Artykuły

Jak Muhammad Ali stworzył potęgę Egiptu?

W czasie inwazji Napoleona walczył przeciwko Francuzom. Z czasem zasłynął jako wielki reformator i ojciec nowoczesnego Egiptu. Kim był słynny Muhammad Ali?

Martin Meredith

Dziwactwa pana Tuwima

Julian Tuwim uchodzi za niekwestionowanego mistrza słowa i jedną z ikon polskiej literatury. Niemal wszyscy znają jego kultowe wiersze bądź teksty piosenek. Mało kto jednak wie, że ten niepokorny skamandryta był również kolekcjonerem osobliwości i pasjonatem najbardziej, zdawałoby się, absurdalnych dziedzin wiedzy.

Marcin Olszewski

Eleanor Rosamund Barraclough

Jak kochali wikingowie?

Pismo runiczne dostarcza nam informacji o zalotach, charakterze podrywu i osobliwych żartów na temat relacji damsko-męskich.

Wyrzeźbił Amerykanom ich historię – Korczak Ziółkowski

„Rzeźbiąc Szalonego Konia, jeśli mogę oddać Indianinowi część jego dumy i stworzyć sposób na utrzymanie jego kultury i dziedzictwa, moje życie będzie warte zachodu” – Korczak Ziółkowski.

Zabrakło 13 minut. Georg Elser – stolarz, który targnął się na życie Hitlera

To był plan prawie idealny. Georg Elser przygotowywał go prawie rok – w tym celu przeprowadził się do Monachium, by poznać nawyki świty Hitlera, zatrudnił się w kamieniołomie, by nauczyć się konstruować materiały wybuchowe i co wieczór odwiedzał Piwnicę Mieszczańską – by poznać każdy skrawek lokalu i znaleźć ten, w którym najlepiej będzie schować bombę. Zaplanował wszystko w najdrobniejszych szczegółach. Nie przewidział tylko jednego – że Hitler w ostatnim momencie zmieni plany.

Obalamy mity o armii wojowniczek. Kim były kobiety w świecie wikingów?

Heroiczna wojowniczka czy jednak gospodyni domowa? Pozycja i rola kobiet w Skandynawii doby wikingów wymyka się prostym schematom. Dowiedz się, co na ten temat mówi archeologia i dlaczego zagadnienie to fascynuje badaczy na całym świecie.

Separatyzm czeczeński: 300 lat płonącego Kaukazu

Historia czeczeńskich dążeń niepodległościowych sięga ponad trzystu lat – od oporu wobec Imperium Rosyjskiego, przez ZSRR, aż po Federację Rosyjską. Idea separatyzmu czeczeńskiego na wielu etapach przenikała się z „dżihadem”, rozumianym jako „święta wojna z niewiernymi”.

Tadeusz Stawujak

Tak Rosja rusyfikowała podbite terytoria

W okresie ekspansji na wschód Rosja zagarnęła liczne tereny zamieszkane przez różnorodną ludność – od Syberyjczyków wciąż praktykujących swój tradycyjny szamanizm, po muzułmańskich mieszkańców Turkiestanu. Terenów tych nie dało się utrzymać tylko siłą militarną.

Kacper Walczak

Obrona Sokratesa: kim byli oskarżyciele filozofa?

Oskarżyciele Sokratesa byli ludźmi młodymi. Czy stosowali zakulisowe gry? Czy wykorzystywali specyficzną sądomanię Ateńczyków?

Krzysztof Łapiński

Sokrates – niezłomny i bezkompromisowy

Sokrates jest uważany przez wielu za założyciela zachodniej filozofii. Miał zostać rzeźbiarzem, służył z wyróżnieniem jako żołnierz, ale stał się sławny jako ten, który nie wahał się pytać o wszystko i wszystkich.

Mary Kingsley – dama wśród kanibali

Mary Kingsley nie bała się kwestionować stereotypów i uprzedzeń. Chociaż angielska podróżniczka, etnografka i pisarka zmarła w młodym wieku, jej praca na zawsze zmieniła sposób, w jaki Zachód postrzegał Afrykę i jej mieszkańców.

Konstytucja 3 maja – jak odebrano ją w Europie?

Wspólne działania króla i polityków stronnictwa patriotycznego doprowadziły 3 maja 1791 roku do uchwalenia Ustawy Rządowej. Jak Konstytucję 3 maja oceniano w europejskiej prasie? Jakie stanowisko wobec dokumentu zajęły mocarstwa zaborcze?

Piotr Bejrowski

Pochód pierwszomajowy, czyli propaganda PRL w pigułce

Pochód pierwszomajowy i obchody 1 maja jako całość stały się jednymi z symboli Polski Ludowej. Dla jednych to symbol zniewolenia społeczeństwa, dla innych wspomnienie związane z zabawą i świętem. Jak wyglądały pochody pierwszomajowe w PRL – sztandarowy spektakl propagandowy polskiego komunizmu?

Tomasz Leszkowicz

Lager in Konstantinow: koszmar polskich wysiedleńców

Niemieccy oprawcy w Konstantynowie Łódzkim upychali Polaków gorzej niż bydło. Na jedną osobę przypadało niekiedy zaledwie pół metra kwadratowego. O tym obozie zbyt mało się mówi.

Maciej Oleszczak

W kotka i myszkę z cenzurą. Jak Polacy nauczyli się omijać komunistyczne kontrole i przemycać „zakazane” treści

Jedni sięgali po konkretne wyrazy, inni po alegorie, jeszcze inni odwoływali się do bajek. Choć władze PRL oficjalnie deklarowały wolność słowa, w praktyce nawet najbardziej niewinny tekst mógł zostać uznany za zagrożenie dla ustroju państwa i objęty zakazem publikacji, a jego autor – odpowiednią karą. Dlatego polscy twórcy nauczyli się, jak obchodzić cenzurę i przemycać treści, które – wyrażone wprost – wprawiłyby głowy partyjne w niemałą furię. Doszło nawet do sytuacji, że niczego nieświadomi komuniści zapewnili promocję piosence stanowiącej hołd dla... antykomunistycznego podziemia.

Lavinia Fisher – kobieta z piekła rodem czy miejska legenda?

Według popularnej w Charleston legendy Lavinia Fisher była pierwszą seryjną morderczynią w Stanach Zjednoczonych. Czy historyczne fakty potwierdzają jej mroczną sławę?

Bunt skazanych w Zakładzie Karnym w Nowogardzie

Przewodniczący komitetu protestacyjnego, będąc na rozmowie u naczelnika, oświadczył: „Za pięć minut spalimy ten kryminał”.

Kamil Małyszko

Chrześcijanie kontratakują: bitwa pod Hittin, 1187

W kolejnych latach po klęsce pod Manzikertem wieści o wielkim ucisku, jakiego doświadczyli chrześcijanie ze Wschodu, dotarły na Zachód. Tymczasem wśród muzułmanów zaczął odradzać się dżihad... Saladyn zapragnął zdobyć Królestwo Jerozolimy. Losy trzeciej krucjaty miały się rozstrzygnąć pod Hittin.

Raymond Ibrahim

Wielka czystka i wielki strach

W latach trzydziestych dwudziestego wieku przebywało w ZSRR około stu tysięcy zagranicznych komunistów, większość z krajów, w których partie komunistyczne zostały zdelegalizowane. Towarzyszy ze zdelegalizowanych partii Stalin traktował ze specjalnym okrucieństwem.

Irena Grudzińska-Gross

Zapomniana Skłodowska. Mimo wielu zasług pozostała w cieniu znanej siostry

W świadomości wielu Polaków zapisała się tylko jedna Skłodowska – podwójna laureatka Nagrody Nobla. Mniej osób wie, że wybitna polska uczona miała również utalentowaną siostrę. Choć nie udało jej się dorównać osiągnięciami naukowymi Marii, włożyła znaczące zasługi w rozwój polskiej medycyny. Została jedną z pierwszych kobiet z tytułem doktora w tej dziedzinie i stworzyła w Kościelisku jedno z najnowocześniejszych sanatoriów w Europie.

Triduum Paschalne – historia i symbole: Wielka Sobota i Niedziela Zmartwychwstania

Św. Augustyn nazywał tę noc Matką wszystkich Wigilii. Sięgająca najgłębiej do tradycji starożytnych misteriów Liturgia Wigilii Paschalnej była wielkim teatrem, w którym siła gestu i symbolu łączyła się z bogatą treścią teologiczną.

Sebastian Adamkiewicz

Koronacja Chrobrego: wszystko co musisz wiedzieć. Wyjaśnia prof. Andrzej Pleszczyński

Koronacja Bolesława Chrobrego, której tysięczna rocznica przypada w tym roku, jest szeroko komentowana w polskich mediach. Aby uporządkować najważniejsze informacje, prezentujemy komentarz prof. Andrzeja Pleszczyńskiego, który w przystępnej i syntetycznej formie omawia jedno z kluczowych wydarzeń w dziejach państwa Piastów.

Andrzej Pleszczyński

Triduum Paschalne – historia i symbole: Wielki Piątek

Śmierć Chrystusa na krzyżu należała do najokrutniejszych i najbardziej hańbiących kar, jakie mógł wydać sąd rzymski. Dlatego w pierwszych latach chrześcijaństwa tego faktu nie uwypuklano i nie otaczano szczególnym kultem. Wszystko zmieniło odnalezienie relikwii Krzyża Świętego przez św. Helenę, matkę cesarza Konstantyna.

Sebastian Adamkiewicz

Rok 1945: jak upadały imperia?

Szacuje się, że w samej tylko Europie było łącznie 14 milionów dipisów, którzy nie byli Niemcami. Klęska państw Osi nie zakończyła dramatu mieszkańców kontynentu…

Richard Overy

Katastrofa kalifornijskiej gorączki złota

Jeszcze bardziej wstrząsający – o ile to możliwe – był widok grabarzy przy pracy. Albo częsty przejmujący widok wykopywania grobu przed śmiercią ofiary, „aby oszczędzić na czasie”. W opłakanym położeniu mogli się znaleźć także ci, którzy przeżyli – a szczególnie zagrożone były kobiety. Czy obietnica wzbogacenia się okazała się silniejsza?

Katie Hickman

Słodka i śmiercionośna – Wielka Melasowa Powódź w Bostonie

15 stycznia 1919 r. w Bostonie 2,3 mln galonów amerykańskich melasy rozlało się po ulicach miasta z prędkością 56 kilometrów na godzinę. Potężna fala lepkiej substancji niosła za sobą śmierć i zniszczenie, a skutki tego zdarzenia były odczuwalne przez dziesięciolecia.

Czy starożytni Egipcjanie potrafili pływać?

Od początku istnienia cywilizacji egipskiej życie w regionie zależało od corocznych wylewów Nilu. Można by więc sądzić, że pływanie było umiejętnością powszechną. Czy rzeczywiście starożytni Egipcjanie potrafili pływać i jaki był ich stosunek do wody?

Olga Ignatowska

Jak Stanisław Poniatowski został królem?

Pojawiło się pytanie, na jakim etapie należy zwrócić się do Katarzyny o pomoc wojskową. A jednak nigdy przedtem nie wzdragał się na myśl o rosyjskim wsparciu i rzadko miewał skrupuły co do metod stosowanych dla osiągnięcia celu.

Adam Zamoyski

Te obiekty zostały skreślone z Listy światowego dziedzictwa UNESCO

Z Listy światowego dziedzictwa UNESCO zostały dotąd skreślone tylko cztery miejsca. Co wpłynęło na tak radykalne decyzje?

Jak żył polski parobek na początku XX wieku?

Co pisano o polskich najemnych robotnikach rolnych na początku XX wieku? Ich los, naznaczony ciężką pracą i niskim statusem społecznym, możemy poznać m.in. dzięki listom i publicystyce, które ukazywały się na łamach czasopisma „Zaranie”.

Dawid Arak

Walter Düning: kapo, z którym walczył Pietrzykowski

„Był to blondyn doskonale zbudowany, o potężnej masie mięśni, malutkich oczach i porozbijanych łukach brwiowych” – tak Tadeusz Pietrzykowski opisywał po latach więźnia, z którym stoczył swój pierwszy pojedynek bokserski w KL Auschwitz.

Andrzej Domagała

Witkacy: pajac czy geniusz?

Kuzynce swojej żony, Magdalenie Samozwaniec, wysyła raz kartkę z fotografią olbrzymiej d…. Prokurator Piernikarski ostrzega po przyjacielsku, że cenzura ją skonfiskuje i Stach będzie miał postępowanie karne za obrazę moralności. Żarty zawsze uchodzą mu płazem, ale zawistnicy i ważniacy widzą w nim kabotyna, snoba albo pajaca.

Przemysław Pawlak

Skarb. Archeologiczna historia depozytów

Najstarsze liczą tysiące lat, odkrywane są w różnych miejscach i okolicznościach. Czasem to tylko kilkanaście monet, ale zdarzają się też znaleziska zawierające kilogramy złota, srebra i brązu. Skarby fascynują ludzi od pokoleń. Czym są, dlaczego je składano i co wie o nich archeologia?

Brytyjski liberalny imperializm?

Kompania Wschodnioindyjska cieszyła się szerokimi uprawnieniami, które daleko wykraczały poza tradycyjny handel. I zarabiała miliony. Jednak nie wszyscy Brytyjczycy pochwalali działalność korporacji...

Caroline Elkins

Wielki Książę Konstanty: Pół człowiek, pół zwierzę dla pół-państwa

Od tego, od wykonania wyroku śmierci na Wielkim Księciu, miało się wszystko zacząć. To napędziłoby całą akcję, nie pozwoliło się jej zatrzymać w pół kroku. Dlaczego Konstanty przeżył tę listopadową noc?

Jan Maciejewski

Rokosz Lubomirskiego

Jan Jabłonowski cieszył się z awansu, a w Rzeczpospolitej wrzało. Zbliżała się ostateczna rozgrywka pomiędzy dworem a Jerzym Sebastianem Lubomirskim.

Jakub Jędrzejski

Assassin’s Creed: Shadows – marketingowy chaos okiem historyka

Kontrowersje wokół postaci Yasuke są tylko wierzchołkiem góry lodowej. Twórcy Assassin’s Creed: Shadows dopuścili się szeregu rażących błędów i zaniedbań wobec japońskiej historii i kultury, których nie da się wytłumaczyć celową fikcją historyczną na potrzeby gry.

Patryk z Irlandii – między historią a legendą

Dzień Świętego Patryka jest najczęściej obchodzonym świętem narodowym poza granicami macierzystego państwa. Jednak co naprawdę wiemy o św. Patryku? Patron Irlandii wcale nie był pierwszym biskupem na wyspie, a chrześcijaństwo było tam obecne już wcześniej.

Jeden z najbardziej drastycznych eksperymentów w historii. Kosztował życie ponad 2 miliony osób

W czasie, gdy uwaga świata skierowana była na Wietnam i rozgrywającą się tam wojnę, w sąsiedniej Kambodży rozgrywał się prawdziwy horror. W 1975 roku władzę w tym kraju objęło tajemnicze ugrupowanie Czerwonych Khmerów, które ogłosiło, że zamierza stworzyć „najczystsze i najbardziej sprawiedliwe społeczeństwo w historii”. Do realizacji tego celu sięgnęło po wyjątkowo brutalne środki.

Paweł Nowosad

Jaki porządek zaprowadzili w Uzbekistanie Sowieci?

Walczyli z religią i obyczajami. Zmieniali język, alfabet, prawo i administrację. Wtrącali do więzień i zabijali. Jak kształtowała się polityka narodowościowa Związku Radzieckiego w Uzbekistanie? Czy ludność lokalna organizowała jakiś ruch oporu?

Tadeusz Stawujak

Czech, bez którego nie byłoby Polski

To jedna z najciekawszych postaci średniowiecznej Europy. Wojciech – przyjaciel cesarza Ottona III, książę, biskup – świadomie wybrał drogę ascezy i męczeństwa. Kim tak naprawdę był? Życiowym nieudacznikiem, niepoprawnym marzycielem, a może wpływowym politykiem?

Jan Hlebowicz

Polskie ultimatum wobec Litwy

Stosunki polsko-litewskie w dwudziestoleciu międzywojennym były bardzo specyficzne. Choć dużo się o nich mówiło – oficjalnie nie istniały. W marcu 1938 r. doszło jednak do przełomu…

Michał Przeperski

Zapomniany skarb wikingów spod Elbląga

Nie wszyscy wiedzą, że pod dzisiejszym Elblągiem we wczesnym średniowieczu znajdowała się osada Truso, którą zamieszkiwali Skandynawowie. Jeszcze mniej osób słyszało, że odkryto tam skarb. Oprócz arabskich monet znalazła się tam jedna perska drachma…

Pułkownik Leopold Lis-Kula – heros II RP

Pisano o nim pieśni, jego imieniem nazywano szkoły, ulice, place. Leopold Lis-Kula był jednym z największych bohaterów II RP i jednocześnie najmłodszym pułkownikiem Wojska Polskiego, wybitnym legionistą i żołnierzem Polskiej Organizacji Wojskowej.

Paweł Rzewuski

Historia Grenlandii w pigułce: dzieje największej wyspy świata

Historia Grenlandii jest znacznie ciekawsza, niż pełny szkolnych stereotypów obraz bezkresnych lodowców i Inuitów żyjących w Igloo. W pradziejach wyspę przemierzały społeczności łowców, później kolonizowali ją wikingowie, a swoje wpływy zaznaczyli tam też Holendrzy, Brytyjczycy i Amerykanie.

Początek 1942 roku: Japończycy w natarciu

Po ataku na Pearl Harbor Japończycy szybko poszerzali swoje zdobycze na południowym Pacyfiku. Siły amerykańskie były w rozsypce…

Craig Symonds

Trump kontra Kim. Zderzenie osobowości?

Spotkanie Donalda Trumpa i Kim Dzong Una w czerwcu 2018 roku odbiło się szerokim echem na całym świecie. Poprzedziły go długie miesiące przepychanek politycznych. Obaj mieli coś do udowodnienia. Zderzenie silnych charakterów czy zręcznych trybunów ludowych o silnym zapleczu?

Jung H. Pak

Wojna w Utah – mormoni kontra rząd

Dramatyczne wydarzenia, które rozegrały się w Utah w latach 1857–1858 są przykładem na to, jak nieporozumienie i brak komunikacji mogą doprowadzić do tragedii.

Czy Engels wykreował wizerunek „Kapitału” Marksa?

Gdy Engels otrzymał od Marksa pierwszą wersję „Kapitału”, odesłał mu z ją z miażdżącymi komentarzami i licznymi zakreśleniami. Praca spotkała się z chłodnym przyjęciem, jednak Engels rozpoczął swoistą kampanię reklamową...

Krzysztof Iszkowski

Niezwykła rodzina z Drohobycza. Uratowała przed Holocaustem 39 Żydów

W odróżnieniu od wielu podobnych historii ta miała pozytywne zakończenie. W czasie II wojny światowej rodzina Wołosiańskich z Drohobycza zaangażowała się w pomoc Żydom, ukrywając w piwnicy 39 z nich. Co więcej – kryjówka znajdowała się w bloku, w którym mieszkał Niemiec. Mimo to wszystkim udało się przeżyć.

Joanna – kobieta, która została papieżem?

Czy popularna w średniowieczu legenda o kobiecie rządzącej Kościołem jako papież Jan VIII ma w sobie ziarno prawdy?

Paliwo dla wojny, groby w lasach. Mroczna przeszłość Polic

W latach 1943-1944 zakład Hydrierwerke Pölitz produkował od 15% do nawet 20% całego paliwa syntetycznego powstającego w III Rzeszy. Ceną za produkcję paliwa oraz oleju napędowego dla Luftwaffe, Kriegsmarine i Wehrmachtu było życie polskich robotników przymusowych.

Operacja „Żelazo”. Jak komuniści okradali Zachód

To jeden z największych przekrętów gospodarczych PRL. W latach 70. XX wieku współpracownicy wywiadu PRL przeniknęli do struktur przestępczych w państwach zachodnich i poprzez różnego rodzaju bójki i napady ograbiali je z pieniędzy i kosztowności. Skradzione w ten sposób środki miały zwiększyć rezerwy walutowe PRL i wzmocnić działalność wywiadu. W praktyce zostały rozkradzione ponownie – przez komunistycznych aparatczyków.

Wojna secesyjna: najkrwawszy konflikt w historii USA

Wojna secesyjna to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Stanów Zjednoczonych. Konflikt ten pochłonął więcej ofiar wśród Amerykanów niż obie wojny światowe łącznie. Wprowadzono wówczas obowiązkowy pobór do wojska, doszło też do znacznych przeobrażeń gospodarczych i politycznych.

Michał Danowski

Weronika Kulczewska-Rastaszańska

Najsłynniejszy „Dracula” w historii. Olśniewające wcielenie wampira

Aktorowi ta rola przyniosła sławę, ale i sporo problemów…

Kot: myszołap, towarzysz, symbol

Towarzyszą człowiekowi od blisko sześciu tysięcy lat, ale nigdy nie dały mu się całkowicie podporządkować. Chronią przed szkodnikami, współtworzą domową atmosferę. Trudno się domyślić, że tak niepozorne zwierzę, jakim jest kot, ma tak bogatą i pełną zwrotów akcji historię. Dziś obchodzony jest Światowy Dzień Kota.

Katarzyna Matóg

Thurgood Marshall: pierwszy czarnoskóry sędzia SN w USA

Thurgood Marshall przeszedł do historii jako pierwszy czarnoskóry sędzia Sądu Najwyższego USA. Mimo ogromnych sukcesów w sądownictwie, przez całe życie mierzył się z uprzedzeniami – zdarzało się, że nawet w środowisku prawniczym mylono go z pracownikiem technicznym.

Daniel Wojciech Dudek

CIA i Organizacja Gehlena

Amerykanie zdecydowali się wykorzystać wiedzę Reinharda Gehlena i innych oficerów SS, SD, Gestapo i Werhmachtu. Wszystko w celu rozpoznania sowieckich zamiarów w rozpoczynającej się właśnie zimnej wojnie. Nie wszyscy byli z tego powodu zachwyceni…

Danny Orbach