego terminu był fakt, że właśnie wtedy wygasał 10-letni rozejm podpisany pod koniec szóstej krucjaty przez cesarza Fryderyka II Hohenstaufa i Al-Kamila, władcy Egiptu z dynastii Ajjubidów. Papież obawiał się, że wynegocjowane wówczas zdobycze terytorialne na czele z Jerozolimą i Sydonem znów trafią w ręce niewiernych. 17 listopada 1234 r. Grzegorz IX wydał bullę Rachel suum videns, w której wzywał wszystkich chrześcijan do zjednoczenia i wzięcia udziału w wyprawie krzyżowej. Szczególną rolę w rozpowszechnianiu papieskiego wezwania odegrały zakony żebracze - franciszkanie i dominikanie. 

Jerozolima czy Konstantynopol?

Determinacja Grzegorza IX, by ochronić łacińskie posiadłości w Ziemi Świętej nieoczekiwanie zmieniła kierunek. W grudniu 1235 r. papież podjął próby całkowitego przekierowania wysiłków krucjatowych w stronę Konstantynopola w celu wsparcia Cesarstwa Łacińskiego zagrożonego przez cara bułgarskiego Ivana Asena II i sprzymierzonego z nim cesarza Nicei Jana III Dukasa Vatatzesa.

Mimo znacznych wysiłków, obietnic odpustów i zaangażowania ze strony zakonów żebraczych, działania Grzegorza IX spotkały się ze znikomym odzewem. Większość krzyżowców odmówiła zmiany ślubowań krucjatowych i zgodnie z pierwotnymi założeniami wyruszyła do Jerozolimy. Wśród nich był Tybald zwany Trubadurem, hrabia Szampanii i od 1234 r. król Nawarry.

Krucjata „Trubadura”

Na wezwanie Tybalda w Lyonie zjawiło się wielu znamienitych możnowładców na czele z Hugonem IV, księciem Burrgundii, Piotrem I Meuclerc, księciem Bretanii i Almarykiem z Montfort, synem słynnego krzyżowca Szymona z Montfort i starszym bratem Szymona z Montfort, 6. hrabiego Leicester, przyszłego przywódcy rebelii angielskich baronów, reformatora i przez krótki kres de facto władcy Anglii. Stawiło się również wielu pomniejszych hrabiów i rycerzy. W sierpniu 1239 r. z Marsylii i kilku portów w południowych Włoszech wypłynęło łącznie 1500 rycerzy.

1 września Tybald dotarł do Akki, gdzie dołączyła do niego reszta krzyżowców z Europy, a także chrześcijańscy panowie z Outremer jak Walter z Brienne, Balian III z Bejrutu i Jan z Arsuf. Zjawili się również nieliczni krzyżowcy z Cypru. Wzmocniona o siły lokalnych władców i zakony rycerskie armia Tybalda wyruszyła 1 listopada w stronę Askalonu. Doszło wówczas do pierwszego starcia zbrojnego – Piotr, książę Bretanii zaatakował i rozbił arabską karawanę zmierzającą do Damaszku. 

Dotkliwa porażka i utrata Jerozolimy

12 listopada armia krzyżowców dotarła do Jaffy. Część możnych, ośmielona łatwym zwycięstwem księcia Bretanii, pragnęła przeprowadzić szybki atak na własny rachunek. Kiedy dotarły do nich wieści, że sułtan Al-Malik wysłał armię do Gazy, wbrew woli Tybalda i rycerzy zakonnych, Almaryk z Montfort, Hugon z Burgundii, a także Walter z Brienne, Balian z Sydonu i Jan z Arsuf oddzielili się od głównej armii i poprowadzili 400 do 600 ludzi, by zaatakować wroga.

Następnego dnia grupa napotkała armię Ajjubidów pod dowództwem Rukn ad-Dina al-Hijawiego. W obozie krzyżowców doszło do rozłamu. Hugon i Walter oraz większość przywódców zdecydowała się wycofać. Ci, którzy zostali, na czele z Almarykiem z Montfort, zdecydowali się stawić czoła siłom egipskim. Bitwa zakończyła się druzgocącą kleską, a Almaryk i kilkuset krzyżowców trafili do niewoli. Dowiedziawszy się o sytuacji w Gazie, Tybald natychmiast ruszył z odsieczą, ale bitwa już się skończyła. Król Nawarry chciał ścigać wycofujących się Ajjubidów, ale powstrzymał go wielki mistrz zakonu templariuszy, Armand de Lavoie, który obawiał się rzezi wziętych do niewoli krzyżowców.

Tybald zebrał armię i wrócił do Akki. Około miesiąc pod bitwie An-Nasir Dawud, emir Al-Karak, którego karawana została zaatakowana przez Piotra z Bretanii, zaatakował pozbawioną większej obrony Jerozolimę. 7 grudnia broniąca się w cytadeli załoga poddała się w zamian za możliwość bezpiecznego przejścia do Akki. Po 10 latach Jerozolima została utracona.

Pióro jest silniejsze od miecza

Kiedy sytuacja łacinników wydawała się beznadziejna, na horyzoncie pojawiła się nieoczekiwana szansa. Pomiędzy władcami z dynastii Ajjubidów rozpętała się wojna domowa. Wykorzystując sytuację Tybald zawarł korzystne porozumienie z Al-Salihem Ismailem, emirem Damaszku, skierowane przeciwko władcom Egiptu i Al-Karak. Na mocy traktatu nadał Królestwu Jerozolimy prawo do Jerozolimy, a także Betlejem, Nazaretu i większości regionu Galilei z wieloma zamkami, takimi jak Beaufort i Safed.

Układ między Ismailem a Tybaldem spotkał się z wyrazami potępienia ze strony muzułmanów. Garnizon Beaufort odmówił przekazania zamku w ręce chrześcijan i emir Damaszku musiał zdobywać go siłą. W tym czasie krzyżowcy odbudowywali Askalon, najeżdżali dolinę Jordanu, odbili Jerozolimę i bezskutecznie próbowali zdobyć Nablus. Postępy Tybalda zmusiły An-Nasira Dawuda do szukania porozumienia z łacinnikami. Doszło do niego latem 1240 r. Układ w większości realizował teoretyczne zdobycze wynegocjowane z emirem Damaszku.

Krótkotrwały sukces

Król Nawarry i książę Bretanii nie zostali, aby w pełni zobaczyć realizację  porozumień. W połowie września 1240 r. wyruszyli do Europy, a ich miejsce zajął Ryszard z Kornwalii. Brat króla Anglii, Henryka III przybył do Ziemi Świętej na czele kilkuset rycerzy. Oddzielną drogą przybył również wspominany Szymon z Montfort, 6. hrabia Leicester i młodszy brat znajdującego się w niewoli Almaryka.

Ryszard skutecznie nadzorował realizację porozumień i dokończył negocjacje z Ajjubidami. W kwietniu 1241 r. doszło do wymiany jeńców, Almaryk i reszta wziętych do niewoli krzyżowców odzyskała wolność. Szczątki poległych pochowano na cmentarzu w Askalonie. 3 maja 1241 r. Ryszard wyruszył w drogę do Anglii.

Chociaż tzw. krucjata baronów przywróciła Królestwu Jerozolimskiemu jego największe rozmiary od 1187 r., sukces ten okazał się wyjątkowo nietrwały. Już w lipcu 1244 r. Jerozolima została zdobyta i splądrowana przez  Chorezmijczyków, sojuszników władcy Egiptu. Z kolei w październiku Saraceni zadali łacinnikom miażdżącą klęskę w bitwie pod La Forbie. Militarna potęga Królestwa Jerozolimskiego została złamana.

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite! Dowiedz się więcej!

Ten artykuł powstał dzięki Waszemu wsparciu w serwisie Patronite, a jego temat został wybrany przez naszych Patronów. Wesprzyj nas na Patronite i Ty też współdecyduj o naszych kolejnych tekstach! Dowiedz się więcej!

Bibliografia

• Edbury Peter W., The Kingdom of Cyprus and the Crusades 1191–1374, Cambridge 1993.
• Jackson Peter, The Crusades of 1239-41 and Their Aftermath, „Bulletin of the School of Oriental and African Studies”, 50 (1): 32-60. 
• Lower Michael, The Barons' Crusade: A Call to Arms and Its Consequences, Philadelphia 2005.
• Tenże, The Burning at Mont-Aimé: Thibaut of Champagne's Preparations for the Barons' Crusade of 1239, „Journal of Medieval History”, 29 (2): 95–108.