41 nominacji i ani jednego Nobla. Czy układy odebrały należne mu uznanie?
Gilbert Newton Lewis urodził się w 1875 r. w Weymouth, Massachusetts. Po uzyskaniu tytułu doktora na Uniwersytecie Harvarda, studiach w Niemczech i pracy na Filipinach Lewis rozpoczął pracę na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley, gdzie następnie został dziekanem wydziału chemii.
Lewis był najbardziej znany z obowiązującej do dziś teorii wiązań kowalencyjnych i koncepcji par elektronowych. Jego „struktury punktowe Lewisa” i wkład w teorię wiązań walencyjnych ukształtowały współczesne teorie wiązań chemicznych. Amerykański uczony przyczynił się również do rozwoju termodynamiki chemicznej, fotochemii i rozdzielania izotopów. Lewis badał również teorię względności i fizykę kwantową, a w 1926 r. ukuł i spopularyzował termin „foton”.
41 nominacji i ani jednej nagrody
Z powodu swoich zasług G. N. Lewis cieszył się ogromnym poważaniem w środowisku naukowców (zwłaszcza chemików), które nie miało wątpliwości co do jego zasług. Świadczy o tym fakt, że w latach 1922-1946 zgłaszany był do Nagrody Nobla aż 41 razy. Mimo tylu nominacji nagrody nigdy nie otrzymał. Wśród późniejszych biografów i historyków „zagadka Nobla G.N. Lewisa” stała się jedną z najważniejszych tajemnic w dziejach tej prestiżowej nagrody, a także tematem debat i spekulacji.
Więcej o tajemnicach i skandalach związanych z Nagrodą Nobla dowiesz się z książki Jarosława Molendy „Tajemnice Nagrody Nobla”.
Wilhelm Palmaer – nepotyzm w świecie nauki?
Wiele wskazuje na to, że kluczowym elementem tej historii jest pobyt Lewisa na stypendium w Niemczech, w trakcie którego uczył się m.in. u Walthera Nernsta w Getyndze. Podczas pracy w laboratorium niemieckiego naukowca Lewis najwyraźniej rozwinął dożywotnią wrogość do Nernsta. W kolejnych latach zaczął krytykować i potępiać swojego byłego nauczyciela przy wielu okazjach, nazywając jego pracę nad twierdzeniem cieplnym „godnym ubolewania epizodem w historii chemii ”.
Szwedzki przyjaciel Nernsta, elektrochemik Wilhelm Palmaera, był członkiem Komitetu Noblowskiego ds. Chemii. Istnieją dowody na to, że wykorzystał procedury nominowania i raportowania Nagrody Nobla, aby zablokować przyznanie Lewisowi nagrody z termodynamiki. Według historyka chemii Patricka Coffeya raporty Palmaera z lat 1932,1933 i 1934 w oczywisty sposób fałszują pracę Lewisa i jednoznacznie wskazują na celowe działanie Szweda. Możliwe, że ataki na Walthera Nernsta, złe relacje i nadmierna krytyka innych naukowców wpłynęły również na losy dalszych nominacji Lewisa.
Tragiczny finał
23 marca 1946 r. student studiów podyplomowych znalazł G. N. Lewisa martwego na podłodze laboratorium zalanej cyjanowodorem. Na wydziale chemii Uniwersytetu w Berkeley szybko rozeszły się pogłoski, że Lewis popełnił samobójstwo, lecz koroner nie znalazł śladów zatrucia i orzekł, że przyczyną śmierci był zawał serca.
Wcześniej tego samego dnia Lewis spotkał się ze swoim naukowym rywalem, chemikiem Irvingiem Langmuirem, który otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w 1932 r. Według studenta, który znalazł ciało Lewisa oraz jego współpracowników, uczony udał się na spotkanie pełen energii i w dobrym humorze, a wrócił wycofany i ponury. Chemik wrócił do pracy w swoim laboratorium, a godzinę później już nie żył.
Materiał powstał dzięki współpracy reklamowej z Wydawnictwem Prószyński Media.
Bibliografia
Coffey P., Cathedrals of Science: The Personalities and Rivalries That Made Modern Chemistry, Oxford University Press 2008.
Gettelll G. R. i in., Gilbert Newton Lewis, UC Berkeley College of Chemistry.
Jensen B. W., The Mystery of G. N. Lewis’s Missing Nobel Prize, [w:] The Posthumous Nobel Prize in Chemistry. Volume 1. Correcting the Errors and Oversights of the Nobel Prize Committee, American Chemical Society 2017.
E. S. Lewis, A Biography of Distinguished Scientist Gilbert Newton Lewis, Mellon Press: 1998.
The Nobel Prize Nonimation Archive, Gilbert N. Lewis, [dostęp: 05.10.2025].
Science History Institute, Gilbert Newton Lewis, [dostęp: 05.10.2025].
